c. Những phương thức hình thành nhà nước điển
hình trong lịch sử
- Sự ra đời của các nhà nước Phương Đông cổ
đại.
Do nhu cầu tự vệ và yêu cầu sản xuất như khai
khẩn đất đai, trị thuỷ, chống thiên tai đòi hỏi
con người phải tập hợp nhau lại trong một
cộng đồng có sự liên hệ cao hơn gia đình và
thị tộc, với một bộ máy có quyền lực tập
trung, thống nhất hơn để điều hành và quản
lý các công việc chung của cộng đồng đó là
NN.
- NN Việt Nam đầu tiên là NN Văn Lang của các
II.2. Bản chất nhà nước
II.2.1. Tính chất giai cấp của nhà nước.
- NN xuất hiện và tồn tại trong XH có giai cấp và
luôn mang bản chất giai cấp sâu sắc.
+ NN do giai cấp nào tổ chức ra và lãnh đạo?
+ NN tồn tại và hoạt động trước hết phục vụ lợi
ích của giai cấp nào?
- Những nhà kinh điển của CN Mác -Lênin
khẳng định: "NN là sản phẩm và biểu hiện
của những mâu thuẫn giai cấp không thể điều
hoà được".
II.2.1. Tính chất giai cấp của nhà nước.
- NN trước hết là "bộ máy trấn áp đặc biệt của
giai cấp này đối với giai cấp khác", là bộ máy
dùng để duy trì sự thống trị giai cấp.
- Sự thống trị giai cấp được biểu hiện ở 3 mặt:
+ Kinh tế
+ Chính trị
+ tư tưởng
- NN là một bộ máy cưỡng chế đặc biệt, là công
cụ sắc bén nhất để duy trì sự thống trị giai
cấp, đàn áp lại sự phán kháng của giai cấp bị
trị, bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị
II.2.1. Tính chất giai cấp của nhà nước.
- Trong XH bóc lột, NN có thuộc tính chung là
bộ máy đặc biệt duy trì sự thống trị về K.Tế,
C.Trị, T.Tưởng của thiểu số đối với đa số là
nhân dân lao động, thực hiện nền chuyên
chính của giai cấp bóc lột.
- NN XHCN là NN kiểu mới, là công cụ thực
hiện nền chuyên chính của giai cấp công
nhân và nhân dân lao động.
II.2.2. Vai trò xã hội của nhà nước
- NN là một tổ chức quyền lực công, là phương
thức bảo vệ lợi ích chung của XH [bảo đảm
trật tự chung, sự ổn định, bảo đảm các giá trị
chung của XH để XH tồn tại và phát triển].
- Vai trò XH là một thuộc tính khách quan phổ
biến của NN nhưng việc biểu hiện củ thể và
mức độ thể hiện này không giống nhau ở các
kiểu NN khác nhau.
II.2.3. Các đặc điểm [dấu hiệu] của nhà nước
- Nhà nước là một tổ chức quyền lực chính trị
công cộng đặc biệt, có bộ máy chuyên thực
hiện cưỡng chế và quản lý những công việc
chung của XH.
- NN thực hiện quản lý dân cư theo lãnh thổ
- NN có chủ quyền quốc gia
- NN ban hành pháp luật và thực hiện quản lý
bắt buộc đối với công dân.
- NN quy định các loại thuế và thực hiện thu
thuế dưới hình thức bắt buộc.
II. 3. Các kiểu lịch sử nhà nước
II.3.1. Khái niệm kiểu lịch sử nhà nước
- Kiểu NN là tổng thể những đặc điểm cơ bản
của NN thể hiện bản chất giai cấp, vai trò XH,
những điều kiện phát sinh, tồn tại và phát
triển của NN trong một HTKTXH có giai cấp
nhất định.
- XH loài người đã trải qua 5 HTKTXH trong đó
có 4 HTKTXH có giai cấp và tương ứng có 4
kiểu NN: NN chủ nô; NN phong kiến, NN tư
sản, NN XHCN
II.3.1. Khái niệm kiểu lịch sử nhà
nước
- Kiểu NN chủ nô; NN phong kiến, NN tư sản
đều có đặc điểm chung là kiểu NN bóc lột,
chúng xuất hiện và tồn tại trên cơ sở chế độ
tư hưu về TLSX, là công cụ duy trì và bảo vệ
nền thống trị và lợi íc của giai cấp chủ nô, địa
chủ phong kiến và tư sản.
- NN XHCN là NN cuối cùng trong lịch sử, xây
dựng trên chế độ sở hữu XHCN về TLSX, là
tổ chức quyền lực của nhân dân lao động, sứ
mệnh lịch sử của nó là xoá bỏ chế độ bóc lột,
xây dựng CNXH, CNCS.
II.3.1. Khái niệm kiểu lịch sử nhà
nước
- Sự thay thế của các kiểu NN không phải là
quá trình tự nó, giai cấp thống trị đại biểu cho
PTSX cũ không bao giờ tự rời bỏ NN và địa vị
thống trị của mình, bởi vậy giai cấp đại biểu
cho PTSX mới phải tập hợp lực lượng để lật
đổ kiểu NN cũm thiết lập NN mới.
II. 3.2. Kiểu nhà nước chủ nô,
phong kiến và tư sản.
a. Kiểu nhà nước chủ nô
- Là NN đầu tiên trong lịch sử
- Cơ sở kinh tế của NN là chế độ sở hữu của
chủ nô đối với TLSX và người nô lệ.
- Trong XH có 2 GC chính là chủ nô và nô lệ
- NN chủ nô là công cụ bạo lực để thực hiện
nền chuyên chính của giai cấp chủ nô, duy trì
và bảo vệ lợi ích của giai cấp chủ nô, đàn áp
nô lệ và những người lao động khác.
a. Kiểu nhà nước chủ nô
- NNCN thực hiện bảo vệ và củng cố chế độ sở
hữu của chủ nô đối với TLSX và người nô lệ
- Chức năng đối ngoại nổi bất của NNCN là tiến
hành chiến tranh xâm lược
- HTKTXH CHNN được phân thành:
+ Chế độ nô lệ cổ điển
+ Chế độ nô lệ Phương Đông cổ đại