Phó Cục trưởng Cục An toàn Bức xạ và hạt nhân [Bộ Khoa học và Công nghệ] Phạm Văn Toàn cho biết tại họp báo thường kỳ quý 2/2023 của Bộ Khoa học và Công nghệ diễn ra chiều 19/7/2023.
Tại buổi họp báo, đại diện các đơn vị chức năng của Bộ Khoa học và Công nghệ đã thông tin những kết quả hoạt động trong Quý 2/2023 vừa qua; đồng thời chia sẻ nhiều vấn đề báo chí quan tâm như: độ trễ và rủi ro trong nghiên cứu khoa học, hoạt động ứng dụng chuyển giao công nghệ, phát triển thị trường công nghệ, phát triển công nghệ cao…
Liên quan đến vấn đề việc Nhật Bản xả hàng triệu tấn nước chứa chất phóng xạ xuống biển, có tác động gì đến vùng biển của Việt Nam không, ông Phạm Văn Toàn thông tin, ngày 11/3/2011 tại Nhật Bản đã xảy ra sự cố đối với nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daichi do ảnh hưởng của động đất và sóng thần, còn được gọi là thảm họa kép. Sự cố này đã làm phát sinh một lượng lớn nước thải có chứa phóng xạ.
Để xử lý lượng chất thải này, từ tháng 4/2021, kế hoạch xả thải của Nhật Bản đã được Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế [IAEA] cùng với các chuyên gia hàng đầu về an toàn hạt nhân được quốc tế công nhận đến từ 11 quốc gia [trong đó có chuyên gia của Việt Nam] tiến hành thẩm định dựa trên các tiêu chuẩn an toàn của IAEA.
Ngày 4/7/2023 vừa qua, sau hơn 2 năm làm việc, IAEA đã chính thức trao cho Chính phủ Nhật Bản báo cáo đánh giá, trong đó kết luận “kế hoạch của Chính phủ Nhật Bản về việc xả nước thải đã qua xử lý ra biển là phù hợp với Tiêu chuẩn An toàn của IAEA.
Theo kết quả đánh giá của IAEA, nồng độ của các nhân phóng xạ có trong nước ở khoảng cách 30 km so với vị trí dự kiến xả thải có tỷ lệ rất nhỏ so với nồng độ phóng xạ tự nhiên trong nước biển và hầu như không có tác động về mặt phóng xạ đến môi trường biển.
Kết quả đánh giá cũng cho thấy, mức liều bức xạ một người dân Nhật Bản phải nhận do hoạt động xả thải là rất nhỏ so với giới hạn liều đối với công chúng do ảnh hưởng của công việc bức xạ theo quy định hiện nay tại Thông tư số 19/2012/TT-BKHCN ngày 8/11/2012 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định về kiểm soát và bảo đảm an toàn bức xạ trong chiếu xạ nghề nghiệp và chiếu xạ công chúng hoặc tại Phụ lục của Tiêu chuẩn GSG-8 năm 2018 của IAEA về Bảo vệ bức xạ cho công chúng và môi trường].
Trên thực tế, nước thải dự kiến được thải ra biển đã được xử lý để loại bỏ gần như toàn bộ chất phóng xạ, ngoại trừ chất phóng xạ tritium [một chất phát quang phóng xạ của Hydro]. Thêm nữa, theo quy trình Nhật Bản xây dựng để thẩm định, trước khi xả thải ra biển, Nhật Bản sẽ tiến hành pha loãng nước đã được xử lý bởi hệ thống xử lý chất lỏng tiên tiến bằng nước biển để đưa nồng độ phóng xạ của Tritium trong nước thải về dưới tiêu chuẩn quy định.
Do đó có thể thấy, tác động về mặt phóng xạ của quá trình xả thải từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima là không đáng kể đối với con người và môi trường của Nhật Bản. Chính vì vậy, có thể thấy hoạt động xả thải sẽ không gây tác động đến vùng biển Việt Nam.
Ông Toàn cũng chia sẻ về quan điểm của Việt Nam về vấn đề Nhật Bản xả nước thải phóng xạ từ sự cố hạt nhân Fukushima Daichi. Đối với vấn đề Nhật Bản xả nước thải phóng xạ đã qua xử lý ra biển, Việt Nam [thông qua Bộ Ngoại giao] luôn khẳng định: Trách nhiệm bảo đảm an toàn, an ninh hạt nhân thuộc về quốc gia sử dụng năng lượng nguyên tử, đồng thời đề nghị có sự hợp tác quốc tế chặt chẽ, minh bạch trong việc chia sẻ thông tin, ứng xử có trách nhiệm và đúng quy định của luật pháp quốc tế trong trường hợp có sự cố hoặc tai nạn xảy ra.
Việt Nam cũng đề cao việc duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực, bảo vệ môi trường biển và các tài nguyên biển, phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 và các quy định liên quan của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế.
Nhật Bản đã bắt đầu xả nước thải nhiễm phóng xạ đã qua xử lý từ nhà máy điện Fukushima ra Thái Bình Dương - 12 năm sau vụ nổ hạt nhân.
Động thái này bất chấp việc Trung Quốc ban hành lệnh cấm hải sản từ Nhật Bản và gây ra các cuộc phản đối ở cả chính Nhật Bản và Hàn Quốc.
Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế của Liên Hợp Quốc cho biết nước thải này sẽ có tác động phóng xạ "không đáng kể" đối với con người và môi trường.
Nhưng nước thải này có an toàn không?
Một trận động đất và sóng thần vào năm 2011 đã phá hủy nhà máy điện hạt nhân, làm hư hệ thống làm mát dẫn đến lõi lò phản ứng quá nóng và khiến nguồn nước bên trong cơ sở bị ô nhiễm bởi chất phóng xạ cao.
Kể từ sau thảm họa kép, công ty Điện lực Tokyo [Tepco] đã bơm nước để làm nguội các thanh nhiên liệu của lò phản ứng. Sau đó mỗi ngày nhà máy sản xuất ra nước bị ô nhiễm, được lưu trữ trong hơn 1.000 bể chứa, đủ để lấp đầy hơn 500 bể bơi Olympic.
Nhật Bản cho biết họ cần diện tích của các bể chứa này để xây dựng các cơ sở mới nhằm ngừng hoạt động nhà máy một cách an toàn. Nước này cũng dấy lên lo ngại về hậu quả nếu các bể chứa bị sập trong một thảm họa thiên nhiên.
Nhật Bản đang dần xả nước thải ra đại dương sau khi được Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế [IAEA] bật đèn xanh. Lần xả đầu tiên là một trong số bốn lần, dự kiến kéo dài từ nay đến cuối tháng 3/2024. Toàn bộ quá trình sẽ mất ít nhất 30 năm.
Nếu Nhật Bản có thể loại bỏ tất cả các nguyên tố phóng xạ khỏi nước thải trước khi xả ra đại dương thì có lẽ sự kiện này đã không gây tranh cãi đến vậy.
Tranh cãi xảy ra do một nguyên tố phóng xạ của hydro gọi là tritium, không thể loại bỏ khỏi nước bị ô nhiễm vì không có công nghệ để làm điều đó. Thay vào đó, nước này được pha loãng.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Nước thải từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima được chứa trong bể chứa suốt nhiều năm
Thông điệp từ các chuyên gia phần lớn là việc xả thải này là an toàn - nhưng không phải tất cả các nhà khoa học đều đồng ý về tác động mà nó sẽ gây ra.
Tritium có thể được tìm thấy trong nước trên khắp thế giới. Nhiều nhà khoa học cho rằng nếu hàm lượng tritium thấp thì tác động là tối thiểu.
Nhưng các nhà phê bình cho rằng cần có nhiều nghiên cứu hơn về cách nó có thể ảnh hưởng đến đáy đại dương, sinh vật biển và con người.
IAEA, cơ quan có văn phòng thường trú tại Fukushima, cho biết một "cuộc phân tích độc lập, tại chỗ" đã chỉ ra rằng nồng độ tritium trong nước thải ra "thấp hơn nhiều so với giới hạn là 1.500 becquerel/lít [Bg/L]".
Giới hạn đó thấp hơn sáu lần so với giới hạn của Tổ chức Y tế Thế giới đối với nước uống, ở mức 10.000 Bg/L.
Hôm 25/8, Tepco cho biết các mẫu nước biển được lấy vào chiều 24/8 cho thấy mức độ phóng xạ nằm trong giới hạn an toàn, với nồng độ tritium dưới 1.500 bq/L.
Bộ Môi trường Nhật Bản cho biết họ cũng đã thu thập mẫu nước biển từ 11 địa điểm khác nhau vào 25/8 và sẽ công bố kết quả vào 28/8.
James Smith, giáo sư khoa học môi trường và địa chất của Đại học Portsmouth, cho biết "về lý thuyết, bạn có thể uống nước này", vì nước thải đã được xử lý khi lưu trữ và sau đó được pha loãng.Và nhà vật lý David Bailey, người điều hành một phòng thí nghiệm đo phóng xạ ở Pháp, cũng đồng ý và nói thêm: “Điều quan trọng là hàm lượng tritium là bao nhiêu”.
“Ở mức độ như vậy, không có vấn đề gì với các loài sinh vật biển, trừ khi chúng ta thấy quần thể cá bị suy giảm nghiêm trọng”, ông nói.
Nhưng một số nhà khoa học cho rằng chúng ta không thể dự đoán được tác động của việc xả nước thải nhiễm phóng xạ đã qua xử lý.
“Thách thức với các hạt nhân phóng xạ [như tritium] là chúng đặt ra một câu hỏi mà khoa học không thể trả lời đầy đủ; đó là ở mức độ phơi nhiễm rất thấp, những gì có thể được coi là 'an toàn'?” - giáo sư người Mỹ Emily Hammond, chuyên gia về luật năng lượng và môi trường của Đại học George Washington nói.
"Người ta có thể đặt nhiều niềm tin vào cách IAEA làm việc trong khi vẫn thừa nhận rằng việc tuân thủ các tiêu chuẩn không có nghĩa là không có hậu quả nào về môi trường hoặc con người do quyết định này gây ra."
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Các nhà hoạt động môi trường phản đối việc nhà máy hạt nhân Fukushima xả nước thải ra biển
Hiệp hội thí nghiệm hàng hải quốc gia Hoa Kỳ đưa ra tuyên bố vào tháng 12/2022 cho biết dữ liệu của Nhật Bản không thuyết phục được họ.
Và nhà sinh vật học biển Robert Richmond, từ Đại học Hawaii, nói với BBC: "Chúng tôi thấy đánh giá tác động sinh thái và phóng xạ không đầy đủ khiến chúng tôi rất lo ngại rằng Nhật Bản không những không thể phát hiện những gì đang xâm nhập vào nước, trầm tích và sinh vật, nhưng nếu có thì không có cách nào để loại bỏ... không có cách nào đưa thần đèn trở lại trong chai."
Các nhóm môi trường như Greenpeace còn đi xa hơn khi đề cập đến một bài báo được các nhà khoa học tại Đại học Nam Carolina xuất bản vào tháng 4/2023.
Shaun Burnie, chuyên gia hạt nhân cấp cao của Greenpeace Đông Á, cho biết tritium có thể có "tác động tiêu cực trực tiếp" đến thực vật và động vật nếu ăn phải, bao gồm "giảm khả năng sinh sản" và "tổn thương cấu trúc tế bào, bao gồm cả DNA".
Trung Quốc đã cấm hải sản Nhật Bản do xả nước thải. Một số nhà bình luận rằng đây có thể là một động thái chính trị, đặc biệt khi các chuyên gia cho rằng không có bằng chứng khoa học nào chứng minh mối lo ngại về hải sản vì lượng phóng xạ thải ra quá thấp.
Nhưng nhiều người làm việc tiếp xúc với Thái Bình Dương hàng ngày lại lo ngại.
Các nữ thợ lặn truyền thống ở Hàn Quốc, được gọi là "haenyeo", nói với BBC rằng họ rất lo lắng.
Kim Eun-ah, người đã làm công việc lặn ngoài khơi đảo Jeju được 6 năm, cho biết: “Bây giờ tôi cảm thấy không an toàn khi lặn xuống nước”. Cô giải thích: “Chúng tôi coi mình là một phần của biển vì chúng tôi đắm mình trong nước bằng chính cơ thể mình”.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Chính quyền Nhật Bản cho biết các cuộc thử nghiệm đã được tiến hành trên một số loài sinh vật biển để đảm bảo nước thải được xử lý không gây hại
Các chuyên gia cho rằng nước thải có thể được các dòng hải lưu mang theo, đặc biệt là dòng Kuroshio xuyên qua Thái Bình Dương.
Và các ngư dân nói với BBC rằng họ lo sợ danh tiếng hải sản của mình sẽ bị tổn hại vĩnh viễn và lo lắng cho công việc của họ.
Chủ tịch Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương và Thủ tướng Quần đảo Cook - Mark Brown, giống như IAEA, cho biết ông tin rằng tổ chức này "đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn quốc tế".
Ông nói thêm rằng tất cả các quốc gia trong khu vực có thể không đồng thuận về vấn đề "phức tạp" này, nhưng kêu gọi họ "đánh giá khoa học".
Tại sao tia phóng xạ lại nguy hiểm?
Phóng xạ có khả năng phá hủy cơ thể ở cấp độ tế bào. Phóng xạ sẽ làm hư hại phân tử AND. Các tế bào có AND bị hư hại sẽ chết đi hoặc diễn ra quá trình sửa chữa. Khi đó những sai lầm trong quá trình sửa chữa tự nhiên cũng có thể xảy ra, dẫn đến sự hình thành của các tế bào ung thư.
Nước thải phóng xạ là gì?
Nước thải phóng xạ hay còn gọi là nước thải hạt nhân là nước bị nhiễm các chất độc hại như uranium, cesium, iodine, plutonium. Loại nước thải này thường được sản sinh ra trong quá trình sản xuất năng lượng hạt nhân và trong các hoạt động liên quan đến vật liệu hạt nhân.
Điều gì xảy ra khi bị nhiễm phóng xạ?
Phơi nhiễm phóng xạ là sự tổn thương đến cơ thể người bệnh khi tiếp xúc trong một khoảng thời gian ngắn với một lượng lớn chất phóng xạ. Mức độ ảnh hưởng của phóng xạ đến cơ thể người sẽ tùy thuộc vào lượng bức xạ bị hấp thụ.
Chất phóng xạ có nguồn gốc từ đâu?
Tìm hiểu chất phóng xạ là gì? Chất phóng xạ là những chất chuyển hóa năng lượng, giải phóng các bức xạ từ quá trình phân rã hạt nhân. Các hạt năng lượng được phát ra từ chất phóng xạ có thể là photon, electron, neutrino, proton, neutron hoặc alphas.