Media convergence là gì

Là đơn vị cung cấp phần mềm quản trị nội dung (CMS) cho nhiều đầu báo điện tử, tạp chí điện tử, và trang thông tin điện tử ở Việt Nam, ONECMS hướng đến mục tiêu hỗ trợ các giải pháp kỹ thuật tối đa cho mô hình tòa soạn hội tụ trong tương lai.

Vậy khái niệm mô hình tòa soạn hội tụ là gì? Nhóm biên tập Blog CMS sẽ dẫn lại bài viết khá đầy đủ về mô hình tòa soạn hội tụ trên Tạp chí Người làm báo:

Tòa soạn hội tụ là gì?

Ngay từ năm 1978, giáo sư công nghệ truyền thông nổi tiếng người Mỹ Nicholas Negroponte đã đưa ra khái niệm hội tụ. Điều đó cho thấy, quá trình hội tụ trên thế giới đã diễn ra từ vài thập kỷ nay.

Tuy nhiên, đến năm 1983, giáo sư Ithiel de Sola Pool của Học viện Công nghệ Hoa Kỳ (MIT) mới chính thức đưa ra khái niệm truyền thông hội tụ và dự đoán rằng, với sự phát triển của kỹ thuật số hóa, sẽ khiến các loại hình truyền thông vốn được phân chia rạch ròi, nay hội tụ với nhau.

Và, khi thời đại truyền thông số ra đời, "con đường siêu cao tốc" bao quanh trái đất bằng hình ảnh, âm thanh và dữ liệu đã hội tụ với nhau. Trong bối cảnh đó, báo chí truyền thông phải  tìm cách để thích ứng với môi trường truyền thông mới.

Do vậy, việc xây dựng các tòa soạn hội tụ đã và đang trở thành xu thế phát triển của ngành báo chí - truyền thông hiện đại.

Trong thực tế, khi một phương tiện truyền thông mới ra đời, người ta thường quan tâm và nhắc nhiều đến sự "tồn tại" của các phương tiện truyền thông truyền thống.

Tuy nhiên, với xu thế hội tụ truyền thông mạnh mẽ như hiện nay, các phương tiện truyền thông truyền thống và truyền thông mới lại có xu hướng cùng tích hợp, tương tác và hỗ trợ nhau, bằng những phương thức đa dạng và phức tạp hơn trước.

Vấn đề đặt ra là, hội tụ truyền thông không có nghĩa là sự cộng dồn một cách máy móc các loại hình báo chí trong cùng một cơ quan, mà thực chất trước xu thế hội tụ, một tòa soạn sẽ phải cấu trúc, sắp xếp lại để trở thành một "guồng máy" sản xuất tin tức, chế ra nhiều "món ăn" đáp ứng các thị hiếu của công chúng hiện đại.

Trong cuốn Mô hình hội tụ truyền thông (Media Convergence Models), Kevin L.McCrudden viết: "Hội tụ truyền thông là sự giao thoa giữa mô hình truyền thông mới và truyền thông truyền thống".

Trong đó, ông đưa ra mô hình truyền thông hội tụ lấy mạng Internet làm hạt nhân và Internet là phương tiện truyền thông mạnh mẽ nhất từng được tạo ra, bởi vì nó có thể bắt chước tất cả phương tiện truyền thông khác, còn các phương tiện khác không thể bắt chước Internet.

Qua đó có thể thấy, các phương tiện truyền thông mới và truyền thống có thể tương tác theo sự phát triển của công nghệ số hóa. Điều đó đã khiến báo chí, phát thanh và truyền hình từng bước bị Internet "tấn công" mạnh mẽ, và trong môi trường hội tụ truyền thông đó, công chúng có thể tự do tìm kiếm thông tin một cách nhanh nhất trên các phương tiện truyền thông mà họ ưa thích.

Trở lại lịch sử báo chí thế giới, từ lâu nay, hầu hết các tòa soạn  trên thế giới đều được xây dựng và vận hành theo mô hình tòa soạn riêng rẽ, phóng viên chủ yếu "phục vụ" cho một loại hình báo chí. Điều đó đã khiến các tòa soạn báo không phát huy được sức mạnh tổng thể về nguồn nhân lực cũng như ưu thế vượt trội của công nghệ đa phương tiện.

Vì vậy, hiện nay nhiều tờ báo trên thế giới đã tìm cách xây dựng mô hình tòa soạn đa phương tiện, lấy báo điện tử làm trung tâm và khái niệm tòa soạn hội tụ (newsroom convergence) ra đời.

Kết quả nghiên cứu của Viện nghiên cứu Giáo dục Truyền thông Medienhaus Vienna (Áo) cho thấy, mô hình tòa soạn hội tụ là từ khóa cho một trong những tiến trình thay đổi của các phương tiện thông tin đại chúng hiện nay.

Và, mô hình tòa soạn hội tụ đang có xu hướng lan rộng trong các cơ quan truyền thông trên thế giới. Điều quan trọng hơn, mô hình tòa soạn hội tụ đã và đang tạo ra sự thay đổi trong thói quen làm việc thường nhật của các nhà báo.

Có thể thấy, tòa soạn hội tụ là một "chiến lược biên tập", nhằm thúc đẩy công chúng có thể sử dụng bất cứ thiết bị nào để tiếp cận thông tin. Tuy nhiên, tòa soạn hội tụ phải phụ thuộc vào các quy định cũng như luật báo chí của từng quốc gia, đặc biệt là nền tảng khoa học và công nghệ, cũng như văn hóa tòa soạn.

Do đó, sự ra đời và phát triển tòa soạn hội tụ là một tất yếu khách quan của đời sống truyền thông hiện đại. Và sự tích hợp giữa các phương tiện truyền thông mới và cũ trong cùng một tòa soạn là đặc điểm nổi bật nhất của tòa soạn hội tụ.

Có người cho rằng, sự tích hợp này  giống như như một cuộc "hôn nhân", bao gồm nhiều chủ thể: báo in, báo mạng, phát thanh, truyền hình và tạp chí. Các chủ thể phải điều tiết lẫn nhau, kết hợp linh hoạt với nhau để tạo ra "những đứa con tinh thần" mà công chúng dễ dàng đón nhận trong bất kỳ hình thức nào.

Đặc điểm mô hình tòa soạn hội tụ

Như đã nêu ở trên, tòa soạn hội tụ được hiểu là một mô hình tòa soạn hiện đại, trong đó có sự hợp nhất giữa các phòng ban chuyên môn trong tòa soạn, các phóng viên, biên tập viên cũng như lãnh đạo cùng làm việc trong một không gian mở trên một mặt phẳng, lấy trung tâm sản xuất và phân phối tin tức đa phương tiện làm hạt nhân - nơi có thể giúp lãnh đạo tòa soạn đưa ra chỉ thị nhanh nhất và thống nhất về nội dung đến từng nhân viên trong tòa soạn. Qua nghiên cứu một số mô hình tòa soạn hội tụ trên thế giới, có thể khái quát các đặc điểm sau:

Hội tụ về không gian làm việc

Kinh nghiệm của một số tòa soạn nổi tiếng trên thế giới cho thấy, một trong những đặc điểm cơ bản nhất của tòa soạn hội tụ là từ "sếp" đến nhân viên đều làm việc trên một mặt phẳng. Trong tòa soạn, các phóng viên "đầu quân" cho các loại hình truyền thông khác nhau như truyền hình, phát thanh, báo in, báo mạng điện tử cùng hợp nhất địa điểm làm việc trong một văn phòng lớn, thay vì mỗi loại hình bố trí riêng rẽ một tầng hay một tòa nhà riêng biệt.

Thực ra, ý tưởng về một văn phòng của tòa soạn hội tụ rất đơn giản, đó là sự phá vỡ những rào cản giữa báo in, truyền hình, phát thanh và báo mạng điện tử, từ đó tạo ra một hệ thống giao tiếp mở - nơi các nhà báo có thể thu thập, xử lý thông tin ngay tại chỗ, sau đó thể hiện các bản tin qua các phương tiện truyền thông khác nhau.

Điển hình nhất là Trung tâm Thông tin ở Tampa, bang Florida (Mỹ) là một trong những hình mẫu nổi bật nhất đại diện cho mô hình hội tụ này. Theo các nhà nghiên cứu, năm 2000, tất cả nhân viên của Đài truyền hình Tampa Tribune WFLA -TV và trang điện tử tbo.com đã chuyển đến làm việc tại một văn phòng (tòa soạn hội tụ) mới có giá 40 triệu USD.

Không gian làm việc đó đã tạo ra sự gần gũi và khuyến khích các phóng viên có thể hợp tác với nhau trong công việc, thay vì thường xuyên tác nghiệp "đơn thương độc mã" như trước.

Theo thiết kế, giữa tòa soạn là khu vực lãnh đạo - có một bàn siêu biên tập (super desk) - nơi được coi là "sở chỉ huy" của tòa soạn, giúp lãnh đạo đưa ra chỉ thị một cách nhanh nhất khi tác nghiệp. Ngoài ra, các phòng ban chuyên môn cũng dễ dàng trao đổi ý tưởng và có phản hồi lại ngay sau khi nhận được chỉ thị của lãnh đạo.

Lãnh đạo các phòng ban có thể trao đổi trực tiếp với nhau và lên kế hoạch sản xuất tin tức, từ đó chỉ đạo phóng viên đưa tin một cách tốt nhất cho các loại hình báo chí.

Với cách sắp xếp trên một mặt phẳng như vậy, tòa soạn hội tụ buộc phải tích hợp công nghệ và kỹ thuật. Tất cả các công nghệ để sản xuất ra một bài báo in, hay báo mạng, hoặc clip truyền hình, audio phát thanh đều được tích hợp trong một văn phòng.

Hội tụ trong phương thức tác nghiệp của nhà báo

Trong tòa soạn hội tụ, phóng viên, biên tập viên, phóng viên ảnh cùng hợp tác làm tin, bài thay vì hoạt động độc lập như trước. Nói một cách đơn giản, khi xảy ra sự kiện có tính thời sự, một nhóm phóng viên cùng thu thập tin tức, đồng thời chia sẻ những thông tin đã thu thập được và thống nhất chọn cách tốt nhất để đưa tin.

Mô hình tòa soạn điển hình theo kiểu này là tờ Osterreich (Áo). Theo thiết kế, tòa soạn đã xây dựng một phòng tin tức theo mô hình bánh xe. Bàn siêu biên tập hay còn gọi là "sở chỉ huy" được đặt ở trung tâm. Với cách sắp xếp đó, phóng viên viết cho báo in và báo mạng điện tử cùng làm việc trong một môi trường, có thể hỗ trợ nhau trong công việc, thay vì mỗi bên chỉ quan tâm sản xuất nội dung cho kênh của mình như trước kia.

Khi phòng ban báo in họp bàn về nội dung, những phóng viên của báo mạng điện tử cũng biết chính xác vấn đề gì đang được thảo luận để chủ động tổ chức tin bài, mặc dù hai ban này được tổ chức riêng rẽ.

Ngoài ra, phóng viên báo in hoàn toàn có thể sử dụng tư liệu, ảnh trong bài viết, phóng viên truyền hình có thể sử dụng phần text của báo in làm lời dẫn cho clip của mình… Các bản tin trên truyền hình cũng có thể sử dụng đồ họa hay các số liệu của báo in và báo mạng đã đăng tải. Đối với báo mạng điện tử có thể sử dụng những sản phẩm của truyền hình và file audio của phát thanh.

Trong quá trình tác nghiệp, tòa soạn thường xuyên tổ chức các khóa bồi dưỡng và đào tạo cho phóng viên báo in biết cách tường thuật tin tức trên truyền hình; đối với  phóng viên ảnh không chỉ biết chụp ảnh, mà còn có thể quay phim và tiến hành các cuộc phỏng vấn.

Nói cách khác, khi làm việc trong tòa soạn hội tụ, các nhà báo sẽ phải làm việc "đa năng" hơn và phải đối mặt với hình thức hội tụ đa phương tiện, dù bản tin đó chỉ là một mẩu tin của kênh truyền hình, hay báo mạng hoặc tờ báo in. Nhà báo tác nghiệp trong môi trường này phải chuẩn bị những bản tin đó một cách đa dạng hơn để có thể đăng tải trên nhiều phương tiện truyền thông khác nhau.

Qua đó có thể thấy, muốn làm tốt nội dung hội tụ, phóng viên, biên tập viên của tòa soạn hội tụ phải là phóng viên "đa năng", vừa có kỹ năng viết bài, vừa biết sử dụng các thiết bị kỹ thuật cho cơ quan báo chí đa phương tiện.

Hội tụ về nội dung

Một trong những nguyên tắc cơ bản nhất khi xây dựng tòa soạn hội tụ là việc hội tụ nội dung tin tức. Các tác phẩm báo chí được trình bày dưới dạng đa phương tiện, kết hợp chữ viết, hình ảnh, âm thanh, video, blog, liên kết đến các trang video, audio trực tuyến… Theo đánh giá của các chuyên gia, hội tụ nội dung vẫn còn trong giai đoạn sơ khai, nhưng trong một tương lai không xa, các tác phẩm báo chí hội tụ sẽ xuất hiện nhiều hơn trên các tờ báo mạng điện tử.

Việc hội tụ về nội dung cho thấy, tin tức rõ ràng và nhất quán trên tất cả các thiết bị và loại hình báo chí sẽ góp phần củng cố thương hiệu cho cơ quan báo chí bằng cách tòa soạn có thể sử dụng các khả năng và thế mạnh của các kênh khác nhau, tiếp cận đối tượng ở bất cứ đâu và lúc nào thông qua các phương tiện truyền thông thích hợp nhất.

Điển hình nhất là tòa soạn Daily Telegraph (Anh) rất tích cực trong việc xây dựng tòa soạn hội tụ và cho "ra đời" nhiều sản phẩm truyền thông hội tụ. Ví dụ, sự kiện Tổng thống Mỹ Barack Obama tái đắc cử năm 2012, Daily Telegraph sử dụng cùng lúc cả chữ viết, hình ảnh, âm thanh, video để truyền tải thông tin, đồng thời còn liên kết đến các trang mạng xã hội Twitter của tổng thống Mỹ, đăng tải thông tin một cách đầy đủ và có hệ thống quá trình vận động tranh cử, giúp  độc giả dễ nắm bắt thông tin và tiện theo dõi.

Thúc đẩy công chúng nói

Trong môi trường hội tụ, hoạt động nghiên cứu công chúng, thúc đẩy sự tham gia tích cực của công chúng là một trong những công việc hết sức quan trọng, quyết định sự "sinh tồn" của tờ báo. Điển hình nhất là mô hình tòa soạn hội tụ giữa báo in và báo mạng điện tử của Straits Times (Singapore) chuyên sản xuất các tin tức hội tụ qua trang mạng www.stomp.com.sg.

Tờ báo mạng điện tử này kết hợp âm thanh và video của truyền hình, có khả năng tương tác và lưu trữ rất cao. Qua đánh giá của một số chuyên gia, phần lớn các tin tức ở trang này do công chúng cung cấp. Đây vừa là một cách thức thể hiện mới, đồng thời cũng là loại hình mới trong việc đưa tin của tòa soạn hội tụ.

STOPM nhận tin phản ánh từ độc giả, sau khi kiểm chứng thông tin, tòa soạn này sẵn sàng đăng những tấm hình do độc giả cung cấp lên trang nhất. Như vậy, với cách làm đó, STOMP đã tận dụng tối đa nguồn cung thông tin từ độc giả, độc giả không chỉ là người tiếp nhận mà còn là người sản xuất, cung cấp thông tin cho tòa soạn.

Một số tiêu chí xây dựng tòa soạn hội tụ

Qua nghiên cứu những kinh nghiệm của một số tòa soạn hội tụ trên thế giới, chúng tôi đưa ra một số tiêu chí mang tính chất tiêu biểu để xây dựng thành công tòa soạn hội tụ. Tuy nhiên, đó mới chỉ là những tiêu chí "cứng", bên cạnh đó còn một số tiêu chí "mềm" (tiêu chí khả biến) như khả năng về thực lực kinh tế, trình độ  cũng như văn hóa của tòa soạn.

Về nhân lực

Trước xu thế hội tụ truyền thông không thể cưỡng lại, một nhà báo đa năng phải là người làm được nhiều việc, không chỉ viết cho báo in, báo điện tử mà có thể sản xuất các sản phẩm truyền thông cho phát thanh và truyền hình. Đặc biệt, những nhà báo hoạt động trong các tòa soạn hội tụ cần có sự nhạy bén để xử lý thông tin cho các kênh truyền thông khác nhau.

Thực tiễn của những tòa soạn hội tụ trên thế giới cho thấy, muốn xây dựng được tòa soạn hội tụ thành công, trước hết cần phải có đội ngũ phóng viên, biên tập viên có kỹ năng nghề nghiệp tốt, được đào tạo bài bản, có khả năng sử dụng nhiều thiết bị hiện đại như máy quay, máy ảnh, máy ghi âm… đồng thời am hiểu nhiều loại hình báo chí…

Tuy nhiên, trong bất kỳ điều kiện nào, vẫn không thể thiếu các kỹ năng chuyên sâu như kỹ năng điều tra, viết chân dung, phỏng vấn, phóng sự, kỹ năng sử dụng truyền thông mạng xã hội trong tác nghiệp.

Biết và làm chủ công nghệ hiện đại

Một trong những thách thức lớn nhất của các cơ quan báo chí hiện nay là khả năng làm chủ công nghệ của các nhà báo chưa thật sự tinh nhuệ. Nhìn từ đời sống truyền thông của Việt Nam có thể thấy, vẫn còn ít nhà báo được đào tạo để ứng dụng công nghệ mới, như sử dụng các ứng dụng của máy tính bảng, điện thoại thông minh… vào hoạt động tác nghiệp.

Do đó, muốn xây dựng được tòa soạn hội tụ, cơ quan báo chí cũng cần xây dựng được đội ngũ nhân sự chuyên và mạnh về công nghệ thông tin để phục vụ tốt nhất cho tòa soạn. Ví dụ, đối với phóng viên ảnh, ngoài việc cung cấp phóng sự ảnh, họ còn có thể phỏng vấn, ghi âm, quay phim, biên tập âm thanh, hình ảnh video và thậm chí cả thiết kế đồ họa, flash…

Đây cũng là yêu cầu đối với phóng viên viết bài, phóng viên quay phim. Có người cho rằng, bản thân một nhà báo phải là  một "cơ quan" cung cấp sản phẩm truyền thông đa phương tiện cho công chúng, nhờ biết ứng dụng các trang thiết bị kỹ thuật hiện đại và công nghệ.

Về cơ sở hạ tầng

Trong bất kỳ môi trường nào, cơ sở vật chất của các cơ quan báo chí đều có ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả hoạt động của tòa soạn. Cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại tạo điều kiện thuận lợi cho các phóng viên hành nghề.

Riêng đối với tòa soạn hội tụ, cơ sở vật chất là yếu tố then chốt đối với việc truyền, phát thông tin tới công chúng. Việc hiện đại hóa cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động báo chí cũng là một trong những vấn đề đáng quan tâm của các cơ quan báo chí trong xu thế hội tụ truyền thông. Mặt khác, các tòa soạn cần có không gian rộng để tổ chức văn phòng theo mô hình hội tụ.

Ngoài ra, tòa soạn cũng phải được trang bị  các phương tiện kỹ thuật hiện đại, bởi nội dung không tách rời kỹ thuật, kỹ thuật tốt sẽ giúp  nội dung bứt phá thể hiện sức mạnh của nó. Thực tế cho thấy, tòa soạn hội tụ cần phải có một trung tâm sản xuất tin bài và một hệ thống quản lý nội dung dựa trên nền tảng của web.

Ngoài ra, kỹ thuật giải mã đa phương tiện nhanh chóng, dễ sử dụng được cài đặt sẽ giúp truyền đi âm thanh và hình ảnh tới các thiết bị xem tin đa phương tiện theo yêu cầu. Đồng thời, đảm bảo tin bài được truyền tải đến nhiều loại hình báo chí và được khai thác trên tất cả các loại thiết bị.

Mặt khác, tòa soạn cũng phải bảo đảm tờ báo mạng điện tử có chức năng nhúng với các mạng xã hội, cho phép người đọc lưu trữ, chia sẻ, tái sử dụng và bình luận hay công cụ khác tương tự cho tất cả các máy tính. Điều cũng rất quan trọng là tòa soạn cần xây dựng hệ thống bảo mật mạnh và hiện đại để tránh tin tặc.

Mô hình tòa soạn hội tụ ở Việt Nam sẽ như thế nào?

Tòa soạn hội tụ trên thế giới đã hình thành và phát triển từ những năm đầu thế kỷ XXI và đạt được những thành tựu đáng kể, trong khi ở Việt Nam – khái niệm này vẫn còn khá mới mẻ. Ai cũng biết, đây là xu thế không thể cưỡng lại. Tuy nhiên, làm thế nào để xây dựng tòa soạn hội tụ phù hợp với môi trường báo chí Việt Nam, vẫn là bài toán cần lời giải. Chúng tôi xin gợi ý mô hình và quy trình sản xuất tin, bài cho tòa soạn hội tụ như sau:

Mô hình cho cơ quan báo in chuyển sang tòa soạn hội tụ

Nhìn từ đời sống báo chí truyền thông nước ta có thể thấy, về cơ bản các tòa soạn (báo in) "ra đời" các ấn phẩm phụ (phụ trương, phụ bản, chuyên san…)  đa ấn phẩm, tiếp theo đó, xây dựng và phát triển tờ báo mạng điện tử (trang điện tử) cơ quan báo chí đa phương tiện.

Dù là mô hình tòa soạn nào, ban biên tập vẫn là người có thẩm quyền và trách nhiệm cao nhất. Tuy nhiên, trong mô hình tọa soạn hội tụ, mối quan hệ đa chiều và tính tương tác giữa các bộ phận trong tòa soạn thể hiện rất rõ ràng, bởi những người làm việc trong tòa soạn hội tụ phải vừa linh hoạt, sáng tạo, song phải phát huy tối đa tinh thần cộng tác, làm việc theo nhóm…

Quy trình sản xuất tin, bài hội tụ

Thông thường, sau khi có tin, bài do phóng viên (cộng tác viên) khai thác theo từng loại hình báo chí sẽ chuyển về phòng tin hội tụ (đầu vào). Khi tin, bài tập trung ở trung tâm tin của tòa soạn, các biên tập viên hội tụ (ban thư ký) tiến hành lọc bước 1 rồi chuyển đến bàn siêu biên tập.

Đây là chiếc bàn đặt ở giữa trung tâm tin của tòa soạn hoặc ở nơi các biên tập viên cao cấp có thể  nắm bắt một cách nhanh nhất và đầy đủ nhất các thông tin, sự kiện được gửi về, thậm chí họ cũng được nghe các cú điện thoại của phóng viên tác nghiệp tại hiện trường gọi về xin ý kiến chỉ đạo.

Tại phòng siêu biên tập, các biên tập viên cao cấp tiến hành trao đổi, phân loại, điều phối và đưa ra quyết định nên sử dụng tin, bài đó ở loại hình truyền thông nào. Đây là cách cung cấp gói thông tin một cách nhất quán về mặt nội dung cho các phương tiện truyền thông (báo in, báo mạng, phát thanh, truyền hình hay điện thoại di động v.v..).

Sau khi các biên tập viên ở bàn siêu biên tập xử lý và phân loại, tin, bài sẽ được đẩy lên hệ thống để tổng biên tập hoặc phó tổng biên tập phụ trách nội dung duyệt, xuất bản. Đối với các sản phẩm của phát thanh hay truyền hình, cần đến sự trợ giúp của đội ngũ kỹ thuật viên…

(Theo ONE CMS)