Say tàu xe thường gặp nhất ở trẻ em từ 3 - 12 tuổi [lứa tuổi chưa phát triển đầy đủ tiền đình ốc tai]. Với người trưởng thành, phụ nữ hay gặp hơn nam giới. Triệu chứng say tàu xe thường diễn ra theo chiều hướng leo thang: Bắt đầu bằng cảm giác khó chịu trong người, dễ ngủ gật, buồn nôn. Các bé bình thường vốn hiếu động, hoạt bát, khi say xe sẽ ít chơi đùa, thụ động, mặt thất thần. Cảm giác chóng mặt, buồn nôn càng lúc càng dữ dội hơn, kèm theo toát mồ hôi, tiết nước bọt và kết cục thường là bị nôn mửa, đôi khi lạnh toàn thân. Tuy nhiên, say tàu xe chỉ là một triệu chứng nhất thời, thường chấm dứt khi chuyến hành trình kết thúc và không để lại di chứng lâu dài với sức khỏe. Riêng những người hay bị say tàu xe lại có tiền sử bệnh tim mạch hoặc tiêu hóa, nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi xuất hành để có những biện pháp hỗ trợ thích hợp.
Một số biện pháp chống say tàu xe.
Những người hay say tàu xe khi đi nên thực hiện theo một số lời khuyên sau: Đi tàu - thuyền thì tìm chỗ ngồi nơi thoáng mát, ngoài trời. Nếu phải di chuyển trong thời gian lâu thì nên tìm chỗ ngồi phía giữa thân tàu vì chỗ này ít bị chòng chành nhất. Trên máy bay thì tốt nhất nên chọn chỗ ngồi giữa hoặc trên cánh, tránh ngồi phần đuôi máy bay. Trên ô tô - xe lửa thì nhìn phong cảnh trước mặt, không nên nhìn sang hai bên. Ngồi cạnh cửa sổ, mở cửa kính để có gió. Trước khi đi nên nghỉ ngơi dưỡng sức khỏe. Không uống rượu trước hoặc trong lúc đi. Không hút thuốc lá hoặc ngồi cạnh người hút thuốc lá trong lúc đi. Không đọc sách báo hoặc nhìn chăm chú vào một vật gì đó. Nếu có người say xe ngồi gần bạn, nên tránh xa hoặc không nhìn họ kẻo bạn cũng bị “lây”. Một số thuốc sau có thể được sử dụng để phòng và trị say tàu xe:
Thuốc kháng phó giao cảm [kháng cholinergic]
Khi bị cường phó giao cảm, cơ trơn sẽ co thắt, nhu động và vận động tiêu hóa mạnh lên, dịch tiết tiêu hóa tăng gây buồn nôn, nôn. Thuốc kháng cholinergic chống lại hiện tượng này và thường dùng là scopolamin [có dạng uống và dạng dán trên da]. Tác dụng phụ hay gặp là khô miệng, buồn ngủ, mất định hướng [không dùng khi điều khiển máy móc]; ít gặp hơn là lú lẫn, khó tiểu [nếu dùng miếng dán trên 3 ngày]. Không nên dùng miếng dán cho trẻ em.
Thuốc chống dị ứng [kháng histamin]
Histamin tiết ra quá mức sẽ gây say, nôn. Có thể dùng các kháng histamin để chống lại tình trạng này.
Thuốc nhóm này có meclizine [dùng chống say tàu xe. Thuốc có thể gây buồn ngủ, khô miệng, nhìn mờ, táo bón, rối loạn tâm thần], diphenylhydramin [có dạng tiêm-benadryl injection, dạng uống- nautamine. Chỉ dùng dạng tiêm khi không dùng được dạng uống]. Cả hai loại này đều không dùng cho trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, đặc biệt trẻ sơ sinh, trẻ sinh thiếu tháng. Hai thuốc trên đều làm tăng nhãn áp [không dùng cho người glaucome góc hẹp], làm tăng tác dụng các thuốc gây ức chế hệ thần kinh trung ương, thuốc kháng histamin, các thuốc kháng cholinergic khác [nên khi dùng thuốc không được uống rượu, dùng chung với các loại thuốc trên]. Thuốc được chuyển hóa ở gan, thận [nên thận trọng với người rối loạn chức năng gan, thận, rối loạn chuyển hóa, người già]. Không nên dùng cho người có thai, đang cho con bú. Thận trọng khi bị bệnh hen suyễn, các rối loạn đường hô hấp dưới, cường tuyến giáp, tăng huyết áp, bệnh tim mạch, tắc nghẽn dạ dày ruột, đường tiết niệu. Các thuốc trên muốn có hiệu quả chống nôn, say thì phải uống trước khi lên tàu xe khoảng 30-60 phút. Nếu cuộc hành trình kéo dài, phải uống nhắc lại.
Thuốc điều chỉnh rối loạn chức năng tiêu hóa
Thuốc ngăn chặn dopamin ngoại biên, làm thay đổi chức năng dạ dày ruột nên có tính chống nôn. Thường dùng domperidone dưới dạng viên nén, thuốc cốm sủi bọt [dành cho người lớn], hỗn dịch uống [dành cho trẻ em, trẻ còn bú]. Vì thuốc chuyển hóa qua gan thận nên phải hết sức thận trọng khi dùng cho người suy gan, thận. Gần đây, người ta phát hiện thấy domperidon gây hiện tượng xoắn đỉnh [cơn nhịp tim nhanh có thể gây đột tử] nhất là khi dùng chung với một số thuốc [như erythromycin, clarithromycin] nên đối với những người đang dùng các thuốc kháng sinh này hoặc người bị bệnh tim mạch phải dùng cẩn trọng.
Metoclopramide cũng là thuốc chống nôn mạnh, có loại chỉ dùng cho người lớn như gastrobid, có loại thuốc giọt [dành cho trẻ sơ sinh], có loại thuốc đạn [dành cho trẻ em].
Dược thảo
Nên dùng gừng trong chống nôn, say tàu xe vì có tác dụng không kém so với thuốc hóa dược, không có tác dụng phụ, dùng được cho người có thai. Trước khi khởi hành khoảng 30 phút nên dùng một khúc gừng tươi bằng cỡ ngón tay cái, gọt bỏ vỏ, rửa sạch, giã nát hoặc nhai nát rồi uống với một cốc nước ấm. Trong suốt hành trình, thỉnh thoảng nên ngậm trong miệng một lát gừng mỏng.
Say tàu xe thật đáng sợ, làm thế nào để vượt qua nó?
Say tàu xe dù không phải là “bệnh” gì ghê gớm, nhưng nếu một khi bị mắc chứng này thì bạn sẽ vô cùng khổ sở. Hạn chế đi lại, không thoải mái khi đi xa, thậm chí khiến bạn không dám đến gần nơi có ống khói xe.
Nhiều người sẽ bị cảm giác buồn nôn, rồi “nôn thốc nôn tháo’’ như cào gan ruột, thậm chí nôn ra dịch xanh dịch vàng, xỉu thiếp đi không kiểm soát được bản thân. Từ đó có cảm giác sợ không dám đi xe nữa.
Những rắc rối đó có thể giải quyết nếu như bạn biết tận dụng những bí quyết nhỏ sau đây để mỗi lần có việc phải đi xe thì không còn quá lo lắng hay áp lực nữa.
Vì sao có hiện tượng say tàu xe?
Tất cả các kiểu say khi di chuyển trên các phương tiện giao thông đều có nguyên nhân giống nhau. Đó là khi đôi mắt và các cơ quan khác trên cơ thể chuyển đến cho não một tín hiệu bị mâu thuẫn. Khi bạn ngồi trên xe, mắt sẽ chuyển về não nói rằng cơ thể đang ngồi yên, không di chuyển. Nhưng hệ thống tiền đình ở trong tai, nơi phụ trách cảm giác cân bằng của cơ thể lại báo về não rằng cơ thể đang di chuyển.
Khi những thứ bạn nhìn thấy và bạn cảm thấy bị mâu thuẫn nhau, não sẽ xuất hiện hiện tượng bị nhầm lẫn, một dấu hiểu gửi đến não giống như cơ thể có cảm giác bị trúng độc, từ đó não sản xuất ra một phản ứng chống lại trạng thái ngộ độc, gây ra hiện tượng nôn ói.
Làm thế nào để thoát khỏi hiện tượng say tàu xe?
1. Không nên nhịn đói khi đi xe
Khi bị đói bụng rất dễ bị say xe, vì vậy bạn nên ăn một chút gì đó trước khi lên xe. Tuy nhiên không nên ăn quá no. Bởi khi có quá nhiều thức ăn trong dạ dày, cơ quan này phải làm việc vất vả, tiêu hóa thức ăn liên tục sẽ khiến bạn dễ bị say xe hơn.
2. Uống thuốc chống say
Mỗi lần có kế hoạch đi xe đường dài, bạn có thể uống thuốc chống say xe trước khi lên xe khoảng 40 phút. Uống thuốc với nước ấm hoặc bổ sung thêm Vitamin B1 để giảm thiểu khả năng bị say xe.
3. Nhìn ra xa
Khi lên xe, nếu bị say thì nên hạn chế nhìn vào những vật gần, màn hình điện thoại hay đọc sách. Hãy cố gắng nhìn ra các điểm càng xa càng tốt, tập trung tầm mắt vào những nơi xa bên ngoài cửa sổ xe có thể giúp não xác định các tín hiệu chính xác rằng bạn đang di chuyển.
Nên ngồi thẳng, nhìn về phía trước và nhìn ra xa. Không nên ngồi ngược hướng xe chạy, ngồi nghiêng lệch sang hai bên hoặc liên tục “ngọ nguậy” quá nhiều trên xe, di chuyển qua lại cũng sẽ gây chóng mặt.
4. Bấm huyệt mát xa
Có 2 huyệt vị giúp bạn hạn chế say xe đó là huyệt nội quan và huyệt hợp cốc. Chịu khó bấm 2 huyệt này trong khi di chuyển trên xe sẽ giúp giảm tình trạng say đáng kể.
Huyệt nội quan [tay bấm huyệt]
Huyệt hợp cốc
5. Gừng tươi
Có thể dùng một miếng gừng tươi hoặc một miếng khoai tây tươi dán vào vùng rốn, sau đó dùng băng dính dán dính chặt vào trong quá trình di chuyển. Đồng thời có thể dán ở huyệt nội quan hoặc ngậm một miếng gừng tươi trong miệng cũng mang lại hiệu quả tương tự.
6. Vỏ cam quýt
Dùng một ít vỏ cam quýt tươi cuộn tròn lại nhét vào mũi, tinh dầu ở vỏ cam sẽ giải phóng trong mũi, làm cho bạn giảm cảm giác buồn nôn và ói mửa.
Nếu không có vỏ cam thì có thể dùng vỏ chanh hoặc các trái cây họ cam quýt đều được.
7. Chuyển hướng sự chú ý
Khi không có thuốc hoặc không thể uống thuốc chống say, bạn có thể thắt thắt lưng chặt hơn hoặc dùng vật gì chèn quấn quanh bụng với mục đích làm cho bụng được chặt lại, các cơ quan nội tạng không bị lỏng, di chuyển tự do trong khoang bụng. Điều này dễ khiến cho bạn bị nôn sau mỗi lần xe chạy gặp phải “ổ gà”.
Hãy chú ý đến việc gì đó khác thay vì suy nghĩ rằng bạn đang đi xe, bạn sợ say và bạn có cảm giác buồn nôn. Càng nghĩ nhiều, càng dễ bị say.
8. Chú ý thông gió
Những chiếc xe nhỏ kín mít hoặc những xe nặng mùi xăng dầu thì đều là nguyên nhân khiến việc say xe trở nên trầm trọng hơn. Nếu không mở được cửa kính xe, bạn nên ngồi ở nơi có nhiều gió nhất trên xe, ví dụ như phía trước xe, nơi có họng điều hòa.
Ngoài ra, nếu không có giải pháp tốt hơn, bạn nên cố gắng ngủ trong thời gian di chuyển. Ngủ là cách tốt nhất để dỗ dành cơ thể vượt qua được cảm giác say xe một cách nhẹ nhàng.
9. Không nên ăn ngay khi đã bị nôn
Sau khi lên xe, bạn đã không chịu nổi việc say xe nữa và bắt đầu bị nôn. Lúc này thì đành phải để nôn cho hết và không tiếp tục ăn uống trong giai đoạn này. Phản ứng nôn của cơ thể đang tồn tại thì sẽ điều khiển não chỉ huy việc nôn cho bằng sạch thức ăn có trong dạ dày.
Sau khi đỡ hơn, bạn mới có thể bắt đầu uống nước đường hoặc ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu hóa.
10. Phải chuẩn bị phương án dự phòng
Dù muốn hay không, nếu bạn là người dễ bị say xe thì nên chuẩn bị trước những chiếc túi nylon để có khi phải dùng đến. Lưu ý là trước khi lên xe không nên ăn uống quá nhiều, đặc biệt là các chế phẩm từ sữa.
11. Tập thể dục
Vận động, tập thể dục thể thao là cách tốt nhất và lâu dài nhất trong việc giảm nhẹ chứng say xe ở nhiều người. Thân thể khỏe mạnh thì mới vượt qua được cảm giác bị say xe tấn công. Bởi khi bạn đã quen với vận động, nhào lộn, cơ thể liên tục thay đổi trạng thái, thì khi ngồi trên xe với tốc độ nhanh hoặc gặp đường xấu “ổ gà” thì vẫn có thể kiểm soát được sự cân bằng.
Người bị nôn ói do say xe, nên ăn uống thế nào?
Đối với người có dạ dày nóng
1. Dùng một ít củ mã thầy, rửa sạch, gọt vỏ, thêm nước nấu thành canh và uống.
2. Nấu cháo gạo trắng và hạt đậu xanh loãng, thêm chút muối rồi ăn lúc nóng ấm.
Đối với người có dạ dày lạnh
1. Dùng ít gừng tươi, để nguyên vỏ, rửa sạch, thái lát, giã nhỏ rồi pha với nước để uống.
2. Dùng 3 lát gừng tươi, nấu cùng 100g gạo trắng thành cháo, thêm khoảng 5g nhục đậu khấu nấu tiếp cho chín thì ăn cháo ấm nóng.
Xem thêm về các kỹ năng khi lái xe