I. Nguyên nhân chiến tranh
- Quan hệ quốc tế cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX:
+ Chủ nghĩa tư bản phát triển không đều làm thay đổi sâu sắc lực lượng giữa các đế quốc ở cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX.
+ Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc không đều, đế quốc già [Anh, Pháp] nhiều thuộc địa, đế quốc trẻ [Đức, Mĩ] ít thuộc địa.
+ Mâu thuẫn giữa các đế quốc về vấn đề thuộc địa nảy sinh và ngày càng gay gắt.
- Các cuộc chiến tranh giành thuộc địa cuối thế kỷ XIX:
+ Từ năm 1894 1895, diễn ra chiến tranh Trung - Nhật. Nhật chiếm Đài Loan, Triều Tiên, Mãn Châu, Bành Hồ.
+ Năm 1898, chiến tranh Mĩ - Tây Ban Nha, Mĩ cướp Phi-lip-pin, Cu-ba, Ha-oai, Guy-a-na, Pu-éc-tô Ri-cô.
+ Từ năm 1899 1902, chiến tranh Anh - Bô-ơ, Anh chiếm Nam Phi.
+ Từ năm 1904 1905, chiến tranh Nga - Nhật. Nhật thống trị Triều Tiên, Mãn Châu và một số đảo ở nam Xa-kha-lin.
- Trong cuộc chạy đua giành thuộc địa, Đức hiếu chiến nhất, lại ít thuộc địa. Đức đã cùng Áo - Hung, I-ta-li-a thành lập phe Liên Minh, năm 1882 để chuẩn bị chiến tranh chia lại thế giới.
- Để đối phó, Anh ký với Nga và Pháp những Hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước [đầu thế kỉ XX].
- Đầu thế kỉ XX ở châu Âu đã hình thành 2 khối quân sự đối đầu, âm mưu xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ và thuộc địa của nhau, điên cuồng chạy đua vũ trang, chuẩn bị cho cuộc chiến tranh đế quốc nhằm phân chia thị trường thế giới.
- Ngày 28/6/1914, Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo - Hung bị ám sát tại Bô-xni-a [Xéc-bi], nhân cơ hội đó Đức - Áo tuyên chiến với Xéc-bi, chiến tranh bùng nổ.
II. Diễn biến
1. Giai đoạn thứ nhất [1914 - 1916]
- Ngày 28/6/1914, Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo - Hung bị ám sát.
- Ngày 28/7/1914, Áo - Hung tuyên chiến với Xéc-bi.
- Ngày 1/8/1914, Đức tuyên chiến với Nga.
- Ngày 3/8/1914, Đức tuyên chiến với Pháp.
- Ngày 4/8/1914, Anh tuyên chiến với Đức.
- Chiến tranh thế giới bùng nổ diễn ra trên 2 mặt trận Đông Âu và Tây Âu.
- Quân Đức vào Pháp
+ Năm 1914, ở phía Tây, trong đêm 3/8, Đức tràn vào Bỉ, đánh sang Pháp. Cùng lúc ở phía Đông, Nga tấn công Đông Phổ. Đức chiếm được Bỉ, một phần nước Pháp uy hiếp thủ đô Pa-ri.
+ Năm 1915, Đức - Áo - Hung dồn toàn lực tấn công Nga. Hai bên ở vào thế cầm cự trên một mặt trận dài 1200 km.
+ Năm 1916, Đức chuyển mục tiêu về phía Tây tấn công pháo đài Véc-doong. Đức không hạ được Véc-đoong, 2 bên thiệt hại nặng.
Những năm đầu Đức - Áo - Hung giữ thế chủ động tấn công. Từ cuối 1916 trở đi, Đức - Áo - Hung chuyển sang thế phòng ngự ở cả hai mặt trận Đông Âu, Tây Âu.
2. Giai đoạn thứ 2 [1917 - 1918]
+ Tháng 2/1917, cách mạng dân chủ tư sản ở Nga thành công. Chính phủ tư sản lâm thời ở Nga vẫn tiếp tục chiến tranh.
+ Ngày 2/4/1917, Mĩ tuyên chiến với Đức, tham gia vào chiến tranh cùng phe Hiệp ước.
+ Trong năm 1917, chiến sự diễn ra trên cả 2 mặt trận Đông và Tây Âu. Hai bên ở vào thế cầm cự.
+ Tháng 11/1917, Cách mạng tháng 10 Nga thành công, chính phủ Xô viết được thành lập.
+ Ngày 3/3/1918, chính phủ Xô viết ký với Đức Hiệp ước Bret Litốp, Nga rút khỏi chiến tranh.
+ Đầu năm 1918, Đức tiếp tục tấn công Pháp, một lần nữa Pa-ri bị uy hiếp.
+ Tháng 7/1918, Mĩ đổ bộ vào châu Âu, chớp thời cơ Anh - Pháp phản công. Đồng minh của Đức đầu hàng [Bun-ga-ri ngày 29/9, Thổ Nhĩ Kỳ ngày 30/10, Áo - Hung ngày 2/11].
+ Ngày 9/11/1918, cách mạng Đức bùng nổ, lật đổ nền quân chủ.
+ Ngày 1/11/1918, chính phủ Đức đầu hàng, chiến tranh kết thúc.
II. Kết cục của cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất
- Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc với sự thất bại của phe Liên Minh, gây nên thiệt hại nặng nề về người và của. Chiến tranh làm 10 triệu người chết, bị thương 20 triệu người, chi phí khoảng 85 tỉ đô la.
- Các nước châu Âu là con nợ của Mỹ.
- Bản đồ thế giới thay đổi.
- Cách mạng tháng Mười Nga thành công đánh dấu bước chuyển lớn trong cục diện thế giới.