Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX: chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh chuyển sang chủ nghĩa tư bản độc quyền, những khó khăn về kinh tế và những mâu thuẫn vốn có của chủ nghĩa tư bản tăng lên gay gắt [khủng hoảng kinh tế chu kì bắt đầu từ 1825] nhiều hiện tượng kinh tế và mâu thuẫn kinh tế mới xuất hiện đòi hỏi phải có sự phân tích kinh tế mới .
Sự xuất hiện chủ nghĩa Mác chỉ ra xu hướng vận động tất yếu của xã hội loài người vì thế nó trở thành đối tượng phê phán mạnh mẽ của các nhà kinh tế học tư sản.
Kinh tế tư sản cổ điển tỏ ra bất lực trong việc bảo vệ chủ nghĩa tư bản và khắc phục những khó khăn về kinh tế, đòi hỏi phải có hình thức mới thay thế.
Trường phái cổ điển mới ủng hộ tự do cạnh tranh, chống lại sự can thiệp của nhà nước vào kinh tế, tin tưởng cơ chế thị trường sẽ tự điều tiết nền kinh tế thăng bằng cung cầu và có hiệu quả.
Các đặc điểm cơ bản của trường phái cổ điển mới là:
+ Dựa vào tâm lí chủ quan để giải thích các hiện tượng và quá trình kinh tế [Ủng hộ thuyết giá trị chủ quan: theo đó cùng một hàng hóa, với người này cần hơn hay ích lợi nhiều thì giá trị lớn và ngược lại, người không cần hay ích lợi ít thì giá trị thấp].
+ Đối tượng nghiên cứu là các đơn vị kinh tế riêng biệt [chủ trương từ sự phân tích kinh tế trong các xí nghiệp để rút ra những kết luận chung cho toàn xã hội], được gọi là phương pháp phân tích vi mô.
+ Chuyển sự nghiên cứu kinh tế sang lĩnh vực lưu thông, trao đổi và nhu cầu.
+ Tích cực áp dụng toán học vào phân tích kinh tế, sử dụng các công cụ toán học: công thức, đồ thị, hàm số, mô hình,… phối hợp phạm trù kinh tế với phạm trù toán học để đưa ra những khái niệm mới như: ích lợi giới hạn, năng suất giới hạn, sản phẩm giới hạn,… [Vì vậy còn gọi là trường phái giới hạn].
+ Muốn tách kinh tế khỏi chính trị xã hội, chủ trương chia kinh tế chính trị thành: kinh tế thuần túy, kinh tế xã hội và kinh tế ứng dụng, đưa ra khái niệm kinh tế thay cho kinh tế chính trị.
Được phát triển từ tư tưởng của nhà kinh tế học người Đức Herman Gossen[1810-1858] ông đã đưa ra định luật nhu cầu và tư tưởng về ích lợi giới hạn. Từ đó các nhà kinh tế của trường phái thành Viên [Áo] đã phát triển thành lí thuyết kinh tế “ích lợi giới hạn”.
Lí thuyết sản phẩm kinh tế
[Các đại biểu: Carl Menger, B.Bawerk, V. Wiser]
Nội dung cơ bản của lý thuyết này là:
+ Đưa ra khái niệm “sản phẩm kinh tế” thay cho phạm trù “hàng hóa”. Để được coi là sản phẩm kinh tế sản phẩm phải có đủ 4 tính chất, đó là:
- Có khả năng thỏa mãn nhu cầu hiện tại của con người.[Nhu cầu không còn thì sản phẩm mất đặc tính kinh tế, hoặc sản phẩm hỏng không thỏa mãn nhu cầu thì cũng không là sản phẩm kinh tế].
- Công dụng của nó con người phải biết rõ [vì sản phẩm trong tự nhiên rất nhiều].
- Phải ở trong tình trạng có khả năng sử dụng được [không ở dạng tiềm năng].
- Số lượng của nó có giới hạn [ở tình trạng khan hiếm, nếu vật phẩm quá dư thừa sẽ không phải là sản phẩm kinh tế ].
+ Sản phẩm kinh tế có hai đặc tính “Ích lợi giới hạn” và “Giá trị giới hạn”, đây chính là cơ sở xây dựng lí thuyết “ích lợi giới hạn và giá trị”.
Lí thuyết ích lợi giới hạn và giá trị
* Về “Ích lợi giới hạn”:
+ Ích lợi là đặc tính cụ thể của vật, có thể thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người, ích lợi có nhiều loại, như sau:
- Ích lợi khách quan: là ích lợi vốn có của vật chất [ví dụ: củi đốt thì nóng lên].
- Ích lợi chủ quan: là ích lợi được sử dụng theo yêu cầu con người [ví dụ: con người dùng sức nóng của củi đốt để sưởi ấm , nấu ăn, ...].
- Ích lợi cụ thể: là ích lợi của số lượng vật phẩm mà người ta có thể đo lường được [ví dụ: uần áo để mặc, gạo để ăn, ...].
+ Theo đà thỏa mãn nhu cầu, ích lợi có xu hướng giảm dần. Cùng với đà tăng lên của vật phẩm để thỏa mãn nhu cầu thì “mức bão hòa” về vật phẩm tăng lên còn “mức độ cấp thiết” của nhu cầu giảm xuống. Do đó theo đà thỏa mãn nhu cầu tăng thì ích lợi của vật có xu hướng giảm [vật phẩm sau đưa ra thỏa mãn nhu cầu có ích lợi ít hơn vật phẩm trước] .
- Với số lượng vật phẩm nhất định, vật phẩm cuối cùng để thỏa mãn nhu cầu sẽ là “vật phẩm giới hạn”, ích lợi của nó là “ích lợi giới hạn”, nó quyết định ích lợi chung của tất cả các vật phẩm khác.
Vậy: : ích lợi giới hạn là ích lợi của vật phẩm cuối cùng đưa ra thỏa mãn nhu cầu, ích lợi đó là nhỏ nhất, nó quyết định ích lợi của tất cả các vật phẩm khác.
+ Nội dung quy luật “ích lợi giới hạn” ngày càng giảm:
Theo đó, số lượng sản phẩm kinh tế càng ít thì “ích lợi giới hạn” càng lớn. Sản phẩm kinh tế tăng thì tổng ích lợi tăng còn “ích lợi giới hạn” giảm, có thể dẫn tới 0 [ví dụ: nước quá nhiều, không còn khan hiếm thì chỉ còn ích lợi trừu tượng].
Nhận xét: Có sự tách rời giá trị và ích lợi.
* Lý thuyết giá trị [Giá trị giới hạn]:
Nội dung chủ yếu của lý thuyết này như sau:
+ Đưa ra lý thuyết giá trị - ích lợi [giá trị - chủ quan]: [phủ nhận lý thuyết giá trị - lao động của kinh tế tư sản cổ điển cổ điển và lý luận giá trị của Mác] Theo đó “ích lợi giới hạn” quyết định giá trị của sản phẩm kinh tế, đó là “giá trị giới hạn”, nó quyết định giá trị của tất cả các sản phẩm khác [ích lợi của vật quyết định giá trị - ở đây là: “ích lợi giới hạn”]. Muốn có nhiều giá trị
+ Về Giá trị trao đổi [GTTĐ]: Ngược với A.X cho rằng GTTĐ là khách quan, Menger [một
- Sản phẩm dư thừa của người này là khan hiếm của người kia và ngược lại.
2 nông dân A và B đều có bò và ngựa. Nông dân A nhiều bò, ít ngựa, còn nông dân
B ngược lại nhiều ngựa, ít bò. Bò và ngựa được sắp xếp như sau [theo thứ tự giá trị giảm dần]:
+ Các hình thức giá trị:
- Giá trị khách quan: xuất phát từ tác dụng của một vật mang lại cho ta kết quả cụ thể [than đốt cho nhiệt lượng], đây là mối quan hệ người với vật và kết quả xuất phát từ việc sử dụng vật, không bao hàm những phán đoán chủ quan của con người.
- Giá trị chủ quan: xuất phát từ sự tiêu dùng những kết quả mà sản phẩm mang lại cho con người quy định sử dụng nó như thế nào [nhiệt lượng đốt than sử dụng vào việc gì]. Từ đó phân chia giá trị sử dụng và giá trị trao đổi thành: giá trị sử dụng chủ quan, giá trị trao đổi chủ quan, giá trị sử dụng khách quan, giá trị trao đổi khách quan.
Căn cứ phân chia là nơi nhận sản phẩm, của cải tới tay ai?
Cha là John Bates Clark: đưa ra lý thuyết năng suất giới hạn, lý thuyết phân phối.
Con là John Maurice Clark: đưa ra lý thuyết về chi phí bất biến và chi phí khả biến đồng thời đã chia kinh tế chính trị thành kinh tế tổng hợp, kinh tế tĩnh và kinh tế động .
Lý thuyết “Năng suất giới hạn”
Nội dung chủ yếu của lý thuyết này như sau:
- Căn cứ vào lý thuyết của D.Ricarrdo về “Năng suất bất tương xứng”, theo đó khi tăng thêm một nhân tố sản xuất nào đó [trong ba nhân tố là lao động, đất đai, tư bản] mà các nhân tố khác không đổi thì sẽ giảm năng suất của nhân tố tăng thêm .
- Phối hợp với lý thuyết “ích lợi giới hạn”, Clark đã nghiên cứu về quy luật năng suất lao động.
Theo ông ích lợi của lao động thể hiện ở năng suất lao động [ích lợi các yếu tố sản xuất thể hiện ở năng suất của nó]. Song năng suất lao động của các yếu tố là giảm sút [bất tương xứng], do vậy đơn vị yếu tố sản xuất được sử dụng sau cùng là đơn vị yếu tố sản xuất giới hạn - sản phẩm của nó là sản phẩm giới hạn, năng suất của nó là năng suất giới hạn, nó quyết định năng suất của tất cả các đơn vị yếu tố sản xuất khác [Người công nhân cuối cùng là “người công nhân giới hạn”, sản phẩm của họ là “sản phẩm giới hạn” và năng suất lao động của họ là “năng suất lao động giới hạn”, quyết định năng suất lao động của những người lao động khác] .
Lý thuyết phân phối của Clark
Dựa vào lý thuyết năng suất giới hạn, sử dụng lý thuyết năng lực chịu trách nhiệm của các yếu tố sản xuất, theo đó thì thu nhập là năng lực chịu trách nhiệm của các yếu tố sản xuất Clark đã đưa ra lý thuyết về tiền lương, lợi nhuận, lợi tức, địa tô .
Theo ông:
- Người lao động nhận Tiền lương = Sản phẩm giới hạn của lao động
- Nhà tư bản nhận Lợi tức = Sản phẩm giới hạn của tư bản
- Chủ đất nhận Địa tô = Sản phẩm giới hạn của đất đai
- Nhà kinh doanh nhận Lợi nhuận = Thặng dư của người sử dụng các yếu tố sản xuất
Từ đó: Phân phối là bình đẳng, không còn bóc lột nữa .
Lí thuyết về chi phí bất biến và chi phí khả biến của T.M.Clark [con]
[Là sự tiếp tục nghiên cứu của Clark[cha] – Phân tích kinh tế trong trạng thái động] Nội dung chủ yếu là:
+ Để sản xuất hàng hóa phải sử dụng máy móc, thiết bị, nguyên vật liệu, lao động, ...
Được gọi là chi phí sản xuất [chi phí toàn bộ] .
+ Có 2 loại [2 bộ phận] hợp thành chi phí toàn bộ là:
- - Chi phí bất biến: Những chi phí không biến đổi so với quy mô sản xuất sản phẩm [dù quy mô sản xuất có thay đổi nó cũng không thay đổi].
thuế đất, thuế nhà, trả lương ban giám đốc, thậm chí không sản xuất cũng phải chi phí .
- Chi phí khả biến: là chi phí thay đổi theo quy mô sản xuất sản phẩm .
nguyên vật liệu, lao động trực tiếp sản xuất, ...
+ Chi phí giới hạn: là chi phí tăng thêm để sản xuất một đơn vị sản phẩm cuối cùng .
Chi phí giới hạn = Chi phí đứng sau – Chi phí đứng trước
Xu hướng chung là: lúc đầu chi phí giới hạn giảm dần đến một quy mô nhất định của sản lượng thì tăng cùng với sự phát triển của quy mô sản xuất, do đó chi phí bình quân cho mỗi sản phẩm cũng biến động tương tự .
Nhận xét:
- Lý thuyết này dược sử dụng để xác định giới hạn của việc tăng quy mô sản phẩm .
- Được vận dụng để xây dựng lý thuyết gia tốc phân tích nguyên nhân khủng hoảng kinh tế và giải quyết điều chỉnh chu trình kinh doanh .
Đại biểu: Walras với lý thuyết nổi bật là: Lý thuyết cân bằng tổng quát .
[Phản ánh sự phát triển tư tưởng “bàn tay vô hình” – tư tưởng tự do kinh tế của A.Smith]
* Nội dung chủ yếu là:
+ Cơ cấu nền kinh tế thị trường có 3 loại thị trường:
- Thị trường sản phẩm [TTSP]: Nơi mua bán hàng hóa, tương quan trao đổi giữa các loại hàng hóa là giá cả của chúng .
- Thị trường tư bản [TTTB]: Nơi hỏi và vay tư bản, lãi suất tư bản cho vay là giá cả của tư bản.
- Thị trường lao động [TTLĐ]: Nơi thuê mướn công nhân, tiền lương [tiền công] là giá cả của lao động .
+ Ba thị trường độc lập với nhau, nhưng nhờ hoạt động của doanh nhân nên có quan hệ với nhau, cụ thể:
- Doanh nhân: là người sản xuất hàng hóa để bán .
- Để sản xuất họ phải vay vốn [ở thị trường tư bản], thuê công nhân [ở thị trường lao động] vì thế họ là sức cầu trên hai thị trường này [tạo ra sức cầu cho xã hội]. Chi phí sản xuất là: Lãi suất trả tư bản và tiền lương .
- Khi sản xuất được hàng hóa: họ đem bán trên TTSP, khi đó họ là sức cung trên TTSP .
- Mối quan hệ được hình thành như sau: Khi bán sản phẩm trên thị trường được giá cao hơn chi phí sản xuất doanh nhân sẽ có có lãi vì thế họ mở rộng sản xuất nên phải vay thêm tư bản, thuê thêm công nhân làm cho sức cầu trên TTTB và TTLĐ tăng dẫn đến giá cả của tư bản và lao động tăng kết quả là chi phí sản xuất tăng .
Mặt khác, sản phẩm sản xuất tăng thì sản phẩm hàng hóa trên TTSP tăng nên giá cả hàng hóa giảm làm cho thu nhập của doanh nhân giảm. Khi giá cả của hàng hóa sản xuất tăng thêm ngang bằng chi phí sản xuất ra chúng thì doanh nhân không có lời trong việc sản xuất thêm vì vậy họ không mở rộng sản xuất nữa [không vay thêm tư bản và thuê thêm công nhân nữa] .
Từ đó làm cho giá cả tư bản và lao động ổn định dẫn đến giá hàng hóa ổn định [tiền công, lãi suất, giá hàng tiêu dùng đều ổn định] Khi đó ba thị trường đều đạt được trạng thái cân bằng, nền kinh tế ở trạng thái cân bằng tổng quát [Sự cân bằng tổng quát giữa các thị trường] – Điều này được thực hiện thông qua dao động tự phát của cung cầu và giá cả trên thị trường trong điều kiện tự do cạnh tranh .
+ Điều kiện để có cân bằng tổng quát là: có sự cân bằng giữa thu nhập bán hàng hóa sản xuất thêm và chi phí sản xuất ra chúng [Sự cân bằng giữa giá hàng hóa và chi phí sản xuất] .
Tóm lại: Những nhà kinh tế thuộc trường phái cổ điển muốn tin tưởng vào sức mạnh của nền kinh tế thị trường và sự hoạt động của các quy luật kinh tế. Theo họ, sự điều tiết của “bàn tay vô hình” sẽ đảm bảo cho quá trình tái sản xuất phát triển bình thường .
Đại biểu: Marshall với lý thuyết nổi tiếng là lý thuyết cung cầu và giá cả [hay còn gọi là lý thuyết cung cầu và giá cả cân bằng].
* Nội dung chủ yếu của lý thuyết là:
+ Giá cả: là hình thức của quan hệ về lượng mà trong đó hàng hóa và tiền tệ được trao đổi với nhau [Theo ông giá trị là phạm trù siêu hình, vô nghĩa, chỉ có giá cả là phạm trù thiết thực và cụ thể vì thế là nhà kinh tế không đề cập đến giá trị]. Giá cả được hình thành trên thị trường do kết quả sự va chạm giá cả người mua - người bán [Giá cả người mua: được xác định bởi ích lợi giới hạn, giá cả người bán: được xác định bởi chi phí sản xuất]. Trong điều kiện tự do cạnh tranh, giá cả người mua [của cầu] giảm cùng với mức tăng số lượng hàng hóa cung ứng trên thị trường .
+ Giá cả người mua và giá cả người bán là mối quan hệ cung cầu.
+ Thị trường là tổng thể những người có quan hệ kinh doanh hay nơi gặp gỡ cung cầu. Kết quả sự va chạm cung - cầu hình thành nên giá cả cân bằng [hay giá cả thị trường].
+ Thời gian là yếu tố ảnh hưởng quan trọng đến cung cầu và giá cả .
+ Đưa ra khái niệm “Độ co giãn của cầu” để chỉ sự phụ thuộc của cầu vào mức giá cả [Kí hiệu K - Hệ số co giãn của cầu].
- Nếu K>1: Sự biến đổi nhỏ của giá cả làm cầu biến đổi lớn hơn được gọi là cầu co giãn.
- Nếu K