Các hệ điều hành [HĐH] mã nguồn mở [open source OS] ngày nay phát triển với tốc độ cực kì nhanh chóng, đóng góp to lớn cho sự đa dạng của hệ điều hành và cho công nghệ thông tin nói chung. Trong chương này, chúng ta sẽ lần lượt làm rõ khái niệm “hệ điều hành mã nguồn mở”, điểm khác biệt cơ bản giữa chúng với các HĐH mã nguồn đóng; xem xét các ưu, khuyết điểm; tìm hiểu sự phát triển của HĐH mã nguồn mở và chi tiết một vài HĐH mã nguồn mở phổ biến trong thời điểm hiện tại.
“Hệ điều hành mã nguồn mở” là tên gọi chung cho một lớp các HĐH chạy trên thiết bị điện toán cho phép người dùng xem và hiệu chỉnh toàn bộ mã nguồn [cấu trúc bên trong] của nó. Phần đông các HĐH mã nguồn mở cho phép sử dụng mà không thu phí, đây là đặc điểm nổi bật nhất của lớp HĐH này.
Các HĐH mã nguồn mở chiếm 1 thị phần nhỏ so với Windows, iOS,… Chúng khá xa lạ với những người dùng phổ thông, nhưng đặc biệt phổ biến trong tầng lớp sinh viên, nghiên cứu khoa học và dân chuyên ngành khoa học máy tính.
Tuy nói rằng “mã nguồn mở” nhưng việc công bố và sử dụng mã nguồn như trên vẫn phải tuân theo một bộ các quy tắc định sẵn [ví dụ: giấy phép GNU GPL].
Một số HĐH mã nguồn mở gồm có: GNU, Linux [Ubuntu, Red Hat Linux, Debian Linux, Chrome Linux…], FreeBSD, ReactOS, Android, Symbian,…
Linux là ví dụ điển hình nhất cho sự hình thành và phát triển của HĐH mã nguồn mở. Trước khi xem xét chi tiết về HĐH Linux, chúng ta chú ý một số đặc điểm sau:
Ngày nay, Linux là thuật ngữ thường dùng để chỉ các hệ điều hành có nhân Linux [Linux kernel].
Linux là HĐH dẫn đầu trong phân khúc máy chủ [server] và siêu máy tính; nó phổ biến dưới dạng các hệ thống nhúng nhưng chỉ chiếm 1 thị phần nhỏ đối với HĐH máy tính cá nhân [desktop] – tham khảo hình 3.2.
Linux được viết bằng ngôn ngữ lập trình C và dựa trên nền tảng của UNIX – có sửa đổi cho phù hợp.
Ngày 5/4/1991, Linus Torvalds, sinh viên 21 tuổi của trường Đại học Helsinki, Phần Lan đã bắt tay vào viết những dòng lệnh đầu tiên của Linux
Linux được xem là biểu tượng của sự chia sẻ cộng đồng, được phát triển bởi chính người dùng và được ủng hộ vì hoàn toàn miễn phí. Linux là sự đối nghịch của Windows [Microsoft], bởi nhiều người cho rằng, với Microsoft tất cả chỉ có lợi nhuận.
Tháng 8/1991, Torvalds gửi đi thông điệp nổi tiếng: “Tôi đang làm một hệ điều hành miễn phí [chỉ làm theo sở thích, và sẽ không lớn và chuyên nghiệp]”.
Tháng 9/1991, phiên bản Linux 0.01, phiên bản Linux đầu tiên được Torvalds công bố, với 10.239 dòng lệnh. Phiên bản 0.02 được ra mắt 1 tháng sau đó.
Năm 1992, Torvalds phát hành Linux dưới dạng mã nguồn mở của giấy phép GPL, cho phép tất cả mọi người có quyền download về để xem mã nguồn để cùng chung tay phát triển. Đây được xem là quyết định đã giúp Linux có được sự phổ biến như ngày nay.
Ngày 14/3/1994, Torvalds cho ra mắt phiên bản hoàn thiện đầu tiên, Linux 1.0 với 176.250 dòng lệnh. 1 năm sau đó, phiên bản 1.2 ra mắt với 310.950 dòng lệnh.
Năm 1993, Slackware, hệ điều hành đầu tiên phát triển dựa trên mã nguồn Linux được ra đời. Slackware là một trong những hệ điều hành Linux đầu tiên và có tuổi đời lâu nhất hiện nay. Phiên bản mới nhất của Slackware được công bố vào tháng 5/2010
Ngày 3/11/1994, Red Hat Linux, phiên bản 1.0 được giới thiệu. Đây là một trong những hệ điều hành được thương mại hóa đầu tiên dựa trên Linux.
Năm 1996, Linus Torvalds ghé thăm công viên hải dương học, tại đây, ông đã quyết định sử dụng hình ảnh chú chim cánh cụt để làm biểu tượng chính thức của Linux.
Năm 1998, Linux bắt đầu được các “ông lớn” công nghệ quan tâm và đầu tư để phát triển. IBM đã đầu tư hàng tỉ USD để p hát triển các dịch vụ và phần mềm trên nền tảng Linux, với đội ngũ nhân viên phát triển hơn 300 người. Ngoài IBM, Compaq và Oracle cũng bắt đầu đầu tư và phát triển Linux.
Năm 2007, hàng loạt hãng sản xuất máy tính lớn như HP, ASUS, Dell, Lenovo bắt đầu bán ra các sản phẩm laptop được cài đặt sẵn Linux.
Tính đến thời điểm hiện tại, Linux đã có rất nhiều biến thể và phiên bản khác nhau, được xây dựng và phát triển riêng biệt bởi các công ty phần mềm và các cá nhân. Nổi bật trong số đó chính là hệ điều hành di động Android của Google, hiện là một trong những hệ điều hành thông dụng nhất hiện nay.
Đến tháng 1/2009, số người dùng Linux trên toàn cầu đạt mốc 10 triệu người
Từ phiên bản đầu tiên với hơn 10 ngàn dòng lệnh, ngày 14/3/2011, sau 20 năm tồn tại và phát triển, nền tảng Linux 2.6.38 được phát hành, với 14.294.493 dòng lệnh, đánh dấu một chặng đường tồn tại và phát triển lâu dài của Linux.[8]
Linux có đến hàng trăm bản phân phối. Trên desktop, phiên bản thường gặp nhất của Linux chính là Ubuntu. Đối với máy tính bảng [tablet] và điện thoại thông minh [handheld], Linux có một “sản phẩm kế thừa” nổi tiếng toàn cầu, đó chính là Android.