Máu của người mang nhóm Rh null, còn gọi "máu vàng", đã cứu sinh mạng hàng triệu người nhưng bản thân họ đối mặt với các nguy cơ khó lường.
Thế giới có khoảng 40 nhóm máu với hơn 600 loại kháng nguyên. Các nhóm máu dựa trên di truyền, có chứa một số kháng thể hay kháng nguyên nhất định. Mỗi giọt máu chứa các tế bào hồng cầu và bạch cầu, mang oxy đi khắp cơ thể, chống nhiễm trùng và tiểu cầu. Có ít nhất 33 hệ thống nhóm máu, song chỉ hai hệ thống được sử dụng rộng rãi là ABO và Rh+/Rh-.
Trên thế giới, người mang nhóm máu hiếm có nhiều nguy cơ mắc bệnh thiếu máu, dễ gặp nguy hiểm trong các ca phẫu thuật. Máu của họ thường được hiến cho khoa học hoặc lưu trữ trong ngân hàng máu quốc tế.
Hiến máu cứu người
Rh null là một trong những nhóm máu hiếm nhất thế giới, không chứa bất kỳ kháng nguyên Rh nào trong tế bào hồng cầu, còn có biệt danh là "máu vàng". Cứ 6 triệu người mới có một người mang nhóm máu này.
Ngày 30/8, Bệnh viện Nhân dân Taizhou Jiangsu, ở tỉnh Giang Tô, Trung Quốc, phát hiện hai phụ nữ mang nhóm máu này. Trước đó, trường hợp có nhóm máu Rh null được phát hiện lần đầu vào năm 1961, là nữ thổ dân người Aboriginal, Australia. Các bác sĩ cho rằng một phôi thai thiếu tất cả kháng nguyên tế bào Rh sẽ không thể sống sót và phát triển thành một người bình thường. Sau hơn 50 năm, khoảng 43 người có nhóm máu RH-null đã được báo cáo trên toàn thế giới.
Nhiều người mang nhóm máu hiếm này lựa chọn cống hiến cho khoa học, trong đó có Thomas, người Thụy Sĩ. Anh phát hiện mình mang nhóm máu hiếm sau một tai nhạn nhỏ. Khi đã trưởng thành, anh luôn lái xe cẩn thận, không đi du lịch tới những quốc gia thiếu cơ sở y tế hiện đại. Anh giữ một tấm thẻ xác nhận nhóm máu Rh-null trong ví phòng trường hợp phải nhập viện.
Với sự giúp đỡ của tiến sĩ Marie-José Stelling, trưởng phòng thí nghiệm huyết học và miễn dịch tại Bệnh viện Đại học Geneva, máu của Thomas được gửi đi phân tích tại Amsterdam và Paris.
Khi bước sang tuổi 18, Thomas đi khắp nơi để hiến máu. Vài năm sau, anh nhận được yêu cầu khẩn cấp đầu tiên, hiến máu cứu sống một em bé sơ sinh. Đây là khoảnh khắc anh nhận ra nhóm máu của mình rất quý giá.
Cống hiến cho khoa học
Giống với Thomas, James Harrison cũng mang nhóm máu hiếm. Được biết đến với biệt danh "người đàn ông có cánh tay vàng", gần như tuần nào trong suốt 60 năm qua, ông đều đặn hiến huyết tương. Quyết định này bắt nguồn từ ca phẫu thuật lồng ngực cắt bỏ lá phổi năm 14 tuổi.
"Vài ngày sau ca phẫu thuật, tôi được cha giải thích về những gì đã xảy ra. Ông nói tôi đã nhận được 13 đơn vị máu từ những người xa lạ. Vì vậy, tôi muốn trở thành người hiến máu", Harrison kể lại.
Các bác sĩ cho biết máu của Harrison là lời giải cho một vấn đề mang tính sống còn. Tại Australia, hàng nghìn trẻ sơ sinh tử vong mỗi năm do tình trạng sảy thai và tổn thương não. Đây là kết quả của bệnh rhesus - bệnh tán huyết trẻ sơ sinh, biến chứng xảy ra khi người mẹ có Rh- sản xuất các kháng thể chống lại tế bào hồng cầu có Rh+ của thai nhi.
Harrison sở hữu một loại kháng thể bất thường trong máu. Ông đã làm việc với các bác sĩ để sử dụng kháng thể tạo ra một loại thuốc có tên Anti-D, giúp ngăn ngừa phụ nữ có nhóm máu âm tính Rh phát triển kháng thể RhD trong thời kỳ mang thai.
Thuốc Anti-D và máu của ông Harrison đã cứu sống được hơn hai triệu trẻ sơ sinh, theo Dịch vụ Chữ thập đỏ Australia.
"Mỗi túi máu đều quý giá, nhưng máu của James đặc biệt phi thường. Máu của ông thực sự được sử dụng để làm thuốc cứu mạng, truyền cho các bà mẹ có máu tấn công thai nhi", Jemma Falkenmire, thành viên Dịch vụ Máu chữ thập đỏ Australia, giải thích.
Bác sĩ đang truyền máu phẫu thuật cho bệnh nhân. Ảnh: Medindia
Nhiều rủi ro về sức khỏe
Người mang nhóm máu hiếm thường gặp nhiều rủi ro khi thực hiện các thủ tục y khoa như phẫu thuật, sinh nở, tỷ lệ tử vong cao hơn nếu gặp tai nạn. Các nhóm máu khác nhau tùy thuộc vào cấu tạo gene của cá nhân. Tại những khu vực trên thế giới, nhóm máu hiếm nhất và phổ biến nhất cũng khác nhau.
Ba nhóm máu hiếm ở Mỹ là AB-, chỉ gặp ở 0,6% dân số. Tiếp theo là B-, có trong 1,5% người dân Mỹ. Cuối cùng là AB+, có ở 3,4% dân số Mỹ.
Một trong 4 nhóm máu quý hiếm nhất thế giới là Boombay. Theo các chuyên gia, cứ khoảng 4 triệu người mới có một người mang nhóm máu này.
Người đầu tiên được xác định có nhóm máu này phản ứng với những nhóm máu khác theo cách chưa từng thấy trước đây. Huyết thanh chứa kháng thể tấn công tất cả các tế bào hồng cầu có kiểu hình A, B, O thông thường. Họ có thể hiến tặng tế bào hồng cầu cho người có nhóm máu A, B, O, nhưng không thể nhận máu từ bất cứ ai trong nhóm này, chỉ có thể nhận máu từ người cũng mang nhóm máu Boombay.
Bạn có thể đã biết nhóm máu của mình là A, B, AB hay O. Ngoài ra, nhóm máu còn được quyết định bởi sự có mặt hay không có mặt của một loại protein gọi là kháng nguyên D của yếu tố Rh [RhD]. Vậy, liệu bạn có biết nhóm máu hiếm nhất là nhóm máu nào và mình có thuộc nhóm máu hiếm đó hay không? Điều này sẽ giúp bạn chủ động chuẩn bị trong những tình huống không may cần được hiến máu.
Có bao nhiêu nhóm máu?
Phân loại về nhóm máu được sử dụng phổ biến nhất hiện nay chia nhóm máu thành 8 loại khác nhau:
- A [-]: Có kháng nguyên A, không có RhD
- A [+]: Có kháng nguyên A và RhD
- B [-]: Có kháng nguyên B, không có RhD
- B [+]: Có kháng nguyên B và RhD
- O [-]: Không có cả kháng nguyên A, B và RhD
- O [+]: Không có kháng nguyên A, B nhưng có RhD
- AB [-]: Có kháng nguyên A và B, không có RhD
- AB [+]: Có cả kháng nguyên A, B và RhD.
Bạn sẽ được thừa hưởng nhóm máu từ cha mẹ ruột truyền lại, giống như màu mắt hoặc màu tóc. Di truyền sẽ quyết định bạn có mang nhóm máu hiếm nhất hay không.
Xác định nhóm máu rất quan trọng, vì việc truyền máu và ghép nội tạng sẽ phụ thuộc vào sự phù hợp giữa nhóm máu của người cho và người nhận. Nếu mang nhóm máu hiếm nhất, sẽ có nhiều rủi ro khi cần xin máu để truyền bởi nguồn máu từ người hiến sẽ hiếm và ảnh hưởng tới thai kỳ.
Nhóm máu nào hiếm nhất?
Trong truyền máu hiện nay chỉ quan tâm tới 8 nhóm máu theo phân loại kể trên. Theo đó, thống kê tại tháng 12/2018 cho thấy tỷ lệ các nhóm như sau:
- O [+]: 35%
- O [-]: 13%
- A [+]: 30%
- A [-]: 8%
- B [+]: 8%
- B [-]: 2%
- AB [+]: 2%
- AB [-]: 1%
Như vậy, nhóm máu hiếm là nhóm máu nào thì câu trả lời là AB [-] trong các nhóm máu trên. Tuy nhiên, để trả lời chính xác cho câu hỏi nhóm máu AB có phải hiếm nhất hay không thì còn phụ thuộc vào chủng tộc, khu vực và từng quốc gia khác nhau.
Nhóm máu nào hiếm nhất tại Việt Nam?
Riêng ở Việt Nam, những người mang nhóm máu Rh – [âm] rất ít, chỉ có khoảng 0.04 đến 0.07% tổng dân số. Vì vậy, đây được coi là các nhóm máu hiếm.
Nhóm máu hiếm nhất trên thế giới
Hiện nay, nhóm máu được cho là hiếm nhất thế giới có tên là Rh-null. Người sở hữu nó không có bất kỳ kháng nguyên thuộc loại Rh nào cả, chứ không chỉ riêng RhD. Chỉ có chưa tới 50 người mang nhóm máu này và nó được gọi là “loại máu vàng”.
Làm xét nghiệm máu là cách duy nhất giúp bạn biết được mình thuộc nhóm máu gì và có phải là nhóm máu hiếm hay không.
Mang nhóm máu hiếm nhất sẽ có rủi ro gì?
Khi đã biết nhóm máu nào hiếm nhất, bạn nên quan tâm hơn đến những rủi ro có thể gặp phải khi mang một trong các nhóm máu hiếm.
Cụ thể như sau:
Ảnh hưởng đến thai kỳ
Phụ nữ mang thai luôn được làm xét nghiệm máu để biết nhóm máu chính xác. Nếu người mẹ sở hữu yếu tố Rh âm tính [-] nhưng đứa trẻ lại thừa hưởng nhóm máu Rh dương tính [+] từ cha, thì sẽ gặp phải tình trạng bất đồng nhóm máu Rh.
Nếu không được điều trị, tình trạng này sẽ gây thiếu máu tan máu cho thai nhi và trẻ sơ sinh. Bởi lúc này, cơ thể mẹ sẽ phản ứng với Rh [+] trong máu con và tạo ra các kháng thể tấn công vào máu của con.
Để ngăn ngừa phản ứng này, phụ nữ mang thai có nhóm máu Rh [-] sẽ được dùng một loại thuốc gọi là Rh immunoglobulin [RhIg].
Truyền máu, hiến máu
Nếu mang nhóm máu hiếm nhất hoặc có yếu tố Rh [-], bạn nên liên hệ với hội nhóm những người có cùng nhóm máu với mình để có thể cho và/hoặc nhận máu khi cần thiết.
Bởi vì cơ thể sẽ kích hoạt hệ thống miễn dịch tấn công các tế bào máu lạ nên việc nhận máu không đúng nhóm máu theo hệ thống ABO sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng. Chẳng hạn, máu nhóm B sẽ không bao giờ được truyền cho người có nhóm máu A và ngược lại.
Vì vậy, bạn có thể nhận máu từ người hiến có cùng nhóm máu hoặc có nhóm máu tương thích.
Cụ thể như sau:
- Nếu bạn có nhóm máu A [+]: Bạn có thể nhận máu từ người hiến tặng có nhóm máu A [+], A [-], O [+] hoặc O [-].
- Nếu bạn có nhóm máu A [-]: nhận máu từ người có A [-] hoặc O [-].
- Nếu bạn có nhóm máu B [+]: nhận máu từ người có B [+], B [-], O [+] hoặc O [-].
- Nếu bạn có nhóm máu B [-]: nhận máu từ người có B [-] hoặc O [-].
- Nếu bạn có nhóm máu AB [+]: Bạn có thể nhận bất kỳ nhóm máu nào [người nhận chung].
- Nếu bạn có nhóm máu AB [-]: nhận máu từ người có AB [-], A [-], B [-] hoặc O [-].
- Nếu bạn có nhóm máu O [+]: nhận máu từ người hiến tặng có O [+] hoặc O [-].
- Nếu bạn có nhóm máu O [-]: Bạn chỉ có thể nhận được máu của người hiến tặng cùng nhóm O [-].
Nhóm máu O [-] được gọi là nhóm máu phổ quát và có thể được truyền cho bất kỳ ai vì nó an toàn cho tất cả mọi người ở mọi nhóm máu. Nhóm máu này có thể tương thích được với mọi nhóm máu còn lại và thường được sử dụng cho các trường hợp cấp cứu khẩn cấp mà chưa biết ngay nhóm máu của người nhận.
Tóm lại, hiện nay, trong các loại nhóm máu chung thì nhóm máu hiếm nhất trên thế giới là nhóm AB [-]. Trong khi đó, nhóm O [+] là nhóm phổ biến nhất. Hiểu được mình thuộc nhóm máu nào, liệu có phải là nhóm máu hiếm nhất hay không sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe và an toàn khi có nhu cầu hiến máu hoặc truyền máu.