Quyền và nghĩa vụ của nhà báo đối với nguồn tin

Nguyên tắc số 1 của nghề báo

Theo luật, chỉ khi nào Viện trưởng Viện kiểm sát cấp tỉnh,chánh án tòa cấp tương đương yêu cầu bằng văn bản trong vụ án mà mức độ rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng thì nhà báo mới cung cấp danh tính người cung cấp tin.

Các phóng viên tác nghiệp trong một sự kiện tại Hạ Long, Quảng Ninh. Ảnh:   T.L

Luật Báo chí quy định: Cơ quan báo chí và nhà báo có quyền và nghĩa vụ không tiết lộ người cung cấp thông tin, trừ trường hợp có yêu cầu bằng văn bản của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh và tương đương trở lên cần thiết cho việc điều tra, truy tố, xét xử tội phạm rất nghiêm trọng [mức án từ trên 7 năm đến 15 năm tù], đặc biệt nghiêm trọng [mức án từ trên 15 năm đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình.

Hiếm khi tình huống này xảy ra nhưng việc nhiều tổ chức, cá nhân truy tìm nguồn tin sau một bài báo là chuyện thường xuyên và tỉ lệ thành công khá cao. Nhà báo gây nguy hiểm cho nguồn tin ngay trong bài báo của mình với những trích dẫn trực tiếp và thiếu khôn ngoan, cứ khoanh vùng là biết ai cung cấp.

Tuy không cố ý, nhưng việc tiết lộ nguồn tin luôn gây rắc rối, nhất là khi có quy chế về người phát ngôn, sự “trả thù” trong vỏ bọc “luật pháp” sẽ nặng hơn và chắc chắn xảy ra.

Các báo cáo về đề tài, báo cáo theo thời gian [báo cáo tuần, báo cáo tháng] cũng sẽ tiết lộ nguồn tin, đừng tin vào bất cứ ai và hệ thống bảo mật nào. Các bản photo với bút phê và đóng dấu cũng sẽ phơi bày ai là người tuồn nó ra ngoài.

Nhà báo Hoàng Linh.

Nguyên tắc số 1, luôn luôn là số 1

Nhưng thực tế để bảo vệ được nguồn tin còn khó hơn nhiều, người làm báo phải xem đó là nguyên tắc số 1, luôn luôn là nguyên tắc số 1 thì mới không gây hại cho nguồn tin.

Tôi rất đồng ý với ý kiến của nhà báo Mai Thúc Long -Phó Tổng giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam trong một lần chia sẻ với truyền thông về nguồn tin: “Người dân có số liệu, tài liệu để cung cấp cho báo chí, có nghĩa là họ mong muốn cơ quan báo chí cùng họ điều tra để đưa được vụ việc tiêu cực ra ánh sáng, họ muốn báo chí cùng họ làm sáng tỏ một số bức xúc trong họ. Và từ những nguồn tin riêng, báo chí đã triển khai thành những tuyến bài, đóng góp rất lớn trong việc đấu tranh chống tiêu cực nảy sinh trong một số cơ quan công quyền và điều chỉnh một số chính sách bất cập của cơ quan nhà nước. Người dân nhận thức rõ điều đó và họ nhận thấy việc cung cấp thông tin cho báo chí mang lại hiệu quả đấu tranh cao”.

Nhà báo Mai Thúc Long cũng chỉ rõ hơn: Trong bất kỳ tình huống nào, lẽ phải cũng cần được xác định một cách rõ ràng. Tất nhiên, cũng có người tố cáo sai, đưa thông tin sai lên các trang mạng, lợi dụng sự tự do báo chí và diễn đàn đưa thông tin không đúng sự thật. Nhưng nhà báo bằng nghiệp vụ của mình có thể xác minh việc tố cáo đúng sự thật không, có oan sai không...

“Cái hay của báo chí là ở chỗ đó, rất tích cực trong tham gia đấu tranh chống tiêu cực, chống tham nhũng để xã hội tốt đẹp hơn. Bởi vậy, tôi cho rằng bất kể một biện pháp nào nhằm kiểm soát nguồn tin báo chí sẽ hạn chế sự phát triển của xã hội”, ông Mai Thúc Long nhấn mạnh. Tôi nhớ khi đưa bản tin độc quyền về việc khởi tố 1 Cục trưởng còn đương chức thì cơ quan chức năng đã mời tôi lên làm việc, nội dung chỉ đơn giản: Ai đã cung cấp thông tin này?

Cuối cùng tôi trả lời là người dân trong khu phố mà bị can bị khởi tố ở đã cung cấp. Điều này về luật là phù hợp vì khi tống đạt có chứng kiến của đại diện người dân ở nơi cư ngụ. Tất nhiên người cung cấp tin cho tôi là người khác nhưng tôi đã hợp thức hóa thông qua việc hỏi người dân khu phố và khi được cơ quan chức năng hỏi, người dân cũng trả lời “Thấy sao nói vậy!”. Trên dưới 10 lần tôi và đồng nghiệp cùng thực hiện các bài điều tra đã bị truy vấn như vậy và chúng tôi không bao giờ tiết lộ nguồn tin theo kiểu “chấp nhận thương đau”. Việc tiết lộ nguồn tin không chỉ hủy hoại cá nhân mà còn là thanh danh của tòa soạn mà bạn công tác.

CEO hãng Apple viết gì trong lá thư gửi FBI?

Tuy nhiên vấn đề này cũng phải được xem xét với góc độ việc chúng ta cung cấp nguồn tin có thể giúp cơ quan công quyền giải quyết được một việc cụ thể nhưng về lâu về dài có thể gây hại cho cộng đồng.

Tôi không thể dẫn chứng vụ việc nào ở Việt Nam, đành mượn một “phương thức lệ” rất hay từ Apple để cùng suy nghĩ.

Một thẩm phán đã yêu cầu Apple phối hợp với FBI để dò passcode mở khóa chiếc điện thoại được sử dụng bởi một trong những tay súng trong vụ bắn giết 14 người ở San Bernardino, Mỹ hồi tháng 12 năm ngoái. FBI muốn vào iPhone cá nhân để xem người này đã liên lạc với ai nhưng không thành công.

Tuy nhiên, Apple đã từ chối tuân thủ vì cho rằng đây sẽ là tiền lệ xấu trong việc bảo vệ sự riêng tư của người sử dụng iPhone. Apple cho rằng, khi FBI đã vào được một chiếc điện thoại thì họ có thể dùng các biện pháp án lệ để buộc Apple thực hiện hành động tương tự cho các vụ án trong tương lai. Nguy hiểm hơn, nó có thể bị lợi dụng bởi kẻ xấu để truy cập vào thông tin trên bất kì chiếc iPhone nào.

CEO Tim Cook đã viết một lá thư dài để giải thích và bày tỏ quan điểm của Apple về vấn đề mã hóa dữ liệu của người dùng, xin trích nội dung chính [bản dịch từ tinhte.vn]: “Chúng tôi thương tiếc cho những người đã mất và muốn công lý được thực thi với tất cả những người bị thiệt hại. FBI đã yêu cầu chúng tôi giúp đỡ trong những ngày sau vụ tấn công, và chúng tôi đã làm việc hết mình để hỗ trợ nỗ lực của chính phủ nhằm giải quyết tội ác này. Chúng tôi không bao giờ đồng cảm với những kẻ khủng bố...

Cụ thể hơn, FBI muốn chúng tôi tạo ra một phiên bản hệ điều hành mới của iPhone, can thiệp vào nhiều tính năng bảo mật quan trọng, và cài đặt nó vào một chiếc iPhone thu hồi từ cuộc điều tra. Khi nằm trong tay của người xấu, phần mềm này - hiện chưa tồn tại - sẽ có thể mở khóa bất kì iPhone nào trên thế giới..”.

Hoạt động báo chí là hoạt động sáng tạo tác phẩm báo chí, sản phẩm báo chí, sản phẩm thông tin có tính chất báo chí; cung cấp thông tin và phản hồi thông tin cho báo chí; cải chính thông tin trên báo chí; xuất bản, in, phát hành báo in; truyền dẫn báo điện tử và truyền dẫn, phát sóng báo nói, báo hình. Nhà báo là người hoạt động báo chí được cấp thẻ nhà báo. Vậy theo quy định của pháp luật hiện hành, nhà báo có quyền và nghĩa vụ gì? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu trong bài viết dưới đây. 

Điều 25, Luật Báo chí năm 2016 quy định về quyền và nghãi vụ của nhà báo như sau: 

Nhà báo có các quyền sau: 

- Hoạt động báo chí trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, hoạt động báo chí ở nước ngoài theo quy định của pháp luật và được pháp luật bảo hộ trong hoạt động nghề nghiệp;

- Được khai thác, cung cấp và sử dụng thông tin trong hoạt động báo chí theo quy định của pháp luật;

- Được đến các cơ quan, tổ chức để hoạt động nghiệp vụ báo chí. Khi đến làm việc, nhà báo chỉ cần xuất trình thẻ nhà báo. Các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm cung cấp cho nhà báo những tư liệu, tài liệu không thuộc phạm vi bí mật nhà nước, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật khác theo quy định của pháp luật;

- Được hoạt động nghiệp vụ báo chí tại các phiên tòa xét xử công khai; được bố trí khu vực riêng để tác nghiệp; được liên lạc trực tiếp với người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng để lấy tin, phỏng vấn theo quy định của pháp luật;

- Được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chính trị, nghiệp vụ báo chí;

- Khước từ việc tham gia biên soạn hoặc thể hiện tác phẩm báo chí trái với quy định của pháp luật.

Nhà báo có các nghĩa vụ sau đây:

- Thông tin trung thực về tình hình đất nước và thế giới phù hợp với lợi ích của đất nước và của Nhân dân; phản ánh ý kiến, nguyện vọng chính đáng của Nhân dân;

- Bảo vệ quan Điểm, đường lối, chủ trương của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước; phát hiện, tuyên truyền và bảo vệ nhân tố tích cực; đấu tranh phòng, chống các tư tưởng, hành vi sai phạm;

- Không được lạm dụng danh nghĩa nhà báo để sách nhiễu và làm việc vi phạm pháp luật;

- Phải cải chính, xin lỗi trong trường hợp thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân;

- Chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước người đứng đầu cơ quan báo chí về nội dung tác phẩm báo chí của mình và về những hành vi vi phạm pháp luật;

- Tuân thủ quy định về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo.

Đạo đức nghề nghiệp của người làm báo có thể hiểu là những nguyên tắc, những quy định về hành vi đạo đức của nhà báo. Những quy định này mặc dù không được ghi trong luật nhưng được chấp nhận trong giới báo chí và được duy trì bởi sức mạnh của dư luận xã hội. Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo được gọi bằng nhiều tên khác nhau với ý nghĩa đồng nhất đó là: đạo đức nghề báo, đạo đức báo chí, đạo đức nghề nghiệp của người làm báo, đạo đức nhà báo…

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sỹ cách mạng. Cây bút và trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng...", “Viết phải đúng sự thật, không được bịa ra”; “không nên nói ẩu”; “không biết rõ, hiểu rõ, chớ nói, chớ viết… chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết”.  [1]

Luật Hoàng Anh 

[1]//dongthap.gov.vn/chi-tiet-bai-viet/-/asset_publisher/1mOzUrGkrdAE/content/id/6486665?plidlayout=2324 truy cập ngày 22/01/2022