Nghề thầy xuất bản lần đầu năm 1944, được Nhà xuất bản Hội Nhà văn và công ty sách Nhã Nam in lại nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11. Theo đơn vị xuất bản, trong bối cảnh những cuộc tranh luận về triết lý giáo dục ở nước ta vẫn diễn ra lúc ồn ào, khi lặng lẽ, quan niệm giáo dục hướng về con người được Hoàng Đạo Thúy đưa ra từ 76 năm trước còn nguyên giá trị.
Ảnh: Nhã Nam.
>>> Trích đoạn sách "Làm thầy"
Trong sách, Hoàng Đạo Thúy xác định mục đích của nghề giáo: "Đem lũ trẻ con người ta trao cho, mà rèn giũa sao cho nên người, nên người có hiếu, sau này gây được gia đình bền chặt, người dân tốt giúp được nước, người có tâm với thiên hạ, làm người biết đạo người, sống hợp với lẽ trời đất". Vì thế, nếu coi việc học sinh đến trường chỉ để "học đọc, học viết, học tính, để thi đỗ, để rồi đi làm, thì đủ thứ sung sướng" là "sai lạc cả mục đích giáo dục".
Giáo dục với người thầy bắt nguồn từ những việc nhỏ nhặt như tắm cho trẻ, dọn vệ sinh trường lớp, giao thiệp với phụ huynh, quan chức ở địa phương, chấm bài, sửa bài, hướng dẫn học sinh làm thủ công... Ở từng việc, Hoàng Đạo Thúy chia sẻ kinh nghiệm, phương pháp đúc rút từ sách vở và chính trải nghiệm làm thầy của mình.
Nghề giáo trong con mắt Hoàng Đạo Thúy không chỉ dạy học mà là khai sáng kiêm hoạt động xã hội. Theo ông, người thầy phải "đủ lòng yêu trẻ", "đủ lòng tin ở vận mệnh nước mình, ở xã hội này có thể thái bình và tốt đẹp được", từ đó "cả quyết rằng việc giáo dục thanh niên là việc mình, là cả đời mình".
Tác giả phân tích về sứ mệnh người thầy: "Chúng ta mà muốn, thì chúng ta có thể đổi hẳn tương lai nòi giống. Chỉ mười năm, phải, mỗi người chỉ tận tụy mười năm, là một thế hệ thanh niên sẽ đổi khác. Huống hồ đời giáo dục của chúng ta ba mươi năm, hay hơn nữa. Đó không phải là mơ mộng. Sự thực ai cũng làm được, mà ai cũng phải làm mới được".
Sách cũng nói về sự cần thiết của mối quan hệ hai chiều giữa gia đình và nhà trường, cha mẹ và giáo viên trong việc giáo dục học sinh. Theo Hoàng Đạo Thúy, giáo dục phải bắt đầu từ khi đứa trẻ còn là bào thai. Tác giả khuyên các bà mẹ khi mang thai nên hướng thiện, biết cân nhắc lời ăn tiếng nói để con có được nhân cách tốt.
Hoàng Đạo Thúy nhấn mạnh mục tiêu giáo dục toàn diện bao gồm "Đức, Chí, Thể, Trí, Công". Trong đó, việc rèn luyện cho trẻ có "Chí" quan trọng, khiến trẻ trở thành người tử tế, có ích. Hoàng Đạo Thúy viết: "Đức dục hãy để lên đầu, như xưa kia, là phải lắm. Trí dục cần, là việc tất phải thế rồi. Thêm với Thể dục thì dễ hiểu lắm. Song chỉ bộ ba Đức, Trí, Thể dục không thì với cái trách nhiệm làm người, khó mà làm đủ được. Cần thêm Chí dục nữa mới được. Có Chí thời mới đủ gan để theo con đường của Đức vạch ra, mới đủ sức mà dùng các phương pháp của Trí chỉ vẽ. Lại nên thêm một thứ nữa là Công dục. Có quan tay làm việc thì các công trình mới mong có được kết quả tốt. Một việc làm ăn là việc rất cần để mà sống, sao nhãng khoản ấy thì nguy hiểm vô cùng".
Sau gần 80 năm, đa số vấn đề tác giả đặt ra, bàn luận cho đến hôm nay vẫn còn mới mẻ. Nhà nghiên cứu, tác giả Nguyễn Quốc Vương cho rằng nếu loại trừ cách dùng từ ngữ cổ kính mang dấu ấn thời đại đã qua, thay vào đó bằng một số từ đang được dùng phổ biến, ta sẽ thấy cuốn sách như được viết cho chính những người đang làm "nghề thầy" trong thế kỷ 21.
Nguyễn Quốc Vương trích lại lời của Hoàng Đạo Thúy trong sách: "Kể ra thì cái nghề của chúng ta cũng như, hay là hơn các nghề khác, cũng có lắm cái nhục và lắm cái vinh [...] Nhưng thầy đã tận tụy, trong lâu năm, học trò đã khá giả, làng đã sạch sẽ, thịnh vượng, nước đã thảnh thơi, lúc trẻ nhỏ vào học, mặt sáng sủa tỉnh táo; thế thì thầy cũng có thể vui lòng mà bảo rằng: tiến vi quan, đạt vi sư người xưa nói vậy mà phải".
Hoàng Đạo Thúy [1900 - 1994], là nhà giáo dục, biên khảo, nhà hoạt động văn hóa xã hội nổi tiếng ở Việt Nam. Ông sinh ra trong một gia đình nhà Nho ở làng Kim Lũ, xã Đại Kim, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Ông học trường Bưởi, tốt nghiệp Thành chung, sau đó dạy học và tích cực tham gia các phong trào cứu tế xã hội, truyền bá quốc ngữ và là thủ lĩnh của phong trào Hướng đạo sinh Việt Nam. Sau năm 1945, ông gia nhập quân đội và lần lượt đảm đương nhiều chức vụ quan trọng trong chính quyền cho đến khi về hưu.
Ông viết nhiều tác phẩm về giáo dục, xã hội, chính trị, quân sự, lịch sử, văn hóa. Ông được mệnh danh là nhà Hà Nội học hàng đầu của Việt Nam.
Di Ca