Chủ đề thu hút và giữ nhân sự chủ chốt đang được nhắc đến thường xuyên trên các mặt báo ở Việt Nam hiện nay. Khủng hoảng kinh tế dẫn đến trên 100 ngàn doanh nghiệp phá sản hoặc ngừng hoạt động thì tác động của nó đối với thị trường lao động là khủng khiếp. Trong tình hình tài chính khó khăn, dòng tiền mặt hạn chế, áp lực giữ chân nhân sự chủ chốt đối với các chủ doanh nghiệp là hết sức lớn. Đãi ngộ quyền chọn cổ phiếu [ESOP] sẽ là giải pháp hay, một lựa chọn khôn ngoan cho các doanh nghiệp Việt Nam. Vậy ESOP là gì?
Khái quát về đãi ngộ bằng cổ phiếu
Có sự trùng hợp là một số phương tiện thông tin đại chúng đang nói nhiều về hình thức đãi ngộ bằng cổ phiếu [Employee Stock Ownership Plan – ESOP] trong thời gian gần đây. Tại Việt Nam, đã có nhiều doanh nghiêp triển khai ESOP rất thành công, nhưng cũng có nhiều doanh nghiệp thất bại, tạo ra bất ổn tâm lý đối với người lao động hoặc tranh cãi giữa các cổ đông. Sự thất bại ở đây có lẽ là do một số doanh nghiệp khi áp dụng nhưng chưa hiểu đúng bản chất của ESOP; hoặc lựa chọn các chương trình ESOP; hoặc triển khai vào thời điểm chưa phù hợp.
Đãi ngộ bằng cổ phiếu là hình thức được sử dụng phổ biến trên thế giới. Có 475/500 công ty trong top 500 công ty lớn nhất thế giới áp dụng các chương trình đãi ngộ cổ phiếu cho nhân viên. Hầu hết các nhân sự chủ chốt của các Tập đoàn lớn như Coca cola, Pepsi Yahoo, Apple, Microsoft, IBM….đều được áp dụng hình thức đãi ngộ này. Chúng ta đã biết rằng Lương của CEO hãng máy tính HP chỉ là 1USD nhưng thu nhập hàng năm là 16 triệu USD chủ yếu đến từ cổ phiếu. Ngay như Steve Jobs- CEO của Apple trước đây cũng chỉ nhận lương tượng trưng là 1USD, nhưng thu nhập đến từ cổ phiếu là 2 tỷ USD trong 6 năm. Như vậy, mục đích của đãi ngộ bằng cổ phiếu trong các doanh nghiệp là nhằm thu hút, giữ chân nhân viên giỏi, tạo động lực mạnh mẽ và gắn lợi ích của người lao động với các cổ đông.
Các chương trình đãi ngộ bằng Cổ phiếu
Đãi ngộ bằng cổ phiếu cho nhân viên có một số chương trình cơ bản như:• Chương trình cổ phiếu thưởng [ESOP 1]• Chương trình mua cổ phiếu ưu đãi [ESOP 2]
• Chương trình quyền chọn mua cổ phiếu [ESOP 3]
Các chương trình ESOP 1 và ESOP 2 được áp dụng khá phổ biến ở Việt Nam trong nhiều năm qua cho dù nội dung chương trình ở mỗi doanh nghiệp là khác nhau. Điểm chung của hai chương trình ESOP 1 và ESOP 2 là người lao động phải dùng tiền mặt ngay từ đầu để mua cổ phiếu; hoặc doanh nghiệp phải bỏ tiền mặt mua cổ phiếu quỹ hay tạo lập quỹ cổ phiếu từ lợi nhuận của doanh nghiệp để thưởng hoặc bán cho nhân viên. Đây chính là điểm hạn chế của 2 chương trình ESOP 1 và ESOP 2 trong bối cảnh áp lực thiếu tiền mặt của cả doanh nghiệp và người lao động trong thời kỳ khủng hoảng hiện nay.
Chương trình ESOP 3 có những ưu điểm khác biệt đó là đãi ngộ cho nhân viên mà không tạo áp lực về tiền măt cho cả doanh nghiệp và người lao động, hơn nữa nó gắn lợi ích của nhân viên với kết quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Bản chất của chương trình Quyền chọn mua cổ phiếu [ESOP3]
Chương trình Quyền chọn cổ phiếu [Employee Stock Option Program – ESOP /SO] là một hình thức tiêu biểu của chính sách đãi ngộ bằng cổ phiếu được áp dụng tại hầu hết ở các Tập đoàn lớn tại nhiều quốc gia như Mỹ, Anh, Australia, Canada…Do đặc điểm của SO là các thành viên của chương trình được hưởng lợi ích khi giá cổ phiếu của doanh nghiệp tăng lên trong tương lai, trong khi họ không phải bỏ tiền mặt ra mua cổ phiếu ngay từ đầu, nó gắn liền với kết quả công việc của mỗi nhân viên và kết quả sản xuất kinh doanh của cả doanh nghiệp, vì thế mà tính tích cực của chương trình này đã được khẳng định rộng rãi trong nhiều thập kỷ qua ở các Tập đoàn lớn trên thế giới.
Bản chất của chương trình SO được hiểu đơn giản qua thí dụ: Ngày 05/01/2016 Doanh nghiệp [A] ký với nhân viên [B] một thỏa thuận cam kết phát hành cho B quyền được mua 1.000.000 cổ phiếu, chia đều ra trong vòng 5 năm với giá là X đồng/1 cổ phiếu và giá này không thay đổi trong suốt 5 năm của chương trình. Tại thời điểm từng năm, nếu B thấy giá cổ phiếu của A trên thị trường cao hơn giá thỏa thuận được quyền mua ban đầu thì bỏ tiền mặt ra thực hiện quyền mua và bán để hưởng chênh lệch. Nếu B kỳ vọng giá cổ phiếu của A có thể sẽ tiếp tục tăng cao trong những năm tới thì có thể để dành quyền đến 4 hoặc 5 năm mới thực hiện mua để hưởng lợi cao hơn. Trong trường hợp rủi ro giá cổ phiếu của A qua từng năm thấp hơn hoặc bằng so với thời điểm 05/01/2016 thì B không thực hiện quyền mua, trong trường hợp này cả B và A đều chẳng thiệt hại đồng nào. Như vậy với chương trình này cả người mua và người bán đều được hưởng lợi khi giá cổ phiếu tăng và không thiệt hai gì khi giá cổ phiếu giảm và không bao giờ phải lo lắng đến câu chuyện tiền mặt.
Để được hưởng lợi ích thì cả A và B phải nỗ lực làm cho giá trị doanh nghiệp ngày càng tăng, do vậy A sẽ gắn số lượng quyền được thực hiện của B theo từng năm với hiệu suất công việc [KPI] của nhân viên, và B có động lực để làm việc tốt. Đây chính là đòn bẩy mạnh mẽ giúp cho doanh nghiệp ngày càng tăng trưởng.
Ths. Nguyễn Đức Tú
[Còn tiếp Phần 2: Nội dung cơ bản của chương trình đãi ngộ ESOP3]
Lập kế hoạch tuyển dụng nhân sự, việc này với một số doanh nghiệp được coi là một việc không cần thiết. Tại sao nói không cần thiết vì khi doanh nghiệp đơn giản là sa thải một người hay một nhân viên nghỉ việc là sếp sẽ yêu cầu phòng nhân sự tuyển bổ sung và như một thói quen phòng nhân sự sẽ là ngay lập tức triển khai tìm người. Hoặc một số bạn quản lý nhân sự chỉ nghĩ đơn giản kế hoạch tuyển dụng nhân sự là việc chi tiết số lượng bao nhiêu, bao giờ xong trong khi bên quản trị nhân sự không hiểu rõ nhu cầu cũng như mục đích của việc tuyển dụng.
Lập kế hoạch tuyển dụng nhân sự thế nào cho hiệu quả?
Đối với người quản trị nhân sự chuyên nghiệp thì việc lập kế hoạch tuyển dụng nhân sự là một khâu quan trọng vì nó là định hướng quyết định sức khỏe doanh nghiệp của bạn cũng như bạn sẽ tuyển được ai và năng lực người đó như thế nào.
Vậy lập kế hoạch tuyển dụng nhân sự cần những yếu tố nào và các bước ra sao? Trước tiên người quản lý nhân sự cần biết có 2 kế hoạch chính cần thực hiện, đó là:
- Kế hoạch tuyển dụng nhân sự của năm
- Kế hoạch tuyển dụng nhân sự ngắn hạn
1. Về kế hoạch tuyển dụng nhân sự dài hạn theo năm
a] Tính cần thiết
Lập kế hoạch tuyển dụng là việc phổ biến với những doanh nghiệp có sự phát triển tăng đều và các doanh nghiệp có sự biến động về nhân sự tương đối lớn. Hiển nhiên rằng việc dự trù nhân sự phải thuộc phần của các phòng ban trong công ty dựa vào các yêu tố như việc phát triển, mở rộng kinh doanh, dự kiến thay thế nhân sự hay các yếu tố khác của phòng. Tuy nhiên việc thẩm định, nắm bắt yêu cầu chi tiết về nhân sự cần và lên kế hoạch thì phải là của phòng nhân sự. [Việc duyệt thẩm định nhu cầu nhân sự xin được chia sẻ ở một bài viết khác].
b] Phòng nhân sự phải làm gì cho kế hoạch tuyển dụng nhân sự năm?
Đó là việc lường trước được các yêu tố thuận lợi, khó khăn, dự trù nguồn kinh phí, nhân lực triển khai.
Để dễ hình dung chúng ta tưởng tượng chúng ta sẽ phải chuẩn bị cho 1 buổi đi công tác HN và TP HCM trong vòng 1 tuần. Hiển nhiên chúng ta sẽ có nhiều phương án từ đi lại, chỗ ăn ở, tuy nhiên cũng cần phải tính toán thêm các yếu tố như thời tiết, văn hóa địa phương, chi phí…. Ví dụ chúng ta phải lường trước việc nếu đi vào cuối tuần hoặc dịp lễ thì việc đặt mua vé máy bay khá khó vì thế cần có sự chuẩn bị trước về việc này.
Hay HN đang là mùa đông nhưng trong TP HCM thì thay vì áo đại hàn chúng ta cần chuẩn bị cho mình những bộ quần áo mát hoặc chỉ là thu đông. Chúng ta cũng cần phải nghiên cứu việc văn hóa trong đó như thế nào việc tặng quà đối tác và mời đối tác ăn uống ra sao cho phù hợp chẳng hạn. Nói chung việc cần là phải tính toán đến mọi yếu tố tác động.
Tính cần thiết của việc lập kế hoạch tuyển dụng nhân sự
Tương tự như vậy việc xây dựng kế hoạch tuyển dụng nhân sự năm cũng cần phải có các phân tích cụ thể các yếu tố tác động. Ví dụ: Phòng Kế toán cần tuyển thêm 3 kế toán hỗ trợ dự án năm tới thì có nghĩa chúng ta phải tính đến bài toán lương, công cụ dụng cụ cho nhân sự [vị trí ngồi, trang thiết bị như máy tính, điện thoại, tủ tài liệu…], các yêu tố yêu cầu như kinh nghiệm về kế toán dự án cần phải tuyển dụng như thế nào, tỷ lệ thành công,nhân lực triển khai tuyển dụng và dự trù thời gian triển khai. Các yếu tố này sẽ quyết định đến việc kế hoạch của bạn có thành công hay thất bại, việc càng chi tiết được bao nhiêu các bạn sẽ ít gặp khó khăn đi bấy nhiêu.
c] Các bước thực hiện cụ thể để có được kế hoạch tuyển dụng nhân sự hoàn hảo
Bước 1: Thẩm định các kế hoạch nhân sự của các phòng ban
Họp bàn phân tích và làm rõ nhu cầu nhân sự cần tuyển dụng. Chi tiết mục đích, thời gian, số lượng, mô tả công việc, chế độ lương thưởng, các yêu cầu với nhân sự cần tuyển… Phân tích rõ nguồn lao động thời vụ, dự trù hay chính thức. Chú ý đến các vấn đề nhân viên hết hạn hợp đồng, nhân viên thai sản để có kế hoạch cụ thể.
Bước 2: Phân tích nhu cầu và lên kế hoạch tuyển dụng
Nhắm vào sự phổ biến để đánh giá tỷ lệ thành công trong tuyển dụng cũng như phân tích được thời gian hoàn thành, chi phí bỏ ra…. VD: Để tuyển nhân viên kế toán khá đơn giản do số lượng ứng viên lớn nên việc tìm nguồn tuyển dụng không cần thiết nhưng việc đánh giá chuyên môn nghiệp vụ cần phải chú trọng. Còn đối với vị trí cao hơn như giám đốc hay phó giám đốc thì việc tuyển dụng lại cần thực hiện theo hướng khác kể cả đến phương án thuê đơn vị “Săn đầu người”.
Tuyển dụng nhân sự không hề đơn giản
Bước 3: Điều chỉnh dựa trên thực tế nếu có sự thay đổi
Do kế hoạch dài hạn nên việc điều chỉnh kế hoạch là hoàn toàn cần thiết, tuy nhiên cần dựa trên phân tích thực tế và vẫn phải đảm bảo yếu tố phát triển của doanh nghiệp.
2. Về kế hoạch tuyển dụng nhân sự ngắn hạn
a] Tính cần thiết
Về việc xây dựng kế hoạch tuyển dụng đột xuất dành cho các loại sau:
- Thay thế nhân sự: Nhân viên nghỉ việc đột ngột, sa thải nhân viên…
- Thêm mới nhân sự: Tuyển dụng mới cho các vị trí cần bổ xung người ngoài dự kiến kế hoạch năm.
Đối với việc thay thế nhân viên
Đây là kế hoạch tuyển dụng đơn giản hơn do các mô tả cũng như các công việc của nhân viên đã rõ ràng, việc tìm người thay thế dựa trên các thông tin có sẵn, tuy nhiên cần chú ý rút kinh nghiệm [nếu có] về nhân viên ở vị trí trước đã từng làm. VD: Nhân viên kho xin nghỉ do vấn đề độc hại thì việc lên kế hoạch tiếp theo phải lường trước và đưa ra các phương án giải quyết vấn đề này.
Đối với việc thêm nhân sự mới
Cần chỉ ra rõ ràng sự cần thiết của việc thêm mới, mô tả cụ thể công việc, quyền lợi trách nhiệm, yêu cầu cụ thể của nhân sự mới. Phòng nhân sự cần phải thẩm duyệt kỹ càng vì vấn đề này sẽ liên quan đến rất nhiều yếu tố như đã phân tích ở trên.
Phỏng vấn tuyển dụng nhân sự
b] Các bước thực hiện
Bước 1: Xác định loại tuyển dụng để xây dựng kế hoạch
Xem xét công việc cần giải quyết cấp thiết hiện tại khi nhân sự cũ nghỉ hoặc cần triển khai ngay một dự án mới chưa có người đảm nhiệm. Vì vậy, cần bổ sung ngay nhân sự còn thiếu.
Bước 2: Lên kế hoạch cách thức tuyển dụng và thời gian tuyển dụng
Làm rõ được yêu cầu đối với nhân sự và đưa ra phương hướng thực hiện. Thiết lập các tiêu chí đánh giá năng lực, văn hóa, lương thưởng… của các ứng viên, để lọc hồ sơ phù hợp với nhu cầu tuyển dụng nhân sự công ty. Vòng phòng vấn sẽ giúp phòng nhân sự có cái nhìn chi tiết nhất về ứng viên. Qua đó lựa chọn những người tốt nhất làm việc tại doanh nghiệp.
Nguồn: hanhchinhnhansu.com/lap-ke-hoach
Sưu tầm: Thúy Lam - TT Quang Trung