Thống kê cho thấy, nước ta có khoảng 4 đến 8 triệu người bị bệnh khô mắt ở các mức độ khác nhau. Khô mắt do thiếu nước mắt ở cả hai mắt, diễn biến mạn tính. Các triệu chứng bao gồm ngứa, cộm xốn, kích thích và sợ ánh sáng. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng, test Schirmer có thể hữu ích. Điều trị bằng bổ sung nước mắt nhân tạo và đôi khi là nút lỗ lệ.
Mắt khô gây cảm giác khó chịu, ảnh hưởng đến sinh hoạt và làm việc của người bệnh
Khô mắt là sự rối loạn của màng phim nước mắt vốn được cấu tạo bởi 3 lớp: lớp mỡ, lớp nước và lớp nhầy. Lớp mỡ giúp hạn chế sự bốc hơi nước mắt. Lớp nước cung cấp oxy cho biểu mô giác mạc, có tính sát trùng nhẹ, giúp rửa trôi bụi bẩn cho giác mạc trơn nhẵn. Lớp nhầy giúp dàn đều nước mắt trên giác mạc. Ba lớp này cùng “hợp lực” bảo vệ nhãn cầu khỏi những tác động xấu bên ngoài. Tuy nhiên, khi bị mất cân bằng, khả năng bảo vệ mắt sẽ suy giảm, dẫn đến tình trạng nước mắt bay hơi nhanh, từ đó không còn đủ để bôi trơn, bảo vệ bề mặt nhãn cầu và nuôi dưỡng giác mạc, gây ra cảm giác khó chịu cho đôi mắt. [1]
Bệnh khô mắt có thể xuất phát từ hai lý do: không đủ lượng nước mắt hoặc chất lượng nước mắt kém. Khô mắt cũng có thể xảy ra với những người mắc phải Hội chứng Sjögren, viêm khớp dạng thấp hoặc lupus ban đỏ hệ thống; Người mắc các bệnh gây sẹo xơ tuyến lệ như pemphigoid, mắt hột, hội chứng Stevens-Johnson.
Ngoài ra, tình trạng mắt bị khô cũng có thể xuất phát từ các yếu tố nguy cơ sau:
- Phụ nữ tuổi mãn kinh
- Hậu quả tổn thương tuyến lệ, xạ trị tại chỗ
- Thiếu lớp mỡ trên bề mặt phim nước mắt dẫn tới tăng tốc độ bốc hơi và thiếu lượng nước mắt trên bề mặt
- Do hở mi [liệt mặt ngoại biên] hoặc giảm tần số chớp mắt [bệnh Parkinson]
- Thời gian sử dụng mắt kéo dài [ví dụ như đọc sách, làm việc trên máy tính, lái xe, xem tivi]
- Môi trường sống khô, nhiều gió hoặc khói bụi
- Người sử dụng những loại thuốc toàn thân, bao gồm isotretinoin, thuốc an thần, thuốc lợi tiểu, thuốc chống tăng huyết áp, thuốc ngừa thai uống, các thuốc kháng cholinergic [bao gồm thuốc kháng histamine và thuốc đường tiêu hóa].
- Mất nước
Một nghịch lý xảy ra là người khô mắt lại thường xuyên bị chảy nước mắt sống. Đây cũng chính là biểu hiện thường gặp của người bị khô mắt. Lý giải cho điều này, ThS.BS Phạm Huy Vũ Tùng – BVĐK Tâm Anh TP.HCM chia sẻ: “Khi mắt rơi vào tình trạng bị khô sẽ lập tức gửi tín hiệu cho hệ thần kinh để “cầu cứu” việc bổ sung nước mắt. Tuy nhiên, sự “đáp lại” diễn ra quá mức cần thiết nhưng lại không đảm bảo chất lượng nước mắt. Nước mắt chỉ đơn thuần là nước mà không có thành phần mỡ và chất nhầy, khiến cho tình trạng mắt khô lại càng thêm khô”.
Theo đó, những biểu hiện của người mắc bệnh khô mắt bao gồm:
- Cảm giác ngứa, bỏng rát, cộm, co kéo, như có dị vật trong mắt và sợ ánh sáng.
- Cảm thấy đau nhói, căng; mỏi mắt; nhìn mờ.
- Nước mắt chảy giàn giụa khi bị kích ứng. [2]
Môi trường điều hòa, thiếu độ ẩm cũng là nguyên nhân gây khô mắt
Các triệu chứng giảm nhẹ trong môi trường mát mẻ, mưa, độ ẩm cao… Tình trạng nhìn mờ tái đi tái lại, kéo dài, kèm theo kích thích… gây ảnh hưởng tới sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, hiếm khi có tổn hại thị lực vĩnh viễn.
- Tình trạng khô mắt giảm tiết, kết mạc có thể khô và mất bóng với nhiều nếp gấp.
- Tình trạng khô mắt bay hơi sẽ khiến nước mắt dư, tạo thành kết cấu dạng bọt, bám ở bờ mi.
- Tình trạng khô mắt nặng, tiến triển mạn tính [hiếm gặp] có thể gây mất thị lực trầm trọng do biểu mô hóa bề mặt nhãn cầu hay mất biểu mô giác mạc; Các hậu quả khác có thể xảy ra như sẹo, tân mạch, nhiễm trùng, loét và thủng giác mạc.
Chẩn đoán dựa trên các biểu hiện lâm sàng đặc trưng thông qua việc các kỹ thuật như xác định mức độ chế tiết nước mắt có ở trạng thái bình thường [test Schirmer], thời gian vỡ phim nước mắt [TBUT]… để phân biệt các hình thái khô mắt, từ đó có phương án điều trị phù hợp.
- Test Schirmer: Dùng giấy lọc chuyên biệt được đặt [không gây tê tại chỗ] ở chỗ giao giữa điểm giữa và phần ba ngoài của mi dưới. Nếu trong 2 lần liên tiếp, dải giấy thấm ướt