Được chuyển ngữ từ bài viết “How to Let Go of Your Regrets”, được đăng tải trên blog cá nhân của tác giả Mark Manson.
Hãy tưởng tượng bạn đang ở một bữa tiệc rượu mà mỗi vị khách đều là một phiên bản của bạn trong quá khứ.
Có một khu vực trò chơi với tất cả phiên bản thời thơ ấu của bạn. Một phòng xem TV nơi những cô/cậu nhóc cáu kỉnh mang dáng hình bạn thời tuổi teen đang xem video ca nhạc và chơi điện tử. Sau đó là hàng tá người lớn đi xung quanh, uống thứ đồ vô bổ nào đó mà bạn vẫn uống thời còn trẻ và trắng tay. Mỗi người đó tượng trưng cho một giai đoạn của đời bạn: Bạn của thời sinh viên cố tỏ ra thông minh hơn thực tế; bạn khi mới đi làm luôn thất vọng và kiệt sức; bạn khi mới biết yêu với ánh mắt trong sáng và thơ ngây.
Nghe có vẻ thú vị, nhưng tôi nghĩ bữa “Bữa Tiệc Cuộc Đời” này thật ra sẽ khá nhàm chán. Vì mỗi khi trò chuyện với một bản ngã trước kia, bạn biết tất cả những gì họ biết, trong khi họ chỉ biết một phần nhỏ của những gì bạn biết.
Nhưng không có nghĩa bữa tiệc sẽ không ấm áp. Bạn sẽ gặp lại phiên bản tuổi teen vụng về của mình, trấn an họ rằng những năm tháng trung học đau khổ rồi sẽ qua và mọi thứ rồi sẽ tốt đẹp. Bạn sẽ nói chuyện với cái tôi kiêu ngạo của chính mình năm 23 tuổi và nhẹ nhàng hạ nó xuống. Bạn sẽ tâm sự với phiên bản si tình của mình khi yêu lần đầu, khi còn đang đắm chìm trong xúc cảm của một mối quan hệ mới. Nhưng bạn sẽ không nói ra việc chàng trai/cô gái trong mơ ấy sẽ lôi trái tim của bạn ra và dùng búa đập nó hàng nghìn lần.
Thế nhưng, sẽ có một bản ngã trước đây mà bạn muốn tránh... bạn biết là ai rồi đó. Chính là người đã làm cái chuyện khủng khiếp mà bạn không tìm ra cách nào tha thứ cho chính mình. Nếu buộc phải đối mặt với họ, bạn sẽ ngay lập tức đay nghiến, “Làm sao mày có thể?!?! Mày đã nghĩ cái quái gì thế? Mày đúng là đồ ngốc, trời đất ơi”.
Thế là hỏng cả bữa tiệc. Bạn Của Hiện Tại chửi thẳng vào mặt Bạn Của Quá Khứ, trước ánh mắt kinh hoàng và cảm giác bị “bơ” của tất cả những bản ngã trước kia. Bữa Tiệc Cuộc Đời sẽ tan rã đúng vào khoảnh khắc tồi tệ này của đời bạn, tước đi cả niềm vui và điểm sáng của những khoảnh khắc khác.
Bữa Tiệc Cuộc Đời chính là hình ảnh ẩn dụ cho những gì xảy ra khi bạn hối tiếc. Bạn lãng quên tất cả những khoảnh khắc thú vị của đời mình để tập trung vào cái sai lầm cứ ám ảnh bạn mãi.
Hối hận là một dạng căm thù bản thân. Nếu bạn của ngày hôm nay là kết quả của mọi hành vi trong quá khứ, thì việc chối bỏ quá khứ là chối bỏ một phần của chính bạn.
Việc căm ghét một phần bản thân ở hiện tại không tốt cho tâm lý. Nhưng ghét một phần của quá khứ cũng chẳng khác biệt nhiều. Nó ẩn chứa sự xấu hổ, phẫn uất và khắc sâu sự ghê tởm bạn dành cho chính mình. Và nó khiến bạn kéo chùng không khí một buổi tiệc, theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng.
Song cách để vượt qua sự hối tiếc không phải là lảng tránh, mà là vượt qua nó. Là nói chuyện thẳng thắn với chính con người cũ của bạn để hiểu vì sao bạn làm vậy. Là thông cảm, quan tâm và cuối cùng là tha thứ cho chính bạn của ngày xưa.
Học hỏi từ hối hận
Sự khác biệt giữa sai lầm và hối hận là gì?
Tôi cho rằng hối tiếc chỉ đơn giản là một sai lầm mà chúng ta vẫn chưa rút ra bài học. Thường thì chúng ta hối hận khi phạm một sai lầm kinh khủng đến nỗi khó mà rút ra được bài học thích hợp từ nó. Nhưng chúng ta hối hận không phải vì ghê tởm hành động của bản thân, mà vì thiếu trí tưởng tượng để rút ra được ý nghĩa từ nó.
Học hỏi từ sai lầm là yếu tố cơ bản để tránh trở thành kẻ tồi tệ. Nó cơ bản đến nỗi tôi không biết phải bắt đầu từ đâu. Nhưng đại khái là thế này: Nếu bạn phạm sai lầm nhưng học được một điều gì từ nó, thì cái sai đó bỗng trở nên hữu ích.
Khi đã thành thói quen, việc học từ sai lầm giống như một liều thuốc tiên biến mọi điều tồi tệ nhất trong đời thành thứ khiến chúng ta tốt hơn. Việc này không xóa bỏ hoàn toàn những cảm xúc tiêu cực, nhưng chắc chắn sẽ ngăn mọi thứ trở nên tồi tệ hơn.
Sự hối tiếc giúp ta thích ứng, nhưng cũng có thể làm ta đau. Khi cảm thấy hối hận, chúng ta hoặc lạc lối trong những sai lầm quá khứ, hoặc hành động để đảm bảo không lặp lại chúng.
Có thể bạn đã làm hỏng một mối quan hệ từ nhiều năm trước, và vẫn nhói đau mỗi khi nghĩ về nó. Thay vì tự hành hạ bản thân, hãy dùng nó để xác định những lý do khiến bạn mắc sai lầm:
Có thể vì bạn thiếu chú ý.
Có thể bạn đã hơi ích kỷ.
Có thể bạn giao tiếp chưa tốt lắm.
Cũng có thể mối tình của bạn đi kèm những điều kiện bất khả thi.
Để bước tiếp, bạn không thể hợp thức hóa những cảm xúc khó chịu này bằng cách đổ lỗi cho bản thân hoặc thế giới về sự đen đủi của mình. Bạn cần chấp nhận sai lầm của mình, hiểu những gì đã xảy ra và tích hợp chúng vào hiểu biết về chính mình hôm nay.
Cách này khiến bạn buộc phải chịu trách nhiệm với những sai lầm của mình, và như vậy bạn sẽ không lặp lại chúng. Đây mới chính là tác dụng của sự hối tiếc.
Nhưng tất nhiên điều này nói thì dễ hơn làm.
Tự vấn những câu chuyện của bạn
Trong cuốn sách Everything Is F*cked: A World About Hope, tôi đã giải thích tâm trí ta luôn xây dựng những câu chuyện để diễn giải những gì ta cảm thấy và trải nghiệm. Những mẩu chuyện này hiếm khi chính xác và hữu ích, nhưng ta cần chúng để giữ vững ý thức về bản thân.
Bằng cách đặt câu hỏi về những câu chuyện này, chúng ta có được cái nhìn sâu sắc hơn về lỗi lầm mình mắc phải. Nếu thành thật tự vấn bản thân, chúng ta sẽ thấy mọi chuyện không quá tệ như mình nghĩ.
Lấy ví dụ, Timmy mất toàn bộ số tiền anh tiết kiệm được vào một mô hình đa cấp. Anh cảm thấy tồi tệ. Vợ anh căm ghét anh, bạn bè chế nhạo anh. Anh không thể trả tiền thuê nhà. Mọi thứ đang sụp đổ trước mắt anh.
Vì nỗi đau mà việc này mang lại, Timmy tự xây dựng một câu chuyện cho mình: “Mình đã trắng tay vì mình là một thằng ngốc, mình đã tự hủy hoại đời mình. Giá mà thời gian quay lại để mình làm lại từ đầu”. Giờ anh đã cảm thấy hối hận.
Những câu chuyện tự thuật này nguy hiểm ở tính tự duy trì. Tâm trí ta là những cố máy chế tạo ý nghĩa, và những chuyện tiêu cực đặc biệt nguy hiểm. Nếu Timmy nghĩ rằng anh là thứ rác rưởi không biết quản lý tiền bạc, thì mỗi khi có trải nghiệm mới, anh đều nhìn nó dưới lăng kính tiêu cực đó. Anh cũng sẽ nghĩ rằng những điều tốt đẹp đến với anh chẳng qua là vận may, và những điều tồi tệ đều là lỗi của mình.
Vấn đề của cơ chế tự thuật này là chúng thường ngắn hạn, cảm tính và tự kỷ ám thị. Điều những câu chuyện của Timmy không nhắc đến là, việc mất tiền có thể mang lại một số lợi ích nhỏ nhưng lâu dài.
Ngoài việc học cách tránh xa những mô hình đầu tư mờ ám ở Las Vegas, kinh nghiệm của Timmy sẽ giúp anh nhìn nhận lại mức độ cam kết trong hôn nhân của mình. Nó có thể thay đổi mối quan hệ và triết lý của anh với tiền bạc theo hướng tích cực hơn. Nó dạy anh rằng để tồn tại, anh không cần nhiều thứ như anh nghĩ. Nó loại bớt những giá trị vật chất hời hợt anh đã mang theo suốt cuộc đời, và thay thế bằng những giá trị tinh thần lành mạnh hơn. Nó thử thách tình bạn của anh với một số người, và đưa anh xích lại gần gia đình đã giúp anh khi túng quẫn. Nó cho anh một lời cảnh báo hữu ích để khuyên người khác không giẫm vào vết xe đổ của mình.
Nếu Timmy dãn thời gian đủ lâu và zoom ống kính đủ rộng, một ngày nào đó anh có thể nhìn lại và nói, “đó là điều tuyệt nhất mà mình từng gặp phải”. Thực tế hầu như ai cũng nghĩ vậy: Trải nghiệm đau đớn nhất lại là trải nghiệm quan trọng nhất đời họ.
Nhưng để đạt được cảnh giới đó, bạn phải thoát ra khỏi lối mòn của chính mình. Bạn phải xóa bỏ những câu chuyện tự thuật vớ vẩn ấy đi.