Cuộc chiến đấu bảo vệ thành cổ quảng trị diễn ra trong thời gian bao lâu?

Di tích lịch sử Thành cổ Quảng Trị và Những địa điểm lưu niệm sự kiện 81 ngày đêm năm 1972 thuộc địa bàn thị xã Quảng Trị và hai huyện Triệu Phong và Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị.

1. Thành cổ Quảng Trị

Thành cổ Quảng Trị có diện tích 25ha, nằm ở trung tâm thị xã Quảng Trị, được xây dưới thời Nguyễn [năm 1809 và 1837], gồm hành cung, cột cờ, các cơ quan [Ty phiên, dinh Tuần phủ, Án sát, ngục thất]... và một số công trình phòng thủ [luỹ, pháo đài, tường bắn, đường phòng hộ, hào thành...]. Sau đó, người Pháp xây dựng thêm đồn cảnh sát, nhà tù, nơi chỉ huy các binh chủng, bưu điện, trạm xá, kho gạo… Từ 1954 - 1971, các công trình xây dựng thời Nguyễn ở trong thành bị tàn phá nặng nề. Chính quyền Sài Gòn đã biến nơi đây thành doanh trại đóng quân, sân vận động, nhà lao và dựng thêm một số lô cốt. Trong cuộc chiến năm 1972, Thành cổ bị phá hủy gần hết, chỉ còn lại một số đoạn tường gạch loang lổ vết đạn và 2 cổng tiền, hậu chưa sụp đổ. Từ năm 1992 đến nay, di tích đã được tu bổ, bảo tồn những yếu tố gốc còn lại sau chiến tranh, tôn tạo và xây dựng mới nhiều công trình để phục vụ mục đích tri ân, tưởng niệm.

+ Hệ thống cổng thành gồm 4 cổng ra vào:

- Nam môn [cổng tiền] được xây kiểu vòm cuốn, có hệ thống cửa lim hai cánh, gồm hai tầng: tầng dưới là cửa ra vào, tầng trên là vọng lâu;

- Bắc môn [cổng hậu] hiện được bảo tồn nguyên gốc [sau chiến tranh], với nhiều hư hại và chi chít vết bom, đạn. Phần vòm cuốn còn nguyên hình dạng, trên cổng là vọng gác;

- Tây môn [cổng hữu] đã bị phá huỷ hoàn toàn, chỉ còn dấu tích đoạn tường dài 8m ở phía bên tả [trái] của cổng;

- Đông môn [cổng tả] đã bị phá huỷ hoàn toàn, chỉ còn lại một đoạn tường thành phía bên hữu [phải] của cổng.

+ Hệ thống tường thành đã bị phá huỷ nghiêm trọng, chỉ còn lại một số đoạn ngắn tương đối nguyên vẹn, với nhiều vết đạn pháo. Năm 2012, hệ thống nền móng tường thành được phát lộ.

+ Hệ thống pháo đài được bảo tồn nguyên gốc [còn lại sau chiến tranh]. Ở góc Tây Nam, nhiều mảng tường đã bị phá hủy; đoạn giữa mặt Bắc chỉ còn tường thành đắp bằng đất; góc Tây Bắc bị phá hủy gần như toàn bộ; góc Đông Bắc có nhiều mảng bị nứt vỡ và lún, nghiêng. Pháo đài góc Đông Nam bị nứt và bong tróc, có đoạn bị biến dạng.

+ Hệ thống cầu bắc qua hào thành: 4 chiếc cầu bắc qua hào thành đều bị bom đạn đánh sập, dấu tích còn lại chỉ là một phần cống hình vòm cuốn ở chiếc cầu bắc vào cổng hậu. Từ năm 1993, cầu được phục hồi theo kiến trúc cũ.

+ Hệ thống hào thành: năm 1993, kè thẳng phía trong và ngoài hào thành bằng đá cuội bazan. Năm 2011, hệ thống tường thấp bằng xi măng, bê tông cốt thép phía trong và ngoài hào thành được xây mới, lòng hào được nạo vét, dẫn nước vào và thả hoa để tạo mỹ quan cho di tích. 

+ Lao xá [nhà lao] nằm ở góc Đông Bắc thành, được xây dựng từ thời Nguyễn, mở rộng thêm thời Pháp và chế độ Việt Nam Cộng hoà. Nhà lao gồm vọng gác, phía Đông có lao tả, phía Tây có lao hữu, phía Nam có các dãy nhà làm việc... Sau chiến tranh, lao xá bị phá huỷ gần hết, chỉ còn lại hệ thống xà lim kiên cố từ thời Pháp thuộc.

+ Chứng tích hố bom có diện tích 24m2, sâu 2,5m, nằm ở phía Bắc thành.

+ Đài Tưởng niệm xây dựng năm 1997, bằng đất, có hình tròn mang hình dáng một nấm mồ chung. Giữa đài dựng một biểu tượng cây đèn thờ cao 8,1m, mang ý nghĩa tượng trưng cho 81 ngày đêm chiến đấu oanh liệt tại Thành cổ của quân và dân ta. Sân hành lễ và nền đài tưởng niệm lát gạch đỏ.

+ Nhà trưng bày [Bảo tàng Thành cổ Quảng Trị] được xây dựng năm 2002, nằm ở góc Đông Nam, bên trong thành. Bảo tàng hiện trưng bày nhiều hình ảnh, tư liệu, hiện vật gắn với Thành cổ Quảng Trị trong 81 ngày đêm lịch sử mùa hè năm 1972.

+ Bia chiến tích sinh viên Thành cổ Quảng Trị xây dựng năm 2002, nằm ở góc Đông Bắc, bên trong thành, để ghi nhớ và tưởng niệm những người lính học sinh, sinh viên đã hy sinh trong cuộc chiến.

2. Những địa điểm lưu niệm trận địa chốt và bến sông tiêu biểu

+ Ngã ba Long Hưng và nhà thờ Long Hưng: Ngã ba Long Hưng nằm trên quốc lộ 1A, thuộc làng Long Hưng, xã Hải Phú, huyện Hải Lăng. Năm 2012, bia tưởng niệm Ngã ba Long Hưng được xây dựng. Bia nền đen, chữ vàng, ghi nội dung: “Ngã ba Long Hưng  “Ngã ba bom”, “Ngã ba lửa” trong cuộc chiến đấu 81 ngày đêm chống phản kích tái chiếm Thành cổ và thị xã Quảng Trị 1972”.

Nhà thờ Long Hưng được xây dựng vào những năm 1955 - 1956. Trong cuộc chiến năm 1972, đây là một trong những vị trí chốt giữ ở hướng Nam của Thành cổ. Nhà thờ này đã bị bom đạn phá huỷ gần hết, hiện chưa được phục hồi.

+ Nhà thờ Tri Bưu được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ XVII. Năm 1972, đây là một trong những vị trí chốt giữ ở hướng Đông Bắc Thành cổ. Sau chiến tranh, nhà thờ chỉ còn sót lại bộ khung bê tông cốt thép và mảng tường gạch của gác chuông phía cánh tả của nhà thờ. Gần đây, nhà thờ đã được trùng tu 02 lần [1994 và 2000] nhờ sự đóng góp công sức, tiền bạc của bà con Giáo dân nơi đây.

+ Trường Bồ Đề xây dựng vào năm 1959. Trong chiến dịch 81 ngày đêm năm 1972, trường là một trong những trận địa chốt khá vững vàng của quân ta. Đây là một trong số ít công trình còn sót lại chưa bị bom, đạn phá huỷ hoàn toàn. Trường được gia cố vào các năm 1998, 2000.

+ Bến sông Thạch Hãn là cửa ngõ để quân ta tiếp tế vũ khí, lương thực… vào chiến trường. Đây là nơi diễn ra trận quyết chiến ác liệt của quân và dân ta suốt 81 ngày đêm lịch sử, hàng vạn chiến sỹ đã hy sinh, nằm lại trên mảnh đất này. Gần đây, các công trình tháp chuông, nhà hành lễ, bến thả hoa, tượng đài đã được xây dựng bên bến sông này để tri ân những chiến sĩ đã chiến đấu, hy sinh vì tổ quốc.

+ Quảng trường Giải phóng vốn là nơi làm việc của bộ máy cai trị thực dân Pháp, Mỹ - Ngụy ở Quảng Trị. Trong chiến dịch 81 ngày đêm lịch sử năm 1972, đây là nơi đặt Sở Chỉ huy của Trung đoàn 48 và Trạm Phẫu thuật tiền phương để chuyển tiếp những chiến sĩ thương, vong sang bờ Bắc sông Thạch Hãn. Năm 2009, bia di tích được phục dựng.

+ Chốt Long Quang là chốt trọng yếu của mặt trận cánh Đông bảo vệ Thành cổ Quảng Trị. Chốt được xây dựng trên hệ thống đê chắn cát, chắn nước biển xâm nhập của dân địa phương. Năm 2001, một bia đài bên cạnh trận địa cũ đã được xây dựng để tưởng niệm các chiến sĩ đã hy sinh tại đây.

+ Chốt Ngô Xá Tây là nơi từng diễn ra nhiều trận đánh quan trọng nhằm ngăn chặn bước tiến công của địch năm 1972. Sau chiến tranh, địa điểm này đã trở thành phế tích. Năm 2009, nhà bia tưởng niệm Ngô Xá Tây được xây dựng.

Với những giá trị đặc biệt của di tích, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Di tích lịch sử Thành cổ Quảng Trị và Những địa điểm lưu niệm sự kiện 81 ngày đêm năm 1972 [thị xã Quảng Trị, huyện Hải Lăng và huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị] là di tích quốc gia đặc biệt [Quyết định số 2383/QĐ-TTg ngày 09/12/2013]./.

Nguyễn Khắc Đoài [Theo Hồ sơ xếp hạng di tích - Tư liệu Cục Di sản văn hóa]

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc; nguyên Phó chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình gửi lẵng hoa chúc mừng.

Dự lễ có các đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng, đồng Trưởng ban Chỉ đạo hội thảo: Thượng tướng, Tiến sĩ Lê Huy Vịnh, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng; Lê Quang Tùng, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị.

Cùng dự có các đồng chí đồng Phó trưởng ban Chỉ đạo hội thảo: Trung tướng Trịnh Văn Quyết, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị; Trung tướng Phùng Sĩ Tấn, Phó tổng Tham mưu trưởng; Trung tướng Nguyễn Doãn Anh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tư lệnh Quân khu 4.

Dự hội thảo còn có Thiếu tướng, Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Nhiên, Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, Phó trưởng ban Chỉ đạo hội thảo và các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng; các cơ quan Trung ương; đại diện các sở ban, ngành; các sĩ quan, nhân chứng lịch sử, các nhà khoa học trong và ngoài quân đội.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Thượng tướng Lê Huy Vịnh nêu rõ ý nghĩa chiến thắng Giải phóng Quảng trị và chiến công giữ vững Thành cổ trong 81 ngày đêm năm 1972 trong cuộc chiến giải phóng thống nhất đất nước và ý nghĩa của cuộc hội thảo.

Thượng tướng Lê Huy Vịnh nhấn mạnh: Giải phóng Quảng trị và chiến công giữ vững Thành cổ trong 81 ngày đêm năm 1972 là mốc son trong tiến trình cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Hội thảo khoa học hôm nay là dịp để toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta ôn lại truyền thống đấu tranh anh dũng của các thế hệ cha anh, tưởng nhớ đến các đồng bào, đồng chí đã chiến đấu, hy sinh cho thắng lợi của sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Kết quả của hội thảo sẽ góp phần hun đúc tinh thần yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, ý chí độc lập, tự chủ và khát vọng hòa bình, nghị lực vượt qua mọi khó khăn cùng những thành tựu đã đạt được trong sự nghiệp xây dựng, đổi mới, phát triển của tỉnh Quảng Trị; củng cố niềm tin và quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta cùng đoàn kết một lòng vượt qua mọi khó khăn, thử thách, đặc biệt khống chế và đẩy lùi đại dịch Covid-19 để trở lại trạng thái bình thường mới; đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, phủ nhận giá trị lịch sử và hiện thực của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước nói chung, giải phóng Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ Thành cổ nói riêng. Đồng thời, giúp chúng ta nhận thức sâu sắc, đầy đủ hơn tầm vóc, ý nghĩa lịch sử cũng như những bài học kinh nghiệm có giá trị thực tiễn đối với sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay.

Phát biểu chào mừng hội thảo, đồng chí Lê Quang Tùng khẳng định: Cuộc tiến công giải phóng tỉnh Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ vùng giải phóng năm 1972 là trang sử vẻ vang của dân tộc, khẳng định sự lãnh đạo đúng đắn, tài tình, sáng tạo của Đảng; sự trưởng thành của các quân chủng, binh chủng của Quân đội nhân dân Việt Nam, lòng yêu nước nồng nàn, ý chí quyết chiến, quyết thắng của quân và dân Quảng Trị.

Xác định tầm quan trọng của hội thảo, tỉnh Quảng Trị đã phối hợp chặt chẽ với Viện Lịch sử Quân sự, Quân khu 4 chuẩn bị chu đáo các điều kiện cho hội thảo, đặc biệt là gần 100 bài tham luận có chất lượng trên 2 tuyến nội dung lịch sử và phát huy giá trị lịch sử của chiến thắng giải phóng Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị năm 1972, phát huy thành tựu nửa thế kỷ xây dựng, đổi mới và phát triển trên quê hương Quảng Trị anh hùng.

Báo cáo đề dẫn hội thảo, Trung tướng Trịnh Văn Quyết đã nêu ý nghĩa lịch sử của cuộc chiến đấu giải phóng Quảng Trị và 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị; đề nghị các đại biểu dự hội thảo phân tích sâu sắc, phong phú, toàn diện hơn về chủ đề của hội thảo.

Trung tướng Trịnh Văn Quyết nêu rõ: “Cách đây 50 năm, trên mảnh đất giàu truyền thống cách mạng Quảng Trị, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, trực tiếp là Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, quân và dân ta đã tiến hành thắng lợi Chiến dịch tiến công Trị - Thiên, giải phóng tỉnh Quảng Trị, 3 xã của huyện Hương Điền, tỉnh Thừa Thiên và bảo vệ Thành cổ. Thắng lợi đã tạo cho ta tình thế cách mạng thuận lợi, thúc đẩy đấu tranh quân sự, chính trị kết hợp chặt chẽ với đấu tranh ngoại giao, chủ động tiến công địch, giành nhiều thắng lợi, góp phần vào thành công chung của cuộc tiến công chiến lược năm 1972, tạo ra lợi thế trên bàn đàm phán Paris, đẩy mạnh phong trào đấu tranh ngay trong lòng nước Mỹ và thế giới phản đối chiến tranh phi nghĩa của đế quốc Mỹ ở miền Nam Việt Nam”.

Tại cuộc hội thảo này, các đại biểu, các nhà khoa học, nhân chứng lịch sử với tinh thần khách quan, khoa học, đổi mới, sáng tạo đã phân tích làm rõ bối cảnh lịch sử, âm mưu, thủ đoạn hoạt động của Mỹ và quân ngụy Sài Gòn hòng củng cố tuyến phòng thủ vòng ngoài, bám trụ địa bàn chiến lược, tạo ưu thế về quân sự để giành lợi thế trên bàn đàm phán Paris đồng thời khẳng định tầm nhìn chiến lược, chủ trương đúng đắn và sự lãnh đạo sáng suốt của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương trong lãnh đạo, chỉ đạo phối hợp chặt chẽ giữa đấu tranh quân sự với đấu tranh ngoại giao, giữa “đánh và đàm” trên bàn Hội nghị Paris và việc chuyển hướng tiến công chủ yếu ở Trị - Thiên, giành và giữ địa bàn chiến lược Quảng Trị năm 1972.

Bên cạnh đó, hội thảo cũng giành thời gian phân tích và làm rõ quá trình chuẩn bị, tổ chức lực lượng, tiến hành Chiến dịch tiến công Trị - Thiên giải phóng tỉnh Quảng Trị và 81 ngày đêm chiến đấu phòng ngự bảo vệ thị xã và Thành cổ năm 1972; nghệ thuật chiến dịch tiến công và nghệ thuật tổ chức thế trận phòng ngự của quân và dân ta trên địa bàn chiến lược Quảng Trị trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Các đại biểu cũng đã làm rõ những kết quả và tác động to lớn của thắng lợi Chiến thắng Quảng Trị và 81 ngày đêm chiến đấu phòng ngự bảo vệ thị xã và Thành cổ đối với việc ký kết Hiệp định Pari [27-1-1973] và tác động của nó đối với sự phát triển về thế và lực của lực lượng cách mạng ở miền Nam.

Hội thảo cũng làm nổi bật những thành tựu trong lãnh đạo, chỉ đạo và những chuyển biến quan trọng của Quảng Trị trong 50 năm hàn gắn vết thương chiến tranh, phát huy giá trị hòa bình, tinh thần quyết chiến, quyết thắng năm 1972 vào công cuộc xây dựng, đổi mới, phát triển quê hương Quảng Trị, cũng như xây dựng, củng cố và phát triển lực lượng, tiềm lực và thế trận quốc phòng, xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố vững chắc, góp phần quan trọng thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tin, ảnh: ANH TẦN – HOA LÊ