[Tiếp theo và hết]
QĐND - Cho dù đối tượng của mọi ngành khoa học văn học là văn học thì đối tượng tiếp cận của lý luận văn học [LLVH] cũng khác so với đối tượng nghiên cứu của lịch sử văn học và phê bình văn học. Và một khi đã có sự khác biệt về đối tượng nghiên cứu thì cũng sẽ có sự khác biệt về phương pháp tiếp cận và về mục đích của LLVH. Đây là những điều kiện tạo nên tính chất độc lập của LLVH, và tính độc lập của LLVH là hậu quả tất yếu của sự phát triển khoa học văn học. Mục đích và nhiệm vụ của LLVH là phát hiện, phân tích, giải thích và đánh giá những vấn đề thuộc quy luật chung của văn học. Bên cạnh đó, với đối tượng là khoa học văn học, LLVH phải vượt lên trên chính hệ thống khoa nghiên cứu văn học để nghiên cứu những vấn đề phương pháp luận bên trong của khoa học văn học, vì vậy, LLVH có thêm chức năng siêu khoa học. LLVH luôn luôn hoạt động trong một phạm vi rộng hơn, trừu tượng hơn các ngành nghiên cứu thực nghiệm và nhờ phương pháp tổng hợp của nó mà lý luận có thể thường xuyên xem xét văn học trong một tổng thể, mỗi vấn đề LLVH nêu lên đều liên quan đến các lĩnh vực nghiên cứu thực nghiệm. Theo Nyiro Lojos, LLVH bao quát được toàn bộ văn học vì nó tiếp cận với các hiện tượng văn học bằng phương pháp đồng đại, tức là xem xét văn học không phải trên bình diện thời gian, mà là "trong không gian trải rộng". Nói đến tính độc lập, điều đó không có nghĩa là LLVH hoàn toàn tách biệt khỏi những vấn đề của lịch sử văn học và phê bình văn học mà chỉ có ý nghĩa LLVH từ góc độ và phương pháp nghiên cứu riêng, có khả năng vượt lên trên phạm vi nghiên cứu của lịch sử văn học và phê bình văn học.
Vấn đề cuối cùng chúng tôi muốn nêu lên là cần phải quan niệm như thế nào về các kết quả nghiên cứu LLVH và việc ứng dụng những kết quả đó. Chúng ta thường nói, lý luận đi đôi với thực hành nhưng đây là một yêu cầu chứ không phải là một chân lý khoa học. Trong khoa học, từ lý luận đến thực hành là cả một quá trình, quá trình đó trong khoa học kỹ thuật được diễn ra qua các giai đoạn nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và nghiên cứu phát triển. Trong khoa học văn học, lợi ích của những kết quả nghiên cứu lý luận không phụ thuộc vào việc vận dụng những kết quả đó một cách trực tiếp hay không trong nghiên cứu thực nghiệm hoặc trong lĩnh vực sáng tác. Chúng tôi tán thành ý kiến của tiến sĩ Nyiro Lojos cho rằng, cần phải đánh giá và hiểu các kết quả nghiên cứu LLVH ngay trong hệ thống phương pháp và hệ thống lô-gic mà những kết quả đó ra đời. Khi nghiên cứu phạm trù tính dân tộc của văn học, mục đích của nhà lý luận không phải nhằm đưa ra một công thức hoàn chỉnh về tính dân tộc để các nhà văn theo đó mà sáng tác. Trên cơ sở nghiên cứu vấn đề tính dân tộc của văn học, nhà lý luận muốn tìm hiểu sự phát triển mang yếu tố nội sinh của mỗi nền văn học, soi sáng mức độ liên hệ giữa tính dân tộc và tính thế giới, giữa truyền thống và hiện đại, nhằm đề ra yêu cầu hợp lý và khoa học cho việc nâng cao bản sắc dân tộc của văn học trong từng giai đoạn. Tương tự như vậy, những kết quả nghiên cứu lý luận về tác phẩm văn học dù không trực tiếp tham dự vào quá trình sáng tạo nghệ thuật của nhà văn, nhưng chúng làm thay đổi được quan niệm cũ về tác phẩm văn học, mở ra nhiều khả năng để tiếp cận tác phẩm văn học.
Khi nghiên cứu những vấn đề phương pháp luận của khoa học văn học, LLVH tiếp cận những vấn đề liên quan đến các phương pháp nghiên cứu trong hệ thống khoa nghiên cứu văn học, soi sáng và lý giải chúng trong một hệ thống lô-gic và hệ thống phương pháp riêng. Những kết quả nghiên cứu phương pháp luận của LLVH không nhằm mục đích can thiệp một cách trực tiếp vào các thao tác cụ thể của nhà nghiên cứu văn học, mà chúng dùng để phân tích và hệ thống hóa các khái niệm khoa học được nảy sinh trong quá trình ứng dụng những phương pháp cụ thể. Vận dụng thành tựu của những ngành khoa học khác, LLVH nghiên cứu một trường phái hoặc phương pháp nghiên cứu nào đó để thừa nhận nó và cũng có khi là để bác bỏ nó. Qua việc chỉ ra các mối liên hệ giữa phương pháp nghiên cứu với đối tượng nghiên cứu, LLVH trên bình diện khái quát cao đã giúp khoa học văn học khai thác những khả năng đang ở thế tiềm năng của một trường phái hoặc phương pháp nghiên cứu. Nghiên cứu phương pháp luận nghiên cứu khoa học là một công việc mang tính hệ thống, lấy các thành tựu triết học làm cơ sở cho những xuất phát điểm. Tuy vậy, mọi công trình sẽ không có hiệu quả khoa học nếu nó không bắt rễ từ các lĩnh vực nghiên cứu chuyên ngành, nếu nó không xuất phát từ mục đích giải quyết những vấn đề cụ thể về phương pháp nghiên cứu đang đặt ra cho lịch sử văn học và phê bình văn học. Chức năng siêu khoa học của LLVH khi nghiên cứu những vấn đề phương pháp luận đòi hỏi LLVH phải vượt khỏi phạm vi của hệ thống khoa nghiên cứu văn học, đứng trên các ngành khoa học để bàn luận về các phương pháp, chứ tuyệt nhiên không có nghĩa là LLVH từ bỏ mọi yêu cầu khoa học khi tiếp cận với đối tượng của nó là khoa học văn học.
PGS, TS TRƯƠNG ĐĂNG DUNG
Vị trí và chức năng của lý luận văn học trong hệ thống khoa nghiên cứu văn học
Vị trí và chức năng của lý luận văn học trong hệ thống khoa nghiên cứu văn học