Với mục đích tổ chức một diễn đàn để các nhà chính sách, nhà quản lý giáo dục, các chuyên gia và các đơn vị dạy và học tiếng Anh tại Việt Nam thảo luận về nhu cầu, các thách thức và cơ hội dạy và học tiếng Anh trong bối cảnh xã hội ngày càng có nhiều thay đổi, nhằm đưa ra các đề xuất, khuyến nghị và chia sẻ kinh nghiệm để không ngừng nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh tại Việt Nam, BQL Đề án NNQG đã phối hợp với Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam [RELO], Phân hội Nghiên cứu và Giảng dạy tiếng Anh thuộc Hội Ngôn ngữ học Việt Nam [VTA] và Học viện Ngoại giao tổ chức Hội thảo “Thách thức, cơ hội và xu hướng phát triển dạy và học tiếng Anh tại Việt Nam” từ ngày 30/3-31/3/2022 với gần 200 đại biểu tham dự.
Toàn cảnh Hội thảo
Phát biểu khai mạc tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Hữu Độ chia sẻ, Hội thảo chính là một diễn đàn dành cho các nhà chính sách, nhà quản lý giáo dục và các đơn vị tham gia vào lĩnh vực dạy và học tiếng Anh tại Việt Nam giao lưu, trao đổi ý tưởng, thảo luận phương pháp, tìm kiếm giải pháp cho hoạt động dạy và học tiếng Anh tại Việt Nam. Thứ trưởng mong muốn được nghe các nhà quản lý, các nhà khoa học thảo luận và đề xuất ý tưởng cho chính sách, chủ trương, đường hướng dạy và học tiếng Anh tại Việt Nam trong bối cảnh mới, trước những xu thế mới, vận hội mới. Đây cũng là lần đầu tiên sau 2 năm bị ngăn trở bởi dịch bệnh, những người quản lý và chuyên môn dạy học tiếng Anh mới được gặp nhau trực tiếp, tại một sự kiện quy mô quốc gia. Thứ trưởng tin rằng, Hội thảo sẽ làm tốt vai trò kết nối các đơn vị, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực giảng dạy tiếng Anh, cùng nhau chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý tưởng giúp hình thành những giải pháp triển khai hoạt động việc dạy học tiếng Anh ở Việt Nam, thích ứng với những thay đổi của kỷ nguyên 4.0, đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời kỳ mới.
Thứ trưởng Nguyễn Hữu Độ phát biểu khai mạc Hội thảo
Trao đổi tại hội thảo, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam ông Marc Knapper cho biết, nhằm giúp Việt Nam đáp ứng được nhu cầu dạy và học tại Việt Nam, Chính phủ Hoa Kỳ đã đầu tư nhiều nguồn lực quan trọng nhằm thúc đẩy giảng tiếng Anh tại Việt Nam cũng như trên toàn thế giới.
“Chúng tôi tin rằng, giảng dạy tiếng Anh là một trong những cách hữu hiệu nhất để giúp các nước mang đến cơ hội cho giới trẻ của mình. Chúng tôi nhận thấy rằng giới trẻ biết nói ngoại ngữ tốt là nền tảng đưa họ đến với những thành công trong học tập và sự nghiệp. Chúng tôi cũng cho rằng, những nước có năng lực tiếng Anh cao sẽ thu hút được nhiều ngoại tệ đầu tư và du lịch. Chúng tôi nhìn thấy cả một bầu trời của những triển vọng mà tiếng Anh có thể đem lại cho những thế hệ mai sau”, Đại sứ Hoa Kỳ nói.
Ông Marc Knapper - Đại sứ Hợp chủng quốc Hoa Kỳ tại Việt Nam
Ông Marc Knapper thông tin, phái đoàn Ngoại giao Hoa Kỳ tại Việt Nam, thông qua sự hợp tác với các bộ, ngành, hiệp hội, trường đại học, trường phổ thông và những người giảng dạy tiếng Anh đã hỗ trợ nhiều hoạt động nhằm nâng cao năng lực giảng dạy, bồi dưỡng giáo viên, đổi mới chương trình giảng dạy và phát triển giáo trình, tài liệu giảng dạy tiếng Anh tại Việt Nam.
Cũng tại Hội thảo, bà Nguyễn Thị Mai Hữu đã chia sẻ các định hướng của Chính phủ đối với dạy và học ngoại ngữ ở Việt Nam; các chính sách dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam và thực tế dạy và học tiếng Anh tại Việt Nam, đồng thời đưa ra các vấn đề mong muốn nhận được ý kiến thảo luận, góp ý, đề xuất tại hội thảo.
Những nội dung mong được góp ý tập trung vào định hướng chung và chính sách dạy học ngoại ngữ hiện nay; tình trạng thiếu giáo viên tiếng Anh, yêu cầu và giải pháp nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên ngoại ngữ; đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá; cách thức triển khai việc dạy học tiếng Anh trong các nhà trường, đặc biệt sau những tác động của đại dịch Covid-19; xu hướng của thế giới, khu vực trong dạy học tiếng Anh và bài học cho Việt Nam…
Tiến sĩ Nguyễn Thị Mai Hữu – Trưởng ban BQL Đề án Ngoại ngữ Quốc gia chia sẻ tại Hội thảo
Trong 2 ngày diễn ra, Hội thảo sẽ thảo luận, trao đổi thông qua bài tham luận của các đại biểu với nhiều khía cạnh nội dung, hướng đến các đối tượng dạy và học tiếng Anh khác nhau như: chia sẻ các bài học và kinh nghiệm thành công trong dạy và học tiếng Anh từ các cơ sở giáo dục; đổi mới trong giảng dạy tiếng Anh tại cấp phổ thông; đánh giá chất lượng đào tạo tiếng Anh dưới góc nhìn của doanh nghiệp; mong đợi từ phía nhà tuyển dụng về việc đào tạo tiếng Anh…
Đại biểu chụp ảnh lưu niệm tại Hội thảo
NGUYỄN THỊ TUYẾT
Trường Đại học Hải Phòng
Nhận bài ngày 20/11/2019. Sửa chữa xong 24/11/2019. Duyệt đăng 25/11/2019.
Tóm tắt
Abstract: The paper focuses on the current situation of teaching ESP [English for Specific Purposes] at universities and some solutions to improve the efficiency of ESP teaching for students.
Keywords: Situation of teaching, ESP.
1. Mở đầu
Đất nước Việt Nam đang chuyển mình, tích cực hội nhập vào nền kinh tế thế giới trên mọi phương diện, vấn đề dạy và học Tiếng Anh trong chương trình giáo dục ở nước ta hiện nay, được nhà nước và xã hội rất quan tâm và chú trọng. Nhiều cuộc hội thảo, cải cách đã được tổ chức và thực hiện ở các bậc học về những vấn đề như: nội dung chương trình, đổi mới phương pháp giảng dạy, bồi dưỡng và nâng cao chất lượng giáo viên, trang thiết bị, tài liệu giảng dạy, cải cách phương pháp kiểm tra, đánh giá và công nhận trình độ người học theo định hướng Chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, những nỗ lực này chưa đáp ứng được yêu cầu của một xã hội ngày một năng động và thay đổi thường xuyên như hiện nay. Do vậy, nhiều vấn đề cần được xem xét một cách cụ thể và chi tiết hơn, trong đó có vấn đề dạy và học Tiếng Anh ở bậc đại học nói chung và đặc biệt là việc giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành ở các trường đại học nói riêng.
Kết quả khảo sát thực địa của Viện Hàn lâm quốc gia Hoa Kỳ năm 2006 có phần nhận xét về phương pháp dạy và học đại học của Việt Nam như sau: “Phương pháp giảng dạy không hiệu quả, quá phụ thuộc vào các bài thuyết trình và ít sử dụng các kỹ năng học tích cực, kết quả là có ít sự tương tác giữa sinh viên [SV] và giảng viên trong và ngoài lớp học; quá nhấn mạnh vào ghi nhớ kiến thức theo kiểu thuộc lòng mà không nhấn mạnh vào việc học khái niệm hoặc học ở cấp độ cao [như phân tích và tổng hợp], dẫn đến hậu quả là học hời hợt thay vì học chuyên sâu; SV học một cách thụ động”[5].
Hơn nữa, việc dạy và học Tiếng Anh chuyên ngành [English for Specific Purposes] nói riêng vẫn chưa thoát khỏi ảnh hưởng của hình thức giáo dục theo hướng thi cử. Hầu hết SV đều coi trọng kết quả bài thi hơn là khả năng sử dụng tiếng Anh như một ngoại ngữ giao tiếp năng động. Theo Tiến sĩ Hoàng Văn Vân mục đích của việc học một ngôn ngữ là có thể sử dụng nó để đáp ứng nhu cầu giao tiếp của bản thân với một người khác bằng ngôn ngữ đó [7]. Tuy nhiên, SV hầu hết chưa hiểu được mục đích quan trọng này.
Do vậy, nhiều SV làm bài thi viết tiếng Anh có điểm cao nhưng kỹ năng giao tiếp chưa đạt yêu cầu dẫn đến việc chưa đáp ứng được mong muốn, nhu cầu của các nhà tuyển dụng khi tốt nghiệp đại học.
2. Tiếng Anh chuyên ngành và thực trạng giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành cho SV
Thực tế, việc giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành không nằm ngoài mục tiêu phát triển đầy đủ 4 kỹ năng ngôn ngữ [nghe, nói, đọc, viết] cho học viên như nền tảng tiếng Anh cơ sở [General English]. Tuy nhiên, tiếng Anh chuyên ngành dành cho mục đích chuyên nghiệp, mục đích cụ thể, tập trung sự chú ý của người học theo các yêu cầu ngôn ngữ và giao tiếp trong một lĩnh vực chuyên môn cụ thể. Từ thập niên 50 của thế kỷ 20, việc giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành ở các nước tiên tiến đã trải qua nhiều thời kỳ phát triển với một số đầu sách điển hình cùng các cách tiếp cận khác nhau từ cơ bản đến chuyên sâu trong nhiều lĩnh vực [2]. Ví dụ các giáo trình như “English for Banking and Finance” cho SV ngành Tài chính ngân hàng, “English for Economics” cho SV ngành Kinh tế, “Be My Guest”, “English for Tourism” cho SV ngành du lịch, hoặc “English for Accounting” cho SV ngành Kế toán,..
Có thể nói vấn đề chính của giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành là xây dựng cho SV kỹ năng giao tiếp và sử dụng văn bản chuyên ngành tiếng Anh trong lãnh vực mà họ được đào tạo. Xét về chương trình và mục tiêu đào tạo, việc dạy kiến thức Tiếng Anh chuyên ngành cùng với việc phát triển kỹ năng giao tiếp là cần thiết. Bởi lẽ, theo chương trình đào tạo SV đã được học một số học phần Tiếng Anh cơ bản và được lĩnh hội các kiến thức nền về lĩnh vực chuyên ngành qua các học phần bằng tiếng mẹ đẻ. Nhưng qua bài thi hết học phần Tiếng Anh chuyên ngành hàng năm và qua các cuộc phỏng vấn trực tiếp bằng tiếng Anh với các SV học xong học phần Tiếng Anh chuyên ngành, người viết với tư cách là giảng viên giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành nhiều năm nhận thấy khả năng giao tiếp cơ bản, đặt câu đơn giản của phần lớn các SV này rất yếu. Nhiều lớp thậm chí có trên 50% SV trong một lớp học không đạt điểm qua học phần. Rất nhiều em sử dụng cấu trúc, thuật ngữ chuyên ngành tiếng Anh như cấu trúc tiếng Việt và việc phát âm các từ, đặc biệt là các từ chuyên ngành của SV không đúng. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan và đã được người viết đưa ra sau đây như là một số bất cập điển hình:
- Thời lượng cho các học phần Tiếng Anh cơ sở trong năm thứ nhất ở đại học không nhiều, chưa đủ để bồi đắp kiến thức ngôn ngữ cho SV sẵn sàng học học phần Tiếng Anh chuyên ngành do một số lượng lớn SV đầu vào đại học có vốn tiếng Anh quá kém. Các trường đại học thường áp dụng theo quy định chung và lập chương trình đào tạo cho các học phần Tiếng Anh cơ sở chỉ là 8 tín chỉ. Nếu SV không tự giác tích cực tự học thêm ngoài giờ trên lớp thì sẽ không thể đạt yêu cầu về các kỹ năng ngôn ngữ để có thể học tiếp học phần Tiếng Anh chuyên ngành. Trên thực tế, nhiều SV khi học học phần Tiếng Anh chuyên ngành vẫn còn nợ các học phần Tiếng Anh cơ sở. Điều này cản trở nhiều cho việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức cũng như kỹ năng ngôn ngữ cuả SV trong việc giảng dạy học phần Tiếng Anh chuyên ngành.
- Một thực tế là SV trong một lớp học đến từ nhiều địa phương trong và ngoài tỉnh - đa số từ các huyện, xã, vùng nông thôn với điều kiện học tập khác nhau nên tất yếu có sự phân hóa đa dạng về trình độ và kỹ năng sử dụng tiếng Anh [English competence]. Đó là chưa kể đến động cơ học tập khác nhau của các em. Nhiều SV chưa nhận thức đươc tầm quan trong của ngoại ngữ tiếng Anh là chìa khóa xin việc và thành công sau này. Điều này có nghĩa là với cùng một nội dung và phương pháp giảng dạy nhưng mức độ tiếp thu và thực hành của từng SV trong một lớp học chuyên ngành có sự chênh lệch, khác biệt lớn. Do đó một số khó khăn phát sinh trong quá trình dạy và học là không thể tránh khỏi.
- Mặt khác, sĩ số lớp học phần Tiếng Anh chuyên ngành quá đông thường hơn 50 SV. Do vậy, việc chú ý quan tâm phát triển ngôn ngữ của giảng viên trong giờ học đối với từng SV là rất hạn chế. Giảng viên phải giành một thời gian khá nhiều để ổn định trật tự, và việc quản lý và bao quát tất cả SV, đặc biệt SV ngồi cuối lớp là khó khăn lớn đối với người dạy. Do vậy, nhiều SV không có cơ hội thực hành, phát triển kỹ năng ngôn ngữ, nhất là đối với SV thụ động, nhút nhát tự ti về kiến thức ngôn ngữ bản thân. Mà số lượng SV này thường không phải là ít do xuất phát điểm về hoàn cảnh và trình độ của SV như đã nói ở phần trên.
- Thời lượng cho các học phần Tiếng Anh chuyên ngành không nhiều, phần lớn là 2 tín chỉ [30 tiết], chỉ có một số ít ngành số tín chỉ này lên tới 3 đến 5 như các ngành kinh tế hay du lịch. Việc cung cấp kiến thức mới song song với việc luyện tập kỹ năng sẽ phiến diện, nhất là đối với SV không chủ động tìm tòi, nghiên cứu tài liệu trước và sau giờ học, mặc dù giáo viên giảng dạy đã luôn cố gắng tận dụng tối đa việc hướng dẫn cho SV tự học, thực hành, luyện tập ngoài giờ học trên lớp.
- Cơ sở vật chất giành cho các lớp học Tiếng Anh chuyên ngành còn hạn chế, chưa có phòng chuyên biệt, chưa được trang bị đầy đủ hệ thống máy chiếu, mà điều này thực sự cần thiết cho việc minh họa các hoạt động hay thuật ngữ chuyên ngành trong giờ dạy. SV sẽ dễ tiếp thụ khái niệm, kiến thức và ghi nhớ nhanh hơn, say mê với bài giảng thông qua các hình ảnh sinh động và thực tế.
3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành
Từ những thực tế trên và trong khả năng hiểu biết của tác giả, đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy Tiếng Anh chuyên ngành như sau:
3.1. Trước hết việc phân loại trình độ đầu vào cho SV là rất cần thiết. Điều này giúp người dạy có thể thiết kế bài giảng trọng tâm hơn, tổ chức các hoạt động ngôn ngữ được tốt hơn. Bản thân SV với cùng trình độ sẽ có tâm lý học tập trung hơn, dễ dàng chia sẻ, trao đổi kiến thức, thực hành ngôn ngữ một cách nhiệt tình hơn. Điều này giúp giờ học ngôn ngữ đạt hiệu quả cao.
3.2. Trong điều kiện hiện tại của các trường đại học thì việc đảm bảo các lớp học phần Tiếng Anh chuyên ngành với sĩ số dưới 30 SV là hợp lý, mặc dù theo nghiên cứu của Tony Dudley-Evans, Maggie Jo St John một nhóm học Tiếng Anh chuyên ngành lý tưởng chỉ 6 đến 8 người học [1].
Với sĩ số lớp học trung bình 30 SV, theo kinh nghiệm của người viết đã giảng dạy gần 20 năm trong trường đại học ở Việt Nam, giáo viên có thể quản lý và tổ chức các hoạt động lớp học hiệu quả. Do vậy, người học có cơ hội thực hành giao tiếp, tham gia các dạng bài tập luyện ngôn ngữ trên lớp, người dạy nắm bắt, hiểu rõ trình độ, tâm lý của SV phát triển qua từng tiết học để có phương pháp giảng dạy phù hợp cho mỗi một SV trong lớp học của mình. Phương pháp lấy người học làm trung tâm có thể áp dụng hiệu quả với lớp học này. Đặc biệt với giờ học Tiếng Anh chuyên ngành đòi hỏi SV phải tham gia tích cực, lĩnh hội không những kiến thức về chuyên ngành của mình, mà còn phải hiểu những kiến thức đó bằng ngôn ngữ tiếng Anh, tham gia các hoạt động giao tiếp với những thuật ngữ chuyên ngành, thì phương pháp này thực sự tạo điều kiện cho SV tập trung, chủ động phát triển giao tiếp ngôn ngữ đích.
3.3. Theo Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 của Chính phủ, các đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có các trường đại học công lập có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính và nhiều trường đại học đã thực hiện tự chủ thí điểm theo Nghị quyết số 77/NQ-CP ngày 24/10/2014 của Chính phủ đã có những thành công nhất định [3]. Đồng thời với chủ trương của Bộ Giáo dục và Đào tạo là chương trình đào tạo tăng cường môn Ngoại ngữ đối với giáo dục đại học, hy vọng rằng trong thời gian tới việc tự chủ phân bố thời lượng học tập và giảng dạy Tiếng Anh nói chung, cũng như tiếng Anh chuyên ngành nói riêng sẽ được các trường đại học chủ động điều chỉnh, chú trọng gia tăng số lượng tín chỉ hay mô-đun cho tiếng Anh chuyên ngành cùng với việc tự chủ đầu tư, chi phí nhanh và kịp thời để trang bị cơ sở vật chất phục vụ cho dạy và học Tiếng Anh chuyên ngành. Đây thực sự sẽ là bước đột phá đúng đắn giúp cho các trường đại học có thể nâng cao chất lượng giảng dạy ngoại ngữ, trình độ giao tiếp tiếng Anh cho SV tốt nghiệp, tạo điều kiện cho họ dễ dàng bắt kịp hội nhập kinh tế toàn cầu, nhờ đó tăng vị thế của trường đại học.
4. Kết luận
Thực tế về trình độ giao tiếp tiếng Anh của SV tốt nghiệp đại học đang là hồi chuông cảnh báo về chương trình và phương pháp đào tạo ở các trường đại học. Ông Michael Lương - giám đốc kỹ thuật của Intel Việt Nam đã nói: “ kết quả học tập phải áp dụng được các khái niệm có tính lý thuyết vào ứng dụng thực tế…Một SV “toàn diện” có bảng điểm cao vẫn chưa đủ, phải có kỹ năng giao tiếp …” Và ông đề nghị trong cải tiến chất lượng giáo dục đại học, cần “cách mạng về chương trình giảng dạy, trong đó chú ý tiếng Anh vì giao tiếp tiếng Anh của SV quá yếu”[6].
Những kiến nghị nêu trên chắc hẳn kéo theo những phát sinh về kinh phí đào tạo và nguồn nhân lực. Nhưng thiết nghĩ, với chủ trương đổi mới tự chủ trong quản lý giáo dục ở các trường đại học của Chính phủ, cùng với quyết tâm tìm kiếm hiệu quả trong việc dạy và học Tiếng Anh chuyên ngành, chúng ta phải có một số thay đổi, trong đó có thay đổi nhận thức. Việc đề xuất ý tưởng thực ra chỉ là bước khởi đầu. Nhưng việc nhận thức đầy đủ của chúng ta và của SV về toàn bộ quá trình dạy và học Tiếng Anh nói chung và tiếng Anh chuyên ngành nói riêng phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội và theo hướng cải cách giáo dục đại học, mới là vấn đề chính./.
Tài liệu tham khảo
1.Nguồn://books.google.com.vn/books?id=FY5ChNRKtxwC&pg=PA65&hl=vi&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false [Developments in English for Specific Purposes].
2. Nguồn: //text.123doc.org/document/841898-tai-lieu-mot-so-suy-nghi-ve-viec-giang-day-tieng-anh-chuyen-nganh-hien-nay-pptx.htm
3.Nguồn://thukyluat.vn/vb/nghi-dinh-43-2006-nd-cp-quy-dinh-quyen-tu-chu-tu-chiu-trach-nhiem-thuc-hien-nhiem-vu-to-chuc-bo-may-bien-che-va-tai-chinh-2c31.html
4. Hutchinson, Tom & Waters, Alan, English for Specific Purposes: A learner-centered approach, Publishing house Cambridge University, 1987.
5. Ngô Tứ Thành, Cần đổi mới cách giảng dạy ở đại học. Nguồn: dantri.com.vn, ngày 12/3/2010.
6. Tuoi Tre Newspaper 07/01/2008.
7. Van H Van, The current situation and issues of the Teaching of English in Viet Nam, Japanese, 2008.