Cỏ tranh là loại cây sống lâu năm, có thân rễ lan dài, ăn sâu dưới đất. Cây mọc hoang dại, phân bố rộng rãi khắp nơi ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam nước ta và nhiều nước có khí hậu nhiệt đới trên thế giới. Người ta thường bắt gặp nó mọc ở những nơi đất cao ngoài đồng, bờ mương, bờ sông, đồi núi, có khi mọc ở thảo nguyên thành những mảng cỏ lớn. Có nơi dùng lá để lợp mái nhà”.
Ngày trước, tranh là vật liệu phổ biến khi làm nhà. Để có được những tấm tranh để lợp mái hoặc dựng vách, các thợ lành nghề phải “đánh” tranh, tức là bện tranh thành từng tấm theo kích thước phù hợp với quy mô của nhà.
Ở Đà Nẵng, hiện chỉ còn sót lại một vài người biết cách đánh tranh, như nghệ nhân Mười Nhựt, 66 tuổi, người thôn Phước Hưng, xã Hòa Nhơn, huyện Hòa Vang. Ông Nhựt tuy đang làm nghề làm thợ kép - chữ dùng của dân gian chỉ nghề đắp phù điêu, vẽ tranh, cẩn các loại miểng chai, miểng sành cho các công trình kiến trúc cổ Á Đông, nhưng nếu có ai nhờ đánh tranh lợp nhà thì ông cũng sẵn sàng.
Đánh tranh, theo ông Nhựt, không phải ai cũng làm được. Bởi lẽ không chỉ rành kỹ thuật mà còn phải có con mắt mỹ thuật. Mỗi khi “đánh” tranh phải dùng một tay nắm đống sợi tranh thành một vắt, muốn cho đều tăm tắp mười vắt như chục thì lượng sợi tranh trong tay phải vừa vặn sao cho ngón cái cụng với ngón trỏ, nếu ít hơn thì thêm vào và ngược lại. Nếu các vắt tranh lỏi chỏi không đều thì khi lợp lên sẽ dễ bị thấm nước mưa và đứng trong nhà trông lên sẽ không được đẹp. Trong lúc tay này nắm vắt tranh thì tay kia phải khéo léo “bắt” vắt tranh đưa vào hom [3 thanh tre ngâm được vót thành sợi có chiều dài bằng tấm tranh] và chỉnh sửa cho đều.
Như thế, từ vắt trong vắt tranh không phải động từ mà là danh từ, như trong câu “Mang mấy vắt cơm đi ăn đường” hay “Mỗi đùm hai vắt xôi” [theo Từ điển tiếng Việt]. “Đều như vắt tranh” ý nói làm một cái gì đấy rất đồng đều.
Ngày trước, rất hiếm có thợ đánh tranh lợp nhà chuyên nghiệp. Vì thế, ai có “bàn tay vàng” vắt tranh đều và đẹp sẽ được chủ nhà khoản đãi hậu hĩ. Dân gian có câu “đàn ông lợp nhà, đàn bà đi chợ”, nghĩa là đàn ông khi lợp nhà sẽ được ăn uống no say, đàn bà đi chợ thì làm chi cũng xà xẻo ít nhiều tiền chợ để ăn vặt.
Lợp mái nhà bằng tranh rất bền chắc, ông Nhựt tính, nếu lợp dày 15 – 20cm thì đến 20 - 30 năm mới phải lợp lại một lần. So với lợp bằng ngói, bằng tôn và các loại tấm lợp hiện đại... thì nhà có mái lợp bằng cỏ tranh sẽ mát mẻ hơn.
Mua tranh lợp nhà ngày nay không phải là một cách làm lỗi thời mà được xem là mốt mới lạ, làm nhà theo phong cách thôn quê. Biết đâu nhờ đó mà những người có “bàn tay vàng” như ông Mười Nhựt có cơ vực dậy nghề xưa. Và đó cũng là cơ hội để giới trẻ ngày nay hiểu rõ hơn về thành ngữ “đều như vắt tranh” chứ không phải vắt chanh hay vắt cam gì sất!
Thành ngữ "Đều như vắt chanh" là một cách diễn đạt quen thuộc và được sử dụng khá rộng rãi tuy nhiên liệu nó có thực sự chính xác?
Được biết, câu nói này thường được sử dụng để mô tả sự đều đặn, lặp lại trong một hành động hoặc sự việc nào đó. Tuy nhiên, nếu xét về mặt thực tế, thao tác vắt chanh khó có thể thực hiện một cách hoàn toàn đều đặn. Lượng nước chanh thu được mỗi lần vắt sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như kích thước quả chanh, lực vắt, độ mọng nước của quả,...
Thao tác vắt chanh khó có thể thực hiện một cách hoàn toàn đều đặn.
Thực chất, thành ngữ được cho là chính xác ở đây phải là "Đều như vắt tranh". Theo đó, cụm từ này ám chỉ là hành động dùng cây cỏ tranh để lợp mái nhà, khi đó người ta dùng cỏ tranh đan vào nhau thành từng vắt một đều tăm tắp, nên gọi là vắt tranh.
"Vắt" trong trường hợp này không phải là động từ "vắt" chanh, mà là một danh từ chỉ từng lượng được đong đếm, tương tự như vắt cơm, vắt xôi,... "Đều như vắt tranh" nghĩa là mọi thứ được thực hiện một cách đồng đều, giống như những vắt tranh đều đặn, tăm tắp được tạo ra trong quá trình lợp mái nhà tranh. Do nhiều người không biết "tranh" là gì hoặc do thói quen vùng miền, nên họ đọc thành "chanh" và lâu dần thành một câu thành ngữ thông dụng.
Với thế hệ trẻ, cỏ tranh có thể là một vật liệu mới lạ. Tuy nhiên, trước đây, nó lại là vật liệu phổ biến để làm nhà. Cỏ tranh là loại cây sống lâu năm, có thân rễ lan dài và ăn sâu dưới đất. Cây mọc hoang dại và phân bố rộng rãi ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam nước ta và nhiều quốc gia có khí hậu nhiệt đới trên thế giới.
Để làm nhà bằng cỏ tranh, người ta thường bện cỏ thành từng tấm có kích thước phù hợp với ngôi nhà, gọi là "đánh tranh". Kỹ thuật đánh tranh khá phức tạp và đòi hỏi tính thẩm mỹ cao. Các nắm sợi tranh [hay còn gọi là "một vắt"] phải đều tăm tắp để khi lợp lên mái nhà trông đẹp và không bị thấm nước mưa.
Các nắm sợi tranh [hay còn gọi là "một vắt"] phải đều tăm tắp để khi lợp lên mái nhà trông đẹp và không bị thấm nước mưa.
Để đánh tranh, người thợ sử dụng một tay nắm những sợi tranh thành một vắt. Muốn các vắt tranh đều tăm tắp, họ phải ước lượng lượng sợi tranh vừa đủ sao cho khi ngón cái chạm tới ngón trỏ. Nếu ít hơn, họ sẽ thêm vào và ngược lại.
Nếu các vắt tranh không đều, khi lợp lên mái nhà sẽ dễ bị thấm nước mưa và nhìn không đẹp mắt. Trong khi một tay nắm vắt tranh, tay kia phải khéo léo đưa vắt tranh vào hom [3 thanh tre được vót thành sợi có chiều dài bằng tấm tranh] và chỉnh cho đều.
Mặc dù ngày nay, các vật liệu lợp mái nhà hiện đại như ngói, tôn đã trở nên phổ biến, nhưng cỏ tranh vẫn giữ vị trí quan trọng trong văn hóa và kiến trúc truyền thống Việt Nam. Nhờ sự mộc mạc, giản dị và mang đậm dấu ấn quê hương, những ngôi nhà tranh vẫn luôn có sức hút đặc biệt đối với du khách và những người yêu thích nét đẹp truyền thống.
Tại sao gọi đều như vắt tranh?
Theo đó, cụm từ này ám chỉ là hành động dùng cây cỏ tranh để lợp mái nhà, khi đó người ta dùng cỏ tranh đan vào nhau thành từng vắt một đều tăm tắp, nên gọi là vắt tranh.
Đều như vắt tranh tiếng Anh là gì?
like clockwork là bản dịch của "đều như vắt tranh" thành Tiếng Anh.
Vắt chanh nghĩa là gì?
Nếu nói “Đều như vắt chanh” theo cách hiểu thông thường là chỉ việc chúng ta làm việc gì đó lặp đi lặp lại một cách đều đặn và dễ dàng.
Vắt chanh bỏ vỏ nghĩa là gì?
“Vắt chanh bỏ vỏ” là thành ngữ quen thuộc của người Việt. Từ điển thành ngữ tiếng Việt phổ thông giảng: “Dùng người, bòn rút hết sức lực, trí tuệ đến khả năng, thì ruồng bỏ, phế truất không thương tiếc, ví như quả chanh vắt hết nước thì vứt bỏ vỏ đi” [Nxb ĐHQG Hà Nội, 2002, tr.