Tổng hợp và biên dịch: Dương Thị Nhung
Trường Đại học Nghiên cứu Quốc gia về Hạt nhân “MEPhI” [Liên bang Nga]
Email:
Khí Radon [Rn] là nguyên nhân thứ hai gây ra ung thư phổi sau hút thuốc lá. Các nhà khoa học ước tính hàng năm có từ 15.000 đến 22.000 cái chết [chiếm hơn 10%] do ung thư phổi liên quan đến Rn ở Mỹ. Nguy cơ ung thư phổi sẽ cao hơn khi đồng thời tiếp xúc với Rn và hút thuốc lá [5].
Vậy khí Radon là gì? Nó có mặt ở đâu?
Radon [đặc biệt là Rn-222] là sản phẩm của chuỗi phân rã phóng xạ Urani-238 [chiếm khoảng 99.3%]. Hai khí Radon còn lại là Rn-220 và Rn-219 [của hai dãy phóng xạ Th-232 và U-235] không được nghiên cứu nhiều trong không khí vì chúng chiếm một lượng rất ít và có thời gian bán rã nhỏ hơn 1 phút. Ngược lại, Rn-222 có thời gian bán rã ~ 3.82 ngày. Với thời gian này, đủ để Rn đi vào không khí và phát tán các sản phẩm phóng xạ [hạt tích điện alpha và các sản phẩm con cháu] [1].
Hình 1: Chuỗi phân hạch của U-238 [4].
Rn-222 là một chất khí vô hình, không màu, không mùi, không vị. Nó thẩm thấu qua mặt đất và khuếch tán vào không khí. Do vậy, Rn hiện diện gần như mọi nơi trong không khí. Mỗi người đều hít thở Rn mỗi ngày nhưng thường với tỷ lệ rất thấp. Tuy nhiên, những người hít thở Rn với nồng độ cao sẽ có nguy cơ bị ung thư phổi. Rn có thể xâm nhập vào nhà thông qua những vết rạn nứt ở sàn nhà, tường hoặc móng nhà và tụ lại trong nhà. Nó cũng có thể thải ra từ những vật liệu xây dựng, hoặc nước lấy từ các giếng có chứa Rn. Ở một số khu vực, phụ thuộc vào địa chất vùng, Rn hòa tan vào nguồn nước ngầm và có thể khuếch tán vào không khí khi nước đó được sử dụng [5]. So với những khí thông thường khác [nitơ, oxi..], khí Rn thường tồn tại với một tỷ lệ rất thấp ngoài trời, tuy nhiên nó cũng đóng góp tới 50% tổng các bức xạ nền [background radiation] - là tổng bức xạ mà hầu hết mọi người nhận được. Phần đóng góp chủ yếu vào bức xạ nền đến từ tự nhiên [vũ trụ, trong lòng đất, khí Rn..] và sau đó là nhân taọ [sự cố nhà máy, chiếu xạ trong y tế..]. Tỷ lệ của Rn sẽ cao hơn ở những khu vực nếu không được thông gió đầy đủ: các mỏ dưới lòng đất, hay các tầng hầm của các tòa nhà…Đặc biệt Rn có thể tích lũy đến mức đáng kể làm tăng tỷ lệ ung thư phổi [2].
Vậy tại sao Rn lại có thể gây ung thư?
Các sản phẩm phóng xạ của Rn lơ lửng trong không khí. Khi chúng ta hít vào, các hạt phóng xạ gây ion hóa và làm tổn thương các tế bào tuyến phổi [đặc biệt sản phẩm phân rã là hạt alpha - hạt nhân nặng, tích điện dương và gây ion hóa một cách trực tiếp thông qua lực Coulomb. Vì quãng chạy của alpha tương đối ngắn nên chúng ít có khả năng gây tổn hại đến các cơ quan khác ngoài phổi]. Do vậy, nếu như tiếp xúc lâu dài với Rn có thể dẫn tới ung thư phổi [ung thư duy nhất được chứng minh có liên quan đến việc hít khí Rn] [5].
Vậy các nhà khoa học đã làm thế nào để phát hiện ra mối liên hệ giữa Rn và ung thư phổi?
Rn được phát hiện như là một vấn đề đối với sức khỏe khi các nhà khoa học chú ý các thợ mỏ uranium bị chết vì ung thư phổi do làm việc dưới lòng đất và phơi nhiễm với Rn ở mức cao. Các kết quả của việc nghiên cứu thợ mỏ đã được xác nhận khi kiểm tra trên động vật : tỷ lệ ung thư phổi cao hơn với các loài gặm nhấm tiếp xúc với Rn ở mức cao [5].
Vậy làm thế nào để ta biết được mức độ Rn trong nhà ở?
Đo lường là biện pháp tin cậy nhất để xác định mức độ Rn. Các phép đo lường thường sử dụng passive detector [máy đo thụ động]. Passive detector có thể được đặt trong nhà từ vài ngày đến vài tháng. Bởi vì mức độ Rn thay đổi theo ngày, theo mùa nên các phép đo trong vài tháng sẽ đánh giá kết quả trung bình tốt hơn so với khoảng thời gian ngắn. Để đánh giá chính xác mức độ Rn, các detector nên đặt ở một số phòng thường xuyên dành phần lớn thời gian [phòng khách, phòng ngủ, văn phòng]. Cần tuân thủ nghiêm ngặt những hướng dẫn về việc lắp đặt detector [2].
Có ba loại passive detector [2], [3]:
- Etched track detector: dựa vào việc sử dụng vật liệu plastic để ghi nhận các vết [đường đi] của hạt alpha từ Rn và các sản phẩm phân rã của nó. Vết này có thể được biểu hiện bằng cách tẩm thực plastic trong dung dịch NaOH hoặc KOH, có bổ sung thêm ethanol. Loại này thích hợp đo trong thời gian từ 1 đến 12 tháng.
- Electret ion chambers: có nhiều độ nhạy khác nhau, thích hợp cho các phép đo vài ngày và một số phù hợp với các phép đo trên 1 tháng.
- Charcoal detectors: Than hoạt tính có ái lực đối với nhiều loại khí gas, bao gồm có Rn. Radon bị hấp thụ trên than sẽ phân rã, và các sản phẩm phân rã sẽ được giữ lại, phép đo Rn bị hấp thụ bằng phổ gamma phát ra từ Chì [Pb-214] và Bismut [Bi-214]. Phổ gamma được đếm bằng chất nhấp nháy lỏng. Do vậy, than đã tiếp xúc với Rn sẽ được trộn với hỗn hợp chất lỏng nhấp nháy. Detector loại này đo mức Rn trung bình trong vài ngày.
Để biết các nhà cung cấp Radon detector [máy đo khí Rn] có thể tham khảo thông tin từ các cơ quan y tế về sức khỏe quốc gia hoặc khu vực, hoặc từ những nhà nghiên cứu hay các chuyên gia trong lĩnh vực này.
Vậy với mức độ khí Rn bao nhiêu trong không khí và nước nên đưa ra hành động để giảm thiểu?
Nhiều quốc gia đã xác định Action Level [mức hành động] của nồng độ khí Rn trong không khí và nước để hướng dẫn chương trình kiểm soát phơi nhiễm Rn. Mức độ hành động không phải là ranh giới giữa an toàn và không an toàn, nó đúng hơn là mức hành động để giảm thiểu mức độ Rn đã được xác nhận. Ví dụ về mức hành động: một số quốc gia xem xét nồng độ Rn trong không khí khoảng 200 Bq/m3 [200 phân rã/[s.m3]] được coi là mức độ hành động [2]. Ở mức này các biện pháp giảm thiểu nồng độ Rn cần được thực hiện. Dưới đây là một số mức hành động của một số quốc gia.
Bảng 1: Mức hành động [Action Level] đối với khí Rn ở một số quốc gia [6]
Đối với nồng độ Rn trong nước, một số nước cũng thiết lập một số mức hành động như: Mỹ [150Bq/l], Hội đồng ủy ban Châu Âu [1000Bq/l]…
*Phần nội dung tiếp theo dưới đây được tham khảo từ "Tài liệu phổ biến kiến thức của Cục Kiểm soát và an toàn bức xạ, hạt nhân" [7].
Làm thế nào để có thể giảm các mức Radon?
Hầu như phần lớn Radon trong một ngôi nhà có nồng độ Radon cao đều phát ra từ nền nhà. Radon khuếch tán ra khỏi mặt đất và vào trong nhà. Một phương pháp để giảm các mức Radon trong nhà là tăng cường thông gió cho không gian dưới nền nhà. Điều đó có thể thực hiện bằng cách mở rộng các ô thông gió trên các bức tường, như thế sẽ cho phép sự chuyển dịch không khí tự nhiên được dễ dàng. [Trong trường hợp các tường chịu lực, điều này chỉ nên được thực hiện tuân theo các quy phạm xây dựng thích hợp]. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cần phải sử dụng thông gió cưỡng bức. Những ngôi nhà được xây dựng trên các tấm sàn bê tông có thể đòi hỏi các biện pháp cải tạo phức tạp hơn. Mỗi một ngôi nhà đều có sự khác biệt, vì thế nhu cầu cải tạo và biện pháp thực hiện cải tạo phải được xác định riêng biệt.
Chúng ta nên làm gì?
Một ngôi nhà gỗ, hoặc một ngôi nhà được xây dựng trên các cột [nhà sàn], và nếu nó được thông gió tốt, thì sẽ không thể có vấn đề gì do các mức Radon cao. Nếu là nhà gạch được xây trên một tấm sàn bê tông, và tất cả các cửa ra vào, cửa sổ hay đóng kín, thì các mức Radon trong nhà có thể cao hơn mức trung bình. Nếu bạn lo lắng rằng có thể có vấn đề, hãy liên hệ với Cục Kiểm soát và an toàn bức xạ, hạt nhân thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ. Các cán bộ chuyên môn của Cục sẽ giúp bạn quyết định phải làm gì. Họ có thể khuyên bạn về cách để kiểm tra mức Radon trong nhà của bạn, và rồi, nếu có vấn đề, về cách khắc phục nó.
Tài liệu tham khảo:
1. Ngô Quang Huy [2002] Các nguồn bức xạ tự nhiên và nhân tạo. An toàn bức xạ ion hóa [nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật], pp 68–69.
2. Bowie C, Bowie SHU [1991] Radon and health. Lancet 337[8738]:409–413.
3. Miles J [2004] Methods of radon measurement and devices. Int Nucl Inf Syst 36[3]:146–153.
4. Nuclear Physics. Radioactive Decay. Powered by Weebly. Available at: //emmausyr11nuclearphysics.weebly.com/radioactive-decay.html
5. National Cancel Institute [2011] Radon and Cancer. Available at: //www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/substances/radon/radon-fact-sheet#q8
6. //www.who.int/ionizing_radiation/env/Radon_Info_sheet.pdf
7. VARAN TSC [2017]. Radon trong nhà - điều đó có ý nghĩa gì? Available at:
//tsc.varans.vn/radon-trong-nha-dieu-do-co-nghia-gi/
Radon là chất ô nhiễm không khí tự nhiên, lọt vào trong các tòa nhà qua những kẽ nứt và các lỗ nhỏ trong nền đất… Vậy Radon ảnh hưởng đến sức khoẻ chúng ta như thế nào?
Chúng ta có thể đã nghe về khí Radon – về tính phóng xạ của nó, và rằng nó có thể lọt vào trong nhà. Các câu hỏi đặt ra là: Khí Radon là gì? Bằng cách nào mà nó lọt vào nhà? Nó có hại không? Có thể làm gì để tránh tác hại của nó? Những câu hỏi này sẽ được trả lời trong bài viết dưới đây.
Khí radon là gì ?
Radon là một loại khí có tính phóng xạ tự nhiên. Nó sinh ra từ sự phân rã phóng xạ của Uran, đó là chất có ở hầu khắp mọi nơi trong lớp vỏ trái đất. Khi một nguyên tử phóng xạ phân rã, hạt nhân của nó [thuộc loại không bền] thay đổi, chuyển thành hạt nhân của nguyên tố khác, và được gọi là hạt nhân con. Tại cùng thời điểm đó, một lượng phóng xạ được phát ra dưới dạng hạt alpha hoặc beta, hoặc một hay nhiều tia gamma.
Uran phân rã hết thành một chuỗi các hạt nhân phóng xạ con, chúng thường giữ nguyên vị trí cũ nhờ liên kết hoá học với vật chất chứa Uran cho đến khi Radon được hình thành. Radon, có tính trơ hoá học, không liên kết với các nguyên tử vật chất chủ của nó, và thoát qua các vết rạn và lỗ trống rất nhỏ trong mặt đất, rồi khuyếch tán vào không khí, từ đó chúng ta có thể hít phải. Đó là hiện tượng tự nhiên trong cuộc sống.
Khí này thường được tìm thấy trong các lớp đất đá, và đôi khi cũng tìm thấy trong nước giếng. Do khí radon có thể hòa tan trong nước, nó có thể di chuyển theo nước ngầm từ vùng đất có nồng độ cao tới nơi có nồng độ thấp, và khí này di chuyển tự nhiên trong lòng đất, thấm qua nền móng của tòa nhà, qua các lỗ hở, hay qua các mạch trong lớp bê tông móng.
Khi đổ bê tông xây nhà [làm móng] cần phải có nước làm nhuyễn xi măng và gắn kết với đá, sỏi. Tuy nhiên, lượng nước cho vào phải dư thừa để sau đó, nước sẽ bay hơi và bê tông đông cứng lại. Nhưng khi nước bay hơi, nó tạo các đường mao mạch nhỏ trong bê tông, tuy rất nhỏ nhưng cũng đủ cho khí radon thấm qua.
Khí radon ảnh hưởng đến sức khoẻ như thế nào?
Khi hít phải radon và các hạt nhân con của nó, một số phân rã phóng xạ sẽ xảy ra trong phổi chúng ta, gây tổn hại đến mô phổi và dẫn tới ung thư phổi. Càng có nhiều radon trong không khí, hoặc khoảng thời gian chúng ta hít thở không khí có chứa radon càng dài, thì nguy cơ mắc ung thư phổi càng lớn.
Các hạt nhân con của Radon cũng có tính phóng xạ. Khi chúng ta hít phải Radon và các hạt nhân con của nó, một số phân rã phóng xạ sẽ xảy ra trong phổi chúng ta. Các hạt alpha được sinh ra có thể gây tổn hại đến mô phổi. Tổn hại như thế có thể dẫn đến ung thư phổi. Từ khi bệnh ung thư bắt đầu xuất hiện do phóng xạ, cho đến khi nó phát triển tới mức có thể quan sát được các biểu hiện lâm sàng, phải mất một khoảng thời gian trễ nhiều năm.
Nói tóm lại, khí radon sinh ra trong đất đá sỏi trong tự nhiên, nguồn luôn vô tận, có thể thấm qua nền móng công trình vào trong nhà. Nồng độ cao và kéo dài là nguyên nhân gây ung thư phổi.
Nguy cơ ung thư phổi phát triển do sự chiếu xạ của Radon tuỳ thuộc vào lượng khí Radon mà chúng ta hít phải. Càng có nhiều Radon trong không khí, nguy cơ càng lớn. Tương tự, khoảng thời gian chúng ta hít thở trong không khí chứa Radon đó càng dài thì nguy cơ càng lớn.
Radon được đo như thế nào?
Khối lượng Radon có trong không khí có thể được đo bằng cách sử dụng các thiết bị nhạy để phát hiện và đếm lượng phóng xạ phát ra khi Radon và các nguyên tử con của nó phân rã. Bởi vì nồng độ khí Radon trong nhà thấp và có thể biến thiên, nên các phép đo Radon thường được thực hiện bằng cách sử dụng một thiết bị giám sát phóng xạ tích luỹ thông tin qua một khoảng thời gian dài, thường là từ 3 tháng đến 1 năm.
Việc đo Radon được thực hiện theo đặc tính hoạt độ, đó là tốc độ phân rã phóng xạ đang xảy ra trong số các nguyên tử Radon, và tốc độ đó tỷ lệ với số các nguyên tử Radon đang có. Đơn vị đo hoạt độ là becơren. Nếu không khí chứa một becơren Radon trong một mét khối [1 Bq m-3], điều đó nghĩa là sẽ có trung bình một phân rã phóng xạ của một nguyên tử Radon trong một giây đối với mỗi một mét khối không khí.
Khí radon ở đâu thì thành vấn đề?
Ngoài trời, nồng độ Radon thường vào khoảng 10 Bq m-3. Trong nhà, nồng độ Radon có thể từ 20 đến 10.000 Bq m-3, hoặc nhiều hơn nữa.
Trong không khí ngoài trời, nồng độ Radon thấp. Nếu chúng ta tập hợp một trăm triệu, triệu triệu [1020] phân tử không khí [khoảng một thìa cà phê đầy] chúng ta có thể tìm thấy khoảng mười nguyên tử Radon trong đó. Tuy nhiên, ở trong nhà thì nồng độ Radon có thể cao hơn do hiệu ứng bẫy Radon. Các mức Radon thường rất hay thay đổi, tuỳ thuộc vào dòng khí qua nhà. Có một số nơi mà ở đó các mức Radon có thể rất cao: trong một số hang, động, chẳng hạn, hoặc trong một mỏ Uranium dưới lòng đất được thông khí kém.
Hút thuốc có ảnh hưởng đến nguy cơ do khí radon?
Có một số bằng chứng khoa học cho thấy hút thuốc lá làm tăng độ nguy hiểm do chiếu xạ Radon. Ngừng hút thuốc và giảm hút thuốc trong nhà của bạn sẽ làm giảm nguy cơ bạn hoặc các thành viên gia đình bạn mắc bệnh ung thư phổi do hít thở Radon.
Trong bất kỳ trường hợp nào, vì hút thuốc là nguyên nhân chủ yếu gây ung thư phổi, nên nếu bạn có lo lắng chút nào đó về các nguy hiểm do Radon, thì nhất định bạn sẽ lo lắng về nguy hiểm do hút thuốc. Nếu bạn dừng hút thuốc trong nhà bạn, bạn sẽ làm giảm nguy cơ bạn và các thành viên gia đình bạn mắc bệnh ung thư phổi.
Chúng ta nên làm gì?
Nguyên tố phóng xạ radon [ký hiệu Rn], gồm các đồng vị phóng xạ Rn-222, Rn-220 và Rn-119 sinh ra trong quá trình phân rã của các hạt nhân Uranium và Thorium. Trong đó, độ nguy hiểm phóng xạ của khí Rn-222 là lớn nhất do chu kỳ bán rã của nó là 3,8 ngày, đủ thời gian để chuyển vận từ nơi xuất hiện đến lúc vào phổi và tồn tại khá lâu trong cơ thể con người. Rn-220 và Rn-119 có chu kỳ bán rã ngắn hơn, chỉ 55 giây và 4 giây; do đó độ nguy hiểm cũng ít hơn.
Các nhà khoa học thế giới cảnh báo, dù nồng độ tiếp xúc với radon thấp nhưng trong thời gian kéo dài thì nguy cơ ung thư phổi vẫn là điều có thể xảy ra. Một phương pháp để giảm bớt nồng độ radon trong nhà là tăng cường thông gió, giúp cho sự chuyển dịch không khí tự nhiên được dễ dàng. Điều đó có thể thực hiện bằng cách mở rộng các ô thông gió trên tường, tạo khả năng lưu thông tự do cho không khí.
Tuy nhiên, theo KS Nguyễn Phan Sơn, Công ty Cổ phần Tư vấn, Thiết kế, Xây dựng Hoàng Gia, mỗi ngôi nhà đều có kết cấu kiến trúc khác biệt vì thế biện pháp thực hiện phải được xác định riêng biệt.
Một ngôi nhà gỗ, hoặc một ngôi nhà được xây dựng trên các cột trụ như nhà sàn, có khoảng cách tiếp đất xa và nếu được thông gió tốt, thì sẽ không có vấn đề gì ảnh hưởng do nồng độ radon cao. Với những ngôi nhà được thiết kế xây dựng trên nền bê tông, và thường xuyên đóng kín cửa ra vào, cũng như các cửa sổ thì mức độ Radon trong nhà có thể cao hơn mức trung bình.
Hiện nay, Việt Nam chưa khuyến cáo mức nồng độ Radon trong nhà bao nhiêu là Mức Can thiệp. Nhưng, nhiều nước đã khuyến cáo rằng, nồng độ Radon trung bình hằng năm trong một ngôi nhà không nên vượt quá 200 Bq m-3 [Mức Can thiệp]. Nếu ngôi nhà nào có mức Radon vượt quá Mức Can thiệp nói trên, thì chủ nhà nên liên hệ với Cục Kiểm soát và An toàn bức xạ, hạt nhân thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ để đề nghị được tư vấn
Hầu như phần lớn radon trong nhà đều phát ra từ nền nhà, radon khuyếch tán ra khỏi mặt đất và đi vào trong nhà. Theo tài liệu phổ biến kiến thức của Cục Kiểm soát và An toàn Bức xạ, Hạt nhân, hiện nay, Việt Nam chưa có một văn bản chính thức nào khuyến cáo mức nồng độ radon trong nhà bao nhiêu là mức cần can thiệp. Cơ quan EPA Hoa Kỳ khuyến cáo, nồng độ radon trong nhà ở mức can thiệp khi vượt quá 4pCi/L [tương đương 148Bq/m3].
Vì vậy, phương pháp để giảm các mức radon trong nhà là tăng cường thông gió cho không gian bằng cách mở rộng các ô thông gió cho phép sự chuyển dịch không khí tự nhiên được dễ dàng, nhưng dễ dàng và hiệu quả nhất là nâng cao mức độ thông thoáng nhà cửa, để lượng radon trong nhà bằng với ngoài trời. Vì khí radon nặng, dễ tích tụ, nên cần phải thường xuyên mở cửa và tăng cường thông thoáng.
Tag: #khiradon #khiphongxaradon #khiradonlagi #khiradonodau #khiradontrongnha #khiradontrongnhalagi #chieuxaradon #phongxatunhien #ungthuphoi #phongtranhkhiradon #onhiemkhongkhi #onhiemkhongkhitunhien #onhiemmoitruongvn
Search: Khí radon, khí phóng xạ radon, khí radon là gì, khí radon ở đâu, khí radon trong nhà, khí radon trong nhà là gì, chiếu xạ radon, phóng xạ tự nhiên, ung thư phổi, phòng tránh khí radon, ô nhiễm không khí, ô nhiễm không khí tự nhiên, onhiemmoitruongvn
Nguồn : sưu tầm