Tại sao lại gọi là thực vật hạt trần

Nội dung chính:

• 1 Cây hạt trần là gì?
• 2 Đặc điểm cấu tạo của cây hạt trần
  • 2.1 Cơ quan sinh dưỡng
  • 2.2 Cơ quan sinh sản
  • 2.3 Chu trình sinh sản của cây hạt trần
• 3 Các loại cây hạt trần trên thế giới và Việt Nam
• 4 Vai trò của cây hạt trần trong đời sống sản xuất

Cây hạt trần là gì?

Cây hạt trần có tên là Gymnospermatophyta là nhóm thực vật có hạt chứa các hạt trên cấu trúc tương tự như hình nón chứ không phải có hạt bên trong như quả của thực vật hạt kín.

Cây hạt trần là nhóm thực vật không hóa, chứa các hạt có cấu trúc tương tự như hình nón, không được bọc trong quả. Hạt của cây thường không được hình thành trong noãn hay bên trong quả như thực vật hạt kín, chúng được tìm thấy trên vảy bắc của lá nón và các cấu trúc tương tự.

Đặc điểm cấu tạo của cây hạt trần

Cơ quan sinh dưỡng

• Thân gỗ, cành có màu nâu xù xì (có vết sẹo khi lá bị rụng).
• Lá hình kim, mọc từ 2 – 3 lá trên 1 cành con ngắn, có vảy nâu bọc ở bên ngoài.
• Ít tiến hóa, ít đa dạng

Cơ quan sinh sản

• Nón đực: Nhỏ, mọc thành cụm, màu vàng. Nhị (vảy) mang 2 túi phấn chứa hạt phấn.
• Nón cái: Lớn, mọc riêng lẻ, màu nâu. Lá noãn (vảy) có 2 noãn. Nón chưa có bầu nhụy mà chứa noãn thì không thể coi như 1 bông hoa.
• Hạt nằm lộ trên lá noãn hở nên có tên gọi là hạt trần.

Theo kết quả điều tra thực địa thì ở nước ta các loài hạt trần tập chung ở khu vực Tây và Tây Bắc tại khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt. Khu vực này giáp với biên giới Việt làm, rừng còn nguyên vẹn và địa hình hiểm trở, ít bị con người tác động vào. Cây hạt trần thường phân bố ở đai cao từ 700m trở lên, đây là kiểu rừng nhiệt đới thường xanh cây, lá rộng hỗn giao lá kim hoặc các khu vực mang tính chất rừng ở nhiệt đới thường xanh.

Chu trình sinh sản của cây hạt trần

Cây hạt trần là bị bào tử, chúng tạo ra tiêu bào tử được phát triển thành hạt phấn hoa và đại bào tử giữ lại trong noãn. Sau khi kết hợp đại bào tử và tiểu bào tử (gọi là thụ phấn) thì sẽ tạo ra phôi. Cùng với tế bào khác cấu thành nên noãn sẽ phát triển thành hạt, hạt ở thể bào tử ở trạng thái nghỉ.

Các loại cây hạt trần trên thế giới và Việt Nam

Trong hệ thống phân loại thực vật cũ, cây hạt trần được coi là nhóm “tự nhiên”. Tuy nhiên qua các phát hiện hóa thạch đã chỉ ra rằng cây hạt kín được tiến hóa từ cây hạt trần, điều này khiến cây hạt trần là một nhóm cận ngành nếu như các đơn vị phân loại đã tuyệt chủng được gộp vào. Miêu phân ngành học hiện tại chỉ chấp nhận các đơn vị phân loại gọi là đơn ngành, từ đó có thể truy ngược tổ tiên chung, bao gồm các hậu duệ tổ tiên chung đó.

Vì vậy thuật ngữ cây hạt trần được sử dụng rộng rãi cho các loài cây không hạt không phải là cây hạt kín. Trên thế giới cây thực vật bậc cao có khoảng 250.000 loài trong đó cây hạt trần chiếm 600 loài.

A.L Takhtajan đã hoàn thiện hệ thống phân loại thực vật hạt kín và hạt trần thông qua các tài liệu được công bố qua các năm 1950, 1954, 1966, 1980, 1983, 1897, 1997, ông đã phân loại cây hạt trần thành 10 họ, 6 lớp và các phân lớp.

Bên cạnh đó Kubitzki (1990) đã công bố hệ thống phân loại cây hạt trần mới thành 4 lớp, 8 họ.

Hiện nay có tới hơn 200 loại cây hạt trần đang bị đe dọa tuyệt chủng trên thế giới. Mối đe dọa thường gặp gồm việc khai thác đỗ và các sản phẩm khác quá mức, nạn phá rừng, đốt rừng để lấy đất trồng trọt, phá rừng làm bãi chăn nuôi gia súc cũng như nơi sinh sống của con người.

Tại Việt Nam có 29 loại cây hạt trần, chiếm khoảng 5% tổng các loài cây hạt trần trên thế giới. Mặc dù chỉ chiếm dưới 5% các cây hạt trần đã được phát hiện trên thế giới nhưng lại chiếm tới 26% số các chi và 5 trong số 8 họ cây hạt trần đã biết ở nước ta.

Các loài thực vật được coi là cây hạt trần thường được sắp xếp lại thành 4 nhóm mỗi nhóm có một cấp bậc tương đơn với đơn vị trong phạm vi giới thực vật. Các nhóm này bao gồm:

• Pinophyta – Thông
• Ginkgophyta – Bạch quả
• Cycadophyta – Tuế
• Gnetophyta: Ephedra (ma hoàng), Gnetum (Dây gắm), Welwitschia (hai lá).

Vai trò của cây hạt trần trong đời sống sản xuất

Với số lượng không nhiều và chỉ phân bố ở một số khu vực nhất định nhưng các cây hạt trần mang lại rất nhiều giá trị kinh tế khác nhau phục vụ cho đời sống con người như: giá trị về kinh tế, sinh thái, thương mại, bảo tồn và văn hóa xã hội. Cây hạt trần cung cấp lượng gỗ lớn phục vụ cho nhu cầu sản xuất của con người. Một số loại cây hạt trần có giá trị sử dụng cao trong ngành xây dựng và xuất nhập khẩu như hoàng đàn, Pơ mu,…

Các loại cây hạt trần có giá trị thực tiễn như:

• Cho gỗ tốt và thơm: thông đỏ, hoàng đàn
• Làm cảnh vì có dáng đẹp: bách tán, trắc diệp
• Làm đồ mỹ nghệ: kim giao

Ngoài ra còn một số loại thuộc họ hạt trần được coi là hóa thạch sống trên trái đất (Thông nước, thủy tùng) là loài cây đặc hữu tại Việt Nam. Tại nước ta, các loài cây hạt trần tự nhiên đang bị đe dọa ở mức độ nhất đinh. Đa phần là các loài cây cho gỗ quý, thích hợp trong ngành xây dựng, sản xuất sản phẩm mỹ nghệ. Bên cạnh đó, còn một số loài được sử dụng làm hương liệu và có dược tính được sử dụng trong y học cổ truyền và hiện đại cũng đang bị khai thác trái phép.

Thông qua bài viết trên, chúng ta đã hiểu rõ hơn về những điều thú vị của cây hạt trần, giúp chúng ta có cái nhìn tổng quát hơn về sự đa dạng của thế giới tự nhiên. Với tầm quan trọng của các cây hạt trần, việc bảo tồn chúng đang trở nên cấp thiết hơn, đòi hỏi chính sách cũng như chiến lược bảo tồn và sử dụng bền vững hơn.