Tuổi dậy thì là một giai đoạn tăng trưởng và phát triển tương đối dài, do đó nhiều người không biết thời điểm tuổi dậy thì kết thúc. Tuy nhiên, về cơ bản tất cả mọi người để trải qua các dấu hiệu kết thúc tuổi dậy thì gần như tương tự như nhau.
Tuổi dậy thì là một thời gian phát triển và tăng trưởng tương đối dài. Đây là thời gian phát triển cả về thể chất, tâm lý và đóng một vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của thanh thiếu niên.
Tuổi dậy thì thường kéo dài khoảng 2 – 5 năm. Cụ thể ở các bé trai, tuổi dậy thì thường bắt đầu trong độ tuổi từ 9 đến 13 tuổi. Bé gái có xu hướng dậy thì sớm hơn các bé trai. Độ tuổi dậy thì ở bé gái khoảng 8 – 13 tuổi. Tuy nhiên, độ tuổi bắt đầu và kết thúc dậy thì thường phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm dân tộc, điều kiện sống, chế độ ăn uống và luyện tập.
Không có độ tuổi kết thúc tuổi dậy thì cụ thể. Tuy nhiên, nữ giới có xu hướng kết thúc dậy thì ở tuổi 15 – 17 trong khi ở nam giới khoảng 16 – 18 tuổi.
Dấu hiệu bắt đầu và kết thúc tuổi dậy thì ở mỗi cá nhân là khác nhau và phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu kết thúc tuổi dậy thì phổ biến như sau:
Ở trẻ em gái, tuổi dậy thì thường kết thúc ở độ tuổi 15 – 17. Những thay đổi cụ thể có thể bao gồm:
- Ngực phát triển đến kích thước và hình dạng trưởng thành [hoặc gần như người trưởng thành]. Tuy nhiên, ngực vẫn có thể phát triển sau 18 tuổi [một số người ngực có thể phát triển đến sau 19 hoặc 20].
- Ngực sẽ trở nên đầy đặn, săn chắc hơn sau 6 tháng đến 2 năm.
- Đạt đến chiều cao nhất định và ngừng phát triển [hoặc phát triển ít] về chiều cao.
- Lông mu phát triển đầy đủ.
- Cơ quan sinh dục và bộ phận sinh dục phát triển đầy đủ.
- Hông, đùi và mông đạt đến hình dạng, kích thước như người trưởng thành.
Ở trẻ em trai, tuổi dậy thì thường kết thúc ở tuổi 16 – 18. Những dấu hiệu kết thúc tuổi dậy thì ở nam giới thường bao gồm:
- Dương vật, tinh hoàn, bìu phát triển đạt kích thước như người trưởng thành.
- Lông mu phát triển, lấp đầy dương vật và có thể phát triển đến đùi trong.
- Râu phát triển đầy đủ và đều đặn ở cằm, quai hàm và mép. Một số nam giới có thể phát triển lông rậm rạp trên khuôn mặt.
- Lông tay, lông chân rậm rạp, dài. Một số nam giới có thể phát triển lông ở ngực và bụng.
- Tăng trưởng chiều cao đạt đến mức như người trưởng thành. Chiều cao thường tăng trưởng chậm lại tuy nhiên, cơ bắp vẫn tiếp tục phát triển.
- Đến năm 18 tuổi, hầu hết nam giới đạt đến chiều cao và sự phát triển toàn diện như một người trưởng thành.
Có nhiều yếu tố có thể gây ảnh hưởng đến độ tuổi và quá trình dậy thì như:
- Gen di truyền đóng vai trò quan trọng trong độ tuổi và quá trình dậy thì của một đứa trẻ. Ngoài ra, gen cũng ảnh hưởng đến chiều cao, đường cong cơ thể và một số bệnh lý mãn tính.
- Sức khỏe tổng thể và bệnh lý cá nhân. Một đứa trẻ khỏe mạnh có xu hướng phát triển nhanh và tốt hơn những đứa trẻ mắc bệnh bẩm sinh hoặc có hệ thống miễn dịch không hoàn chỉnh.
- Hormone đóng vai trò kích thích và chịu trách nhiệm cho sự phát triển của thanh thiếu niên.
- Môi trường sống và luyện tập cũng ảnh hưởng đến quá trình dậy thì và phát triển của thanh thiếu niên.
Tuổi dậy thì thường kéo dài 2 – 5 năm, tùy thuộc vào từng cá nhân. Do đó, thanh thiếu niên chú ý giữ gìn sức khỏe, xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp, giữ tinh thần thoải mái để tạo điều kiện cho cơ thể phát triển toàn diện.
Mỗi cá nhân đều có tiềm năng phát triển chiều cao và cơ thể khác nhau. Tuy nhiên, thanh thiếu niên có thể lưu ý một số vấn đề để hỗ trợ sự phát toàn diện của cơ thể. Một số biện pháp có thể tăng cường phát triển ở tuổi dậy thì như:
- Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, bổ sung nhiều protein, vitamin D, canxi và khoáng chất.
- Ngủ đủ giấc. Thanh thiếu niên cần ngủ 8 – 10 tiếng mỗi đêm để phát triển chiều cao và cơ bắp. Ngoài ra bổ sung kẽm, magie, photpho để hỗ trợ sự phát triển của xương khớp.
- Tập thể dục thể thao thường xuyên và đều đặn. Các môn thể thao như bơi lội, tennis, bóng rổ, xà đơn được cho là đóng góp nhiều vào việc tăng trưởng chiều cao ở thanh thiếu niên.
- Duy trì tư thế đúng bao gồm, đứng – ngồi đứng tư thế. Luôn giữ vai, cổ, cột sống thẳng, giữ cho bàn chân chạm sàn nhà khi ngồi hoặc đứng. Không được cong lưng hoặc gù lưng khi đứng và đi.
- Phát triển hệ thống miễn dịch để tránh ảnh hưởng đến sự phát triển của xương và gây còi cọc. Thanh thiếu niên cần được tiêm chủng đầy đủ và thường xuyên sử dụng vitamin C [có trong trái cây họ cam, quýt, bưởi, chanh].
Mỗi cá nhân phát triển với tốc độ và quá trình khác nhau. Cơ thể sẽ trải qua nhiều thay đổi ở độ tuổi dậy thì dẫn đến nhiều điều bối rối và khó xử. Do đó, thanh thiếu niên cần tìm hiểu về tuổi dậy thì và dấu hiệu kết thúc dậy thì để có biện pháp xử lý kịp thời. Nếu có bất cứ thắc mắc hoặc dấu hiệu bất thường nào, vui lòng liên hệ với bác sĩ chuyên môn.
Dậy thì là quãng thời gian vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Do vậy, phần lớn các bậc phụ huynh đều muốn tìm hiểu các kiến thức liên quan đến tuổi dậy thì nhằm hiểu hơn về con cái của mình. Vậy, trẻ dậy thì từ năm bao nhiêu tuổi? Những sự thay đổi về thể chất, tâm sinh lý của trẻ trong giai đoạn này thế nào?
Dậy thì là quá trình thay đổi về cả thể chất lẫn tinh thần, là sự phát triển từ cơ thể trẻ nhỏ sang cơ thể trưởng thành có khả năng sinh sản. Thông thường, dậy thì bắt đầu bởi các tín hiệu nội tiết tố từ não bộ đến cơ quan sinh dục, điển hình là việc phát triển, hoàn thiện buồng trứng ở bé gái và tinh hoàn ở bé trai. Đi kèm với đó là sự tăng vọt về chiều cao cũng như cân nặng của trẻ.
Độ tuổi dậy thì sẽ có sự khác biệt tùy theo giới tính cũng như cơ địa của mỗi người. Thông thường, độ tuổi dậy thì ở bé trai và bé gái như sau:
- Đối với bé gái: Trung bình, bé gái sẽ bắt đầu dậy thì từ năm 10 – 11 tuổi và kết thúc khi các bé bước sang tuổi 15 – 17. Trong đó, cột mốc đánh dấu sự xuất hiện của kinh nguyệt thường rơi vào giai đoạn khoảng 12 – 13 tuổi.
- Đối với bé trai: Trung bình, các bé trai sẽ bước vào giai đoạn dậy thì từ 12 – 14 tuổi và kết thúc vào khoảng 16 – 17 tuổi. Trong đó, cột mốc đánh dấu lần xuất tinh đầu tiên thường ở độ tuổi 13.
Tuy nhiên, hiện nay có khá nhiều yếu tố làm các thay đổi trong cơ thể đến sớm hơn bình thường hay còn được gọi là hiện tượng dậy thì sớm. Vấn đề này có thể gây ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của trẻ nhỏ, khiến trẻ có tâm lý tự ti, mặc cảm khi mình có những phát triển khác biệt so với bạn bè.
Giữa nam và nữ không chỉ khác nhau về độ tuổi dậy thì mà những sự thay đổi trên cơ thể trong giai đoạn này ở hai giới cũng không hề giống nhau. Cụ thể, các dấu hiệu nhận biết dậy thì ở nam và nữ như sau.
Khi bước vào giai đoạn dậy thì, hàm lượng hormone sinh dục nam được tiết ra một cách đáng kể từ đó tạo nên những thay đổi rõ rệt về cả thể chất lẫn tâm lý.
Một số thay đổi trong độ tuổi dậy thì của nam giới phải kể đến như:
- Sự thay đổi về vóc dáng cơ thể: Lúc này nam giới sẽ có sự phát triển vượt bậc về chiều cao [tăng lên khoảng 10cm trong vòng 3 năm]. Đi kèm với đó là hiện tượng vai nở rộng, cơ bắp xuất hiện, cơ thể trở nên to và khỏe hơn.
- Lông và râu xuất hiện nhiều: Trong đó, lông mu sẽ mọc nhiều hơn và thường tập trung tại gốc dương vật. Ngoài ra, lông nách, lông chân, râu và ria cũng nối tiếp xuất hiện.
- Giọng nói có sự thay đổi: Giọng nam giới trở nên khàn và ồm hơn. Sở dĩ điều này xuất hiện bởi trong giai đoạn dậy thì, thanh quản mở rộng đồng thời dây thanh đới cũng dày và to lên. Tuy nhiên, sau một thời gian, giọng của nam giới sẽ dần trầm và ấm trở lại.
- Xuất hiện cục yết hầu: Đây còn được là sụn tuyến giáp, nó xuất hiện do sự thay đổi hormone sinh dục nam.
- Cơ quan sinh dục phát triển: Bìu sẽ to ra và trở nên sậm màu hơn đồng thời hai tinh hoàn cũng lớn dần lên. Đi kèm với đó, dương vật cũng to, dài và nhạy cảm hơn. Khi gặp các kích thích tình dục, dương vật dễ bị cương cứng.
- Xuất tinh: Xuất tinh là dấu mốc biểu thị giai đoạn dậy thì điển hình ở nam giới. Khi các cậu bé mơ thấy những điều mộng mị, ngọt ngào thì có thể xuất tinh ngay trong khi ngủ, đây được gọi là hiện tượng mộng tinh.
- Mụn trứng cá nổi nhiều: Trong giai đoạn dậy thì, mụn trứng cá sẽ xuất hiện. Mức độ nhiều hay ít còn tùy thuộc vào đặc tính cơ địa của từng người.
- Tính cách thay đổi: Trẻ có xu hướng trở nên nghịch ngợm, ương bướng hơn, thích thể hiện bản thân, thích được tự do và muốn bố mẹ tôn trọng quyền cá nhân.
- Thay đổi cảm xúc: Có những thay đổi trong cảm xúc, xuất hiện cảm giác nhớ nhung, yêu thương bạn khác giới.
Do nồng độ Estradiol phát triển với mức độ cao nên nữ giới thường dậy thì sớm hơn so với nam giới. Trong đó, các biểu hiện thường thấy trong giai đoạn này ở phái yếu là:
- Ngực phát triển: Ban đầu, ngực xuất hiện cục u tròn, nhỏ bên trong gây cảm giác đau và hơi nhức tại vùng ngực. Sau đó, bầu ngực dần phát triển, nhô lên và cao dần đi kèm với đó là đầu núm vú cũng to lên và sẫm màu đi.
- “Cô bé” có sự thay đổi: Trong giai đoạn dậy thì, âm hộ sẽ hơi chếch xuống phía dưới, môi “cô bé” cũng dần lớn lên và thẫm lại. Ngoài ra, nữ giới còn thấy có dịch màu trắng xuất hiện, âm đạo hơi ẩm ướt và nhạy cảm hơn so với bình thường.
- Lông mọc nhiều: Lông mu bắt đầu xuất hiện, ban đầu mọc ít sau đó cùng với quá trình dậy thì lông sẽ mọc nhiều, dày, cứng và xoăn hơn. Ngoài lông mu, nữ giới còn có thể mọc thêm lông nách, tuy nhiên không dài và đen như của nam giới.
- Kinh nguyệt: Đây là yếu tố để nhận biết dậy thì thành công, là kết quả của một quá trình biến đổi sinh lý cực lớn trong cơ thể. Tuy nhiên, ở độ tuổi dậy thì, chức năng của buồng trứng đang trong giai đoạn hoàn thiện do đó kinh nguyệt thường không ổn định.
- Vóc dáng thay đổi: Khi bước vào giai đoạn dậy thì, vóc dáng của nữ giới sẽ dần trở nên mềm mại hơn với phần xương chậu phát triển, mông nở ra và eo nhỏ lại. Đồng thời, chiều cao cũng phát triển một cách nhanh chóng, tăng lên khoảng 7 – 8 cm trong 2 năm hành kinh đầu.
- Xuất hiện mụn trứng cá: Trong giai đoạn dậy thì, da mặt tiết nhiều bã nhờn hơn so với bình thường và dễ làm xuất hiện mụn trứng cá.
Về tâm lý, nữ giới thích làm điệu, chú ý đến cách ăn mặc, kiểu tóc của bản thân nhiều hơn. Ngoài ra, trẻ còn bắt đầu có cảm giác yêu thương, nhớ mong với bạn khác giới.
Dậy thì là giai đoạn trẻ có nhiều thay đổi nhất và thậm chí đây còn được xem là quãng thời gian khủng hoảng tâm lý ở trẻ. Vì vậy, bậc làm cha mẹ cần cố gắng gần gũi, quan tâm cũng như chia sẻ đến trẻ những kiến thức cần phải biết trong độ tuổi dậy thì này.
Cụ thể, một số vấn đề cha mẹ cần lưu ý nhằm giúp con vượt qua tuổi dậy thì một cách tốt nhất là:
- Luôn quan sát các chuyển biến bất thường trong giai đoạn dậy thì của con để có những biện pháp can thiệp đúng lúc. Trong đó, cha mẹ nên dẫn con đến bác sĩ nếu trẻ có những vấn đề như chậm phát triển về thể chất và giới tính, cân nặng thay đổi đột ngột, rối loạn cảm xúc và hình ảnh, có dấu hiệu của trầm cảm…
- Hãy lắng nghe để thấu hiểu và đồng cảm với con, tôn trọng quyết định cá nhân của con. Điều này giúp trẻ có không gian để phát triển, sáng tạo và hoàn thiện bản thân.
- Cùng con giải quyết các vấn đề mà chúng đang khúc mắc, nếu cần hãy tư vấn tình cảm cho con, không nên gò ép con vào các khuôn phép, giáo điều cổ hủ do bạn đặt ra.
- Giúp con định hình được suy nghĩ từ đó hướng đến cuộc sống tích cực và trưởng thành hơn.
- Hướng dẫn cho trẻ cách chăm sóc và vệ sinh cơ thể trong giai đoạn tuổi dậy thì. Điều này có ảnh hưởng rất quan trọng, giúp ngăn chặn các bệnh lý không đáng có xuất hiện.
- Xây dựng cho trẻ chế độ ăn uống, sinh hoạt, nghỉ ngơi hợp lý. Cha mẹ nên bổ sung các loại rau xanh, hoa quả tươi, thực phẩm nhiều đạm, protein… trong khẩu phần ăn của trẻ.
- Khuyến khích trẻ tham gia các môn thể thao lành mạnh giúp nâng cao sức khỏe và cải thiện chiều cao.
Cách tiếp cận của cha mẹ trong giai đoạn dậy thì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của trẻ. Bên cạnh kết quả học tập, cha mẹ cũng cần theo dõi, quan tâm con ở những khía cạnh về tâm, sinh lý nhằm giúp trẻ có thể phát triển một cách toàn diện theo hướng tốt nhất.
Tuổi dậy thì là cột mốc quan trọng trong quá trình trưởng thành của trẻ. Việc lơ là trong giai đoạn này có thể khiến trẻ có những lệch lạc trong suy nghĩ dẫn đến những ảnh hưởng xấu trong tương lai. Vì vậy, bậc làm cha mẹ cần hết sức quan tâm, theo dõi để hỗ trợ, giúp đỡ con một cách tốt nhất.