Thực trạng án oan sai hiện nay

Ngày 15-10, Viện Kiểm sát nhân dân (KSND) huyện Vĩnh Cửu (Đồng Nai) tổ chức xin lỗi, cải chính công khai đối với ông Bùi Xuân Quang (44 tuổi, trú tại xã Hố Nai 3, huyện Trảng Bom, Đồng Nai) tại trụ sở xã Hố Nai 3. Ông Quang bị truy tố oan sai về tội “trộm cắp tài sản”. Theo hồ sơ vụ án, ngày 9-11-2015, Công an huyện Vĩnh Cửu đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can, bắt tạm giam ông Quang để điều tra về hành vi trộm 922 cây tràm (định giá 27 triệu đồng) của một người dân ở huyện Vĩnh Cửu. Tháng 1-2016, Viện KSND huyện Vĩnh Cửu ra quyết định truy tố ông Quang. Hai tháng sau, Tòa án nhân dân (TAND) huyện Vĩnh Cửu xét xử vụ án và tuyên trả hồ sơ điều tra bổ sung. Quá trình điều tra sau đó xác định không có căn cứ kết luận hành vi của ông Quang là “trộm cắp tài sản”. Vướng oan sai, ông Quang đã bị tạm giam bốn tháng và chín ngày.

Đó là một trong nhiều vụ án oan sai được phát hiện trong thời gian gần đây. Trước đó, dư luận hết sức bất bình với hai bản án oan sai gây chấn động ngành Tư pháp Việt Nam của ông Nguyễn Thanh Chấn (ở Bắc Giang, oan sai hơn 10 năm) và ông Huỳnh Văn Nén (ở Bình Thuận, oan sai hơn 17 năm). Đáng chú ý, những vụ án oan sai nêu trên chỉ được phát hiện sau khi có sự vào cuộc không ngừng nghỉ của gia đình, luật sư và báo chí. Ngày 2-6-2005, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 49-NQ/TW về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Đến nay, sau 13 năm thực hiện nghị quyết, chất lượng hoạt động tư pháp không ngừng được nâng lên, hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện. Về cơ bản, hoạt động điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự bảo đảm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tuy nhiên, các vụ án oan sai vẫn xảy ra ở nhiều nơi. Vì sao?

Theo một số chuyên gia pháp luật, nguyên nhân dẫn đến án oan sai phần nhiều do trình độ, kỹ năng nghề nghiệp, đạo đức của điều tra viên hạn chế, dẫn đến sự chủ quan trong quá trình điều tra; khởi tố, truy tố khi chưa đủ cơ sở buộc tội; chưa bảo đảm nguyên tắc “suy đoán vô tội”, hồ sơ vụ án mang nặng tính buộc tội. Các cơ quan tố tụng cũng chưa thật sự phối hợp chặt chẽ, quyết liệt trong việc phát hiện oan sai, các cơ quan chưa thực hiện tốt chức năng giám sát lẫn nhau trong quá trình điều tra, xét xử. Ngoài ra, bệnh thành tích cũng như áp lực “chỉ tiêu” số vụ án được khởi tố, truy tố và xét xử của các cơ quan tố tụng cũng một phần dẫn đến oan sai. Tình trạng “hình sự hóa dân sự” xảy ra ở nhiều địa phương, tiêu biểu là vụ án quán cà-phê Xin Chào xảy ra tại huyện Bình Chánh (TP Hồ Chí Minh) vào năm 2016. Còn tồn tại tình trạng bức cung, nhục hình, ép cung, mớm cung. Trong khi đó, hệ thống pháp luật và việc thực thi pháp luật ở nước ta vẫn có những bất cập. Nhiều quy định chưa đầy đủ, chặt chẽ và hoàn thiện dẫn đến bỏ lọt tội phạm và gây oan sai.

Mặc dù những người phải gánh chịu oan sai đã trở về với gia đình, cộng đồng, nhưng Nhà nước đã phải bồi thường số tiền rất lớn cho sai phạm của một vài cá nhân. Những người có trách nhiệm liên quan đã bị xử lý, nhưng những vụ án oan sai đã ảnh hưởng nghiêm trọng về tinh thần, thể chất, uy tín của người bị kết án, gia đình và tạo nên sự bức xúc trong dư luận xã hội. Vì thế, việc ngăn chặn, phát hiện sớm các vụ án oan sai là trách nhiệm lớn của các cơ quan tố tụng. Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2017 hay Nghị quyết số 388/2003/NQ-UBTVQH11 ngày 17-3-2003 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về bồi thường thiệt hại cho người bị oan do người có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra đều là những văn bản quan trọng, thể hiện sự quyết tâm của hệ thống chính trị trong việc ngăn ngừa, hạn chế oan sai trong tố tụng hình sự. Tuy nhiên, trước tình hình tội phạm gia tăng, xuất hiện thêm nhiều loại tội phạm mới, đặt ra yêu cầu tiếp tục hoàn thiện các quy định của Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và các văn bản pháp luật liên quan, tránh hiện tượng “bẻ luật”, áp dụng luật sai tội danh, kết án oan. Cần nâng cao vai trò, trách nhiệm của luật sư trong quá trình tham gia tố tụng bởi đây là đội ngũ chính trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Các cơ quan đại diện cho người dân như Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp cần nhanh chóng vào cuộc, bảo vệ lợi ích công dân khi phát hiện dấu hiệu oan sai.

Quan trọng là cần nâng cao năng lực, chuyên môn, nghề nghiệp, phẩm chất đạo đức của cán bộ tư pháp, nhất là những người tham gia tiến hành tố tụng, có biện pháp xử lý nghiêm những cán bộ để xảy ra oan sai. Điều tra viên phải áp dụng triệt để nguyên tắc “suy đoán vô tội”, bởi theo Điều 31, Hiến pháp năm 2013: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”, tức là trước khi bản án của tòa án có hiệu lực pháp luật thì các bị can, bị cáo đều được coi là không có tội.

Chào chị, đối với thắc mắc của chị, Ban biên tập xin gửi tới chị một số bản án về bồi thường thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự sau:

1. Bản án về tranh chấp bồi thường thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự số 09/2018/DS-PT

+ Cơ quan xét xử: Toà án nhân dân tỉnh Bắc Kạn.

+ Trích dẫn nội dung: “Ngày 28/4/2014, chị L nhận được quyết định khởi tố bị can số 56 ngày 28/4/2014 của Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố B đối với Phạm Thị L về tội “Đánh bạc”. Đến ngày 19/11/2015, chị nhận được Quyết định số 03/KSĐT ngày 19/11/2015 của Viện kiểm sát nhân dân thành phố B quyết định đình chỉ bị can đối với Phạm Thị L do không có hành vi phạm tội đánh bạc. Ngày 12/5/2016 chị đã làm đơn yêu cầu Viện kiểm sát nhân dân thành phố B, tỉnh Bắc Kạn bồi thường thiệt hại do việc khởi tố oan, sai đối với chị. Sau khi Viện kiểm sát nhân dân thành phố B nhận đơn đã tiến hành giải quyết thương lượng 02 lần nhưng đều không thành và ngày 22/8/2016 chị nhận được Quyết định số 02 ngày 22/8/2016 v/v giải quyết bồi thường đối với bà Phạm Thị L. Không đồng ý với quyết định giải quyết bồi thường, chị đã có đơn khởi kiện yêu cầu Tòa án nhân dân thành phố B, tỉnh Bắc Kạn giải quyết buộc Viện kiểm sát nhân dân thành phố B bồi thường cho chị các khoản sau: Bồi thường tổn thất về tinh thần tổng cộng 660.000.000đ; Thiệt hại về vật chất do tổn hại về sức khỏe 560.000.000đ.”

2. Bản án 40/2019/DS-PT ngày 25/02/2019 về tranh chấp bồi thường thiệt hại trong tố tụng hình sự

+ Cơ quan xét xử: Tòa án nhân dân tỉnh Bến Tre.                            

+ Trích dẫn nội dung: “Ngày 02/5/2013, tại địa bàn ấp V, xã V2, huyện C1, tỉnh Long An xảy ra vụ tại nạn đường thủy làm tử vong ba người, lúc sự việc xảy ra anh T đang dự đám giỗ tại nhà thuộc xã Đ, huyện C, tỉnh Bến Tre. Ngày 26/12/2013, Công an huyện C1, tỉnh Long An cho rằng anh T là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án nên đã tiến hành tạm giữ bằng thuyền trưởng phương tiện thủy nội địa hạng nhất của anh từ ngày 26/12/2013 đến ngày 26/11/2015. Ngày 28/02/2014, anh T bị cơ quan tiến hành tố tụng của huyện C1, tỉnh Long An khởi tố hình sự với Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường thủy. Ngày 22/4/2014, anh T bị Công an huyện C1, tỉnh Long An bắt tạm giam. Ngày 29/8/2014, anh T bị đưa ra xét xử và Tòa án nhân dân huyện C1, tỉnh Long An đã xử phạt anh T phạm tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường thủy với mức hình phạt 07 năm tù giam theo Bản án hình sự sơ thẩm số: 17/2014/HS-ST ngày 26/8/2014. Sau đó, anh T làm đơn kháng cáo và Tòa án nhân dân tỉnh Long An đã ra quyết định hủy Bản án sơ thẩm số: 17/2014/HS-ST ngày 26/8/2014 của Tòa án nhân dân huyện C1, tỉnh Long An. Đến ngày 13/10/2015, Cơ quan cảnh sát điều tra Công an huyện C1, tỉnh Long An đã ra Quyết định đình chỉ điều tra số 01 ngày 13/10/2015 đối với anh T do hành vi không cấu thành tội phạm. Anh T đã gửi đơn yêu cầu Tòa án nhân dân huyện C1, tỉnh Long An phải bồi thường oan sai cho anh số tiền tổng cộng là 395.916.036 đồng.”

3. Bản án 778/2017/DS-PT ngày 29/08/2017 về tranh chấp bồi thường thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự

+ Cơ quan xét xử: Toà án nhân dân Thành phố H.

+ Trích dẫn nội dung: “Ngày 06/02/2011 ông Nguyễn Xuân P được giao nhiệm vụ lái tàu SE2 từ ga SG đến ga MM. Tàu khởi hành tại ga SG lúc 19 giờ, khi tàu gần đến cầu Ghềnh - BH ban lái tàu đã thực hiện chế độ hô đáp và xác nhận tín hiệu cho tàu qua cầu. Khi đó phát hiện có ô tô ở trên cầu, ban lái tàu hãm phanh phi thường nhưng do cự li quá gần nên tai nạn xảy ra. Sau khi tai nạn xảy ra, ông P bị Công an thành phố BH khởi tố và bắt tạm giam ngày 06/02/2011. Viện kiểm sát nhân dân thành phố BH truy tố ông P về tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường sắt. Ngày 11/11/2011 ông P nhận được quyết định hủy bỏ biện pháp tạm giam. Ngày 05/4/2016, ông P nhận được Quyết định 2836/VKS của Viện kiểm sát nhân dân thành phố BH đình chỉ vụ án đối với ông. Do Viện kiểm sát nhân dân thành phố BH, tỉnh ĐN khởi tố và bắt tạm giam không đúng nên ông yêu cầu được bồi thường thiệt hại.”   

4. Bản án 01/2021/DS-ST ngày 04/02/2021 về bồi thường thiệt hại do cơ quan tiến hành tố tụng gây ra trong hoạt động tố tụng hình sự

+ Cơ quan xét xử: Tòa án nhân dân huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định. 

+ Trích dẫn nội dung: “Ngày 05-7-1991, Công an huyện Xuân T (nay là huyện Giao T) đã ra quyết định khởi tố vụ án và khởi tố bị can đối với bà Lê Thị H về tội: “Không chấp hành bản án” theo quy định tại khoản 1 Điều 240 Bộ luật Hình sự năm 1985 và bắt giam từ ngày ngày 13-12-1991. Ngày 06-01-1992, Viện kiểm sát nhân dân huyện Xuân Thủy đã ra cáo trạng số 97/HS-TA truy tố bà H theo tội danh và điều luật trên. Ngày 22-01-2020, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân huyện Giao Thủy ra quyết định đình chỉ điều tra vụ án và quyết định đình chỉ bị can đối với Lê Thị H do hành vi thực hiện không đủ yếu tố cấu thành tội phạm. Ngày 02-3-2020, Viện kiểm sát nhân dân huyện đã nhận hồ sơ yêu cầu giải quyết bồi thường của bà Lê Thị H. Ngày 25-3-2020, Viện kiểm sát nhân dân huyện Giao Thủy đã tổ chức buổi cải chính, xin lỗi công khai đối với bà H tại trụ sở Ủy ban nhân dân xã T. Viện kiểm sát nhân dân huyện và bà H đã thương lượng nhưng không thành.”      

Đây là nội dung tóm tắt, thông báo văn bản mới dành cho khách hàng của THƯ VIỆN PHÁP LUẬT. Nếu quý khách còn vướng mắc vui lòng gửi về Email: