công bố chậm hơn quy định của thông lệ quốc tế [không muộn hơn 18 tháng kể từ khi kết thúc
năm tài chính].
Luật Ngân sách nhà nước đã phân định rõ vai trò, quyền hạn giữa Quốc hội và HĐND các
cấp; quy định rõ, công khai, minh bạch việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa ngân
sách Trung ương và ngân sách địa phương; quy định rõ trách nhiệm và nâng cao quyền chủ
động, trách nhiệm quản lý, sử dụng ngân sách của các bộ, địa phương, đơn vị sử dụng ngân
sách. Việc công bố công khai số liệu thu, chi ngân sách nhà nước ngày càng được tăng cường.
Ngoài việc quy định công bố công khai số liệu dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước đã
được Quốc hội và HĐND các cấp quyết định, phê chuẩn, còn mở rộng nội dung công khai
ngân sách và kinh phí của các tổ chức được ngân sách nhà nước hỗ trợ kinh phí; công khai các
quỹ có nguồn từ ngân sách nhà nước và các quỹ có nguồn từ các khoản đóng góp của nhân
dân; các dự án, công trình đầu tư xây dựng cơ bản thuộc nguồn ngân sách nhà nước; công khai
các khoản hỗ trợ của ngân sách nhà nước cho các cá nhân, dân cư
Việc công khai quy trình ngân sách, công khai dự toán, thực hiện dự toán và quyết toán
ngân sách, công khai kết quả kiểm toán ngân sách hàng năm cũng được đẩy mạnh. Dự toán
ngân sách được công khai từ các định hướng chính sách ngân sách của Nhà nước đối với năm
lập dự toán ngân sách; công khai số liệu dự toán sau khi được Quốc hội và HĐND các cấp phê
duyệt. Theo đó, hàng quý, Bộ Tài chính thực hiện công khai số liệu ngân sách nhà nước theo
mẫu báo cáo thống kê tài chính Chính phủ. Số liệu về thực hiện ngân sách hàng năm được
công khai 2 lần, lần thứ nhất vào thời điểm tháng 11 của năm đó và lần thứ 2 vào thời điểm
tháng 5 của năm sau. Các số liệu quyết toán ngân sách và báo cáo kiểm toán cũng được công
khai theo quy định. Bên cạnh đó, với sự phát triển của các phương tiện thông tin đại chúng,
nhân dân có thể dễ dàng tiếp cận được với những nội dung công khai ngân sách của các cấp
ngân sách được in thành ấn phẩm hoặc đăng trên các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt
là trên chính những trang thông tin điện tử của Bộ Tài chính, của các tỉnh thành phố, trực
thuộc trung ương,
Đặc biệt, Luật NSNN 2015 đã bám sát quy định tại Điều 55 của Hiến pháp năm 2013, đó
là: NSNN, dự trữ quốc gia, quỹ tài chính nhà nước và các nguồn tài chính công khác do Nhà
nước thống nhất quản lý và phải được sử dụng hiệu quả, công bằng, công khai, minh bạch,
đúng pháp luật. NSNN gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân
9
sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm nhiệm vụ chi của quốc gia. Các khoản thu, chi
NSNN phải được dự toán và do luật định. Nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội tại điều 70, đó
là: Quyết định chính sách cơ bản về tài chính, tiền tệ quốc gia; quy định, sửa đổi hoặc bãi bỏ
các thứ thuế; quyết định phân chia các khoản thu và nhiệm vụ chi giữa ngân sách trung ương
và ngân sách địa phương; quyết định mức giới hạn an toàn nợ quốc gia, nợ công, nợ chính
phủ; quyết định dự toán NSNN và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán
NSNN.
Có thể thấy, sự ra đời của Luật NSNN 2015 nhấn mạnh tính công khai, minh bạch của
NSNN và vai trò của giám sát NSNN. So với Luật NSNN năm 2002, các quy định trong luật
2015 có riêng Điều 15 để quy định về nội dung, hình thức, thời hạn công khai quá trình lập dự
toán, dự thảo ngân sách, dự toán, chấp hành, quyết toán, kết quả kiểm toán NSNN. Luật
NSNN 2015 đã luật hóa các vấn đề liên quan đến công khai, minh bạch ngân sách; công khai,
minh bạch được xem là một trong nguyên tắc quản lý ngân sách [điều 8], và đặc biệt, việc
công khai được nhấn mạnh tại điều 15 Công khai ngân sách nhà nước và giám sát ngân sách
nhà nước của cộng đồng. Điều 15 thể hiện khá đầy đủ các yêu cầu về nội dung công khai,
phạm vi công khai, hình thức công khai và trách nhiệm phải thực hiện công khai. Điều đó
chứng tỏ được tầm quan trọng của nguyên tắc này trong các toàn bộ các khâu của quy trình
ngân sách, bao gồm cả lập dự toán và chấp hành dự toán, cũng như trong kiểm tra, thanh tra,
giám sát việc chấp hành ngân sách của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Công khai,
minh bạch NSNN là điều kiện cần để nâng cao hiệu quả của NSNN và tăng cường khả năng
giám sát của cộng đồng và giảm lãng phí, kém hiệu quả do sự tuỳ tiện, thiếu trách nhiệm của
các đơn vị sử dụng ngân sách gây ra.
Tuy nhiên, Luật mới có những ưu điểm, nhưng việc thực thi luật mới bước đầu vẫn gặp
những trở ngại, bất cập. Công tác công khai ngân sách vẫn còn nhiều những bất cập. Hạn chế
chủ yếu vẫn là các số liệu thống kê, công khai còn hạn chế. Hiện nay, các quy định của pháp
luật mới chỉ dừng lại ở việc quy định về nội dung công khai, đối tượng công khai, trách nhiệm
công khai, thời hạn và hình thức công khai mà chưa chú trọng đến chất lượng của công khai.
Điều này dẫn đến tình trạng các đối tượng, mặc dù không công khai số liệu sai sự thật do đã có
chế tài xử lý với hành vi này, nhưng lại công khai những số liệu chung chung, chưa cụ thể,
nhiều số liệu còn nhập nhằng.
10
Công tác công khai hoạt động ngân sách vẫn chưa tạo được những hiệu quả thực tế thật sự
ấn tượng, chưa tạo được những chuyển biến tích cực trong hoạt động của các đơn vị sử dụng
ngân sách, đặc biệt là các Tổng công ty Nhà nước, các doanh nghiệp nhà nước, các quỹ sử
dụng ngân sách nhà nước. Nguyên nhân là do công tác công khai ngân sách mới chỉ dừng lại ở
việc công khai số liệu mà chưa gắn với việc kiểm tra, thanh tra, chất vấn, làm rõ những số liệu
chưa rõ ràng, phát hiện những sai phạm và xử lí theo các quy định của pháp luật.
3. Một số đề xuất kiến nghị :
Pháp luật mới ban hành tức là còn cả một chặng đường dài để thử thách và xem xét hiệu
quả thực hiện. Để Luật NSNN 2015 nói chung và các quy định về nguyên tắc công khai ngân
sách nhà nước nói riêng được đảm bảo thực thi có hiệu quả, Quốc hội, Chính phủ và các cơ
quan có thẩm quyền cần nghiên cứu xây dựng và ban hành thêm các văn bản hướng dẫn. Xem
xét các văn bản đã cũ nhưng vẫn còn hiệu lực, liệu các quy định đó còn thích hợp hay không?
Có tương thích với quy định của luật mới hay không?
Để nâng cao hơn nữa tính công khai, minh bạch ngân sách nhà nước, cần :
Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện quy trình ngân sách, nhất là các thủ tục nộp cũng như thanh
toán ngân sách đơn giản hơn, rõ ràng, tránh chồng chéo, gắn quyền hạn với trách nhiệm, nhất
là trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu được giao giải quyết công việc.
Thứ hai, xây dựng một hệ thống kế toán nhà nước hoàn chỉnh và sát với thông lệ quốc tế để
sử dụng chung cho tất cả các đơn vị sử dụng ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương;
nghiên cứu và hoàn thiện hệ thống phân loại ngân sách hiện hành phù hợp với thông lệ quốc tế
nhằm phục vụ tốt hơn trong tổ chức quản lý ngân sách như công tác công khai, minh bạch và
hội nhập quốc tế.
Thứ ba, cơ chế luật pháp cần phải hướng tới việc điều chỉnh việc chi tiêu, mua sắm của
Chính phủ. Việc nâng cao chất lượng chi tiêu của Chính phủ sẽ góp phần tích cực nâng cao
chất lượng hoạt động tài chính, ngân sách, tạo dựng và củng cố lòng tin của nhân dân. Cơ chế
giám sát ngân sách nhà nước của cộng đồng là một quy định mới, quy định này cần được thực
hiện, phổ biến triệt để đối với tất cả các cấp ngân sách. Cần gắn chặt công tác công khai hoạt
11
động ngân sách với hoạt động chất vấn, kiểm tra, giám sát, để tăng cường hiệu quả thực tế của
công tác công khai ngân sách.
Thứ tư, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến sâu rộng quy chế công khai tài chính
ngân sách trong các tầng lớp nhân dân để người dân hiểu biết về tình hình công khai ở địa
phương, từ đó thực hiện tốt vai trò kiểm tra, giám sát trong quá trình sử dụng ngân sách nhà
nước
KẾT LUẬN
Do bản chất của NSNN là hệ thống các quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các tổ chức, cá
nhân. Nguồn thu của NSNN được hình thành chủ yếu từ việc thực hiện nghĩa vụ thu nộp của
các tổ chức, cá nhân theo luật định. Chi của NSNN lại chủ yếu phục vụ cho việc cung cấp
hàng hoá công cộng và thực hiện chức năng kinh tế của nhà nước. NSNN có tác động và chi
phối mạnh mẽ đến các mặt hoạt động xã hội thậm chí đến từng gia đình thông qua việc nhận
lương của công chức nhà nước, phúc lợi công cộng và các khoản an sinh xã hội. Chính vì vậy
khi quyết toán phải đảm bảo tính công khai minh bạch để có sự tham gia kiểm soát đối với
hoạt động ngân sách. Công khai, minh bạch trong hoạt động ngân sách là biện pháp quan
trọng hàng đầu để ngăn ngừa tham nhũng. Để quyết toán NSNN của một quốc gia đảm bảo
tính minh bạch, pháp luật cần có những quy định điều chỉnh nguyên tắc công khai minh bạch
trong hoạt động quản lí NSNN, đòi hỏi cơ quan nhà nước, các đối tượng sử dụng ngân sách
nhà nước thực hiện đúng đắn các quy định của pháp luật, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả ngân
sách nhà nước, tránh tình trạng tham nhũng, phung phí, nhất là ở các đơn vị sử dụng ngân
sách.
12