286 lượt xem
Soạn bài Văn bản văn học trang 117 sgk được Khoahoc sưu tầm và đăng tải. Bài soạn cho ta nắm được các tiêu chí, cấu trúc chủ yếu của một văn bản văn học theo quan niệm ngày nay. Những kiến thức trọng tâm, những câu hỏi trong bài học sẽ được hướng dẫn trả lời, soạn bài đầy đủ, chi tiết. Dưới đây là nội dung chi tiết, các em tham khảo nhé.
Soạn văn văn bản văn học
- Văn bản văn học là những văn bản đi sâu phản ánh hiện thực khách quan và khám phá thế giới tình cảm và tư tưởng, thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người
- Được xây dựng bằng ngôn từ nghệ thuật, có hình tượng, có tính thẩm mĩ cao
- Xây dựng theo một phương thức riêng, mỗi văn bản văn học đều thuộc về một thể loại nhất định và theo những quy ước, cách thức của thế loại đó
1. Tầng ngôn từ- từ ngữ âm đến ngữ nghĩa: Bước đầu để đi vào chiều sâu của văn bản
2. Tầng hình tượng: được sáng tạo bởi những chi tiết, cốt truyện, nhân vật, hoàn cảnh, tâm trạng
3. Tầng hàm nghĩa: Nghĩa ẩn kín, tiềm tàng của văn bản; cần đi qua các lớp đề tài, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng chủ đạo
III- Từ văn bản đến tác phẩm văn học
- Văn bản văn học: các sáng tác của nhà văn, một hệ thống kí hiệu tồn tại khách quan vì chưa thể tác động tới xã hội
- Văn bản văn học trở thành tác phẩm văn học thông qua việc đọc và tiếp nhận những giá trị tiềm ẩn trong văn học; từ đó làm thay đổi suy nghĩ, nhận thức, tình cảm của con người
B. Bài tập và hướng dẫn giải
Kiến thức thú vị
Hướng dẫn đọc bài
Câu 1: trang 121 sgk Ngữ Văn 10 tập hai
Hãy nêu những tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học
=> Xem hướng dẫn giải
Câu 2: Trang 121 sgk Ngữ Văn 10 tâp hai
Vì sao nói: hiểu tầng ngôn từ mới là bước thứ nhất cần thiết để đi vào chiều sâu của văn bản văn học?
=> Xem hướng dẫn giải
Câu 3: Trang 121 sgk Ngữ Văn 10 tập hai
Phân tích ý nghĩa một hình tượng mà anh [chị] thấy thích thú trong một bài thơ hoặc đoạn thơ ngắn.
=> Xem hướng dẫn giải
Câu 4: Trang 121 sgk Ngữ Văn 10 tập hai
Hàm nghĩa của văn bản văn học là gì? Cho ví dụ cụ thể.
=> Xem hướng dẫn giải
Luyện tập
Bài tập: trang 121 sgk Ngữ văn 10 tập 2
Đọc các văn bản [SGK] và thực hiện các yêu cầu nêu bên dưới:
NƠI DỰA
Người đàn bà nào dắt đứa nhỏ đi trên đường kia?
Khuôn mặt trẻ đẹp chim vào những miền xa nào..
Đứa bé đang lẫm chẫm muôn chạy lên, hai chân nó cứ ném về phía trước, bàn tay hoa hoa một điệu múa kì lạ.
Và cái miệng líu lo không thành lời, hát một bài hát chưa từng có.
Ai biết đâu, đứa bé bước còn chưa vững lại chính là nơi dựa cho người đàn bà kia sống.
Người chiến sĩ nào đỡ bà cụ trên đường kia?
Đôi mắt anh có cái ánh riêng của đôi mắt đã nhiều lần nhìn vào cái chết. Bà cụ lưng còng tựa trên cánh tay anh bước tìmg bước run rẩy. Trên khuôn mặt già nua, không biết bao nhiêu nếp nhăn đan vào nhau, mỗi nếp nhăn chứa đựng bao nỗi cực nhọc gắng gỏi một đời.
Ai biết đâu, bà cụ bước không còn vững lại chính là nơi dựa cho người chiến sĩ kia đi qua những thử thách.
[Nguyễn Đình Thi, Tia nắng, NXB Văn học, Hà Nội, 1983]
Câu hỏi:
a] Hãy tìm hai đoạn văn có cấu trúc [ cách tổ chức] câu, hình tượng tượng tương tự nhau của bài thơ Nơi dựa
b] Những hình tượng [ người đàn bà- em bé, người chiến sĩ - bà cụ già] gợi lên những suy nghĩa gì trong cuộc sống?
[2]
THỜI GIAN
Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
Kỉ niệm trong tôi
Rơi
như tiếng sỏi
trong lòng giếng cạn
Riêng những câu thơ
còn xanh
Riêng những bài hát
còn xanh
Và đôi mắt em
như hai giếng nước
[Văn Cao, lá, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1998]
a] Theo anh chị, các câu sau chứa hàm chứa ý nghĩa gì?
- Kỷ niệm trong tôi
Rơi
như tiếng nước sỏi
trong lòng giếng cạn
-Riêng những câu hát
còn xanh
So sánh đối với hai câu mở đầu bài, chú ý từ xanh]
-Và đôi mắt e
như hai giếng nước
b] Qua bài Thời gian, Văn Cao định nói điều gì?
[3]
MÌNH VÀ TA
Mình là ta đấy thôi, ta vẫn gửi cho mình
Sâu thẳm mình ư, lại là ta đấy!
Ta gửi tro, mình nhen thành lửa cháy
Gửi viên đá con, mình dựng lại nên thành.
[Chế Lan Viên, Ta gửi cho mình, NXB Tác phẩm mới Hà Nội, 1986]
a] Giải thích rõ quan niệm của Chế Lan Viên về mối quan hệ giữa người đọc [mình] và nhà văn [ta] ở các câu 1,2
b] Nói rõ quan hệ của Chế Lan Viên về văn bản văn học và tác phẩm văn học trong tâm trí của người đọc ở các câu 3,4.
=> Xem hướng dẫn giải
Phần tham khảo mở rộng
Câu 1: Trình bày những nội dung chính trong bài: "Văn bản văn học". Bài học nằm trong chương trình ngữ văn 10 tập 2.
=> Xem hướng dẫn giải
=> Trắc nghiệm ngữ văn 10 bài: Văn bản văn học
Soạn bài Văn bản văn học trang 117 sgk Khoahoc chia sẻ trên đây. Hy vọng với tài liệu này sẽ giúp ích cho các em nắm chắc nội dung, qua đó chuẩn bị tốt cho bài giảng sắp tới. Ngoài việc tham khảo tài liệu trên, các em có thể tham khảo thêm các môn học khác tại tài liệu học tập lớp 10 khác nữa nhé.
Cập nhật: 19/04/2022
Soạn bài Văn bản văn học trang 117 SGK Ngữ văn 10. Câu 4: Hàm nghĩa của văn bản văn học là gì? Cho ví dụ cụ thể.
Câu 1
Câu 1 [trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 2]
Hãy nêu những tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học.
Lời giải chi tiết:
- Tiêu chí 1: Văn bản văn học còn gọi là văn bản nghệ thuật, văn bản văn chương. Văn bản văn học đi sâu vào phản ánh hiện thực khách quan, khám phá thế giới tình cảm, tư tưởng, thoả mãn nhu cầu hướng thiện và thẩm mỹ của con người.
Ví dụ: Đọc bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh chúng ta phải suy nghĩ để tìm kiếm lời giải đáp cho các câu hỏi: Tinh yêu là gì? Hạnh phúc là gì? Làm thế nào để giữ niềm tin?
- Tiêu chí 2. Ngôn từ của văn bản văn học là ngôn từ nghệ thuật có hình tượng mang tính thẩm mỹ cao, trau chuốt biểu cảm, gợi cảm, hàm súc, đa nghĩa.
- Tiêu chí 3: Mỗi văn bản đều có một thể loại nhất định và theo quy ước cách thức thể loại đó [Kịch có hồi, cảnh, có lời đối thoại độc thoại; Thơ có vần, điệu, luật, khổ thơ...].
Câu 2
Câu 2 [trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 2]
Vì sao nói: hiểu tầng ngôn từ mới là bước thứ nhất cần thiết để đi vào chiều sâu của văn bản văn học?
Lời giải chi tiết:
- Văn học là nghệ thuật ngôn từ. Đọc văn bản văn học, ta hiểu rõ ngữ nghĩa của từ, từ nghĩa tường minh đến hàm nghĩa, từ nghĩa đen đến nghĩa bóng. Cùng với ngữ nghĩa, phải chú ý tới ngữ âm. Tuy nhiên, tầng ngôn từ mới là bước thứ nhất cần phải vượt qua để đi vào chiều sâu của văn bản.
- Vượt qua tầng ngôn từ, chúng ta cần đi sâu vào tầng hình tượng và tầng hàm nghĩa thì mới có thể hiểu được văn bản văn học. Trên thực tế, ba tầng của văn bản văn học không tách rời mà liên hệ mật thiết với nhau. Không hiểu tầng ngôn từ sẽ không hiểu tầng hình tượng và vì vậy cũng sẽ không hiểu tầng hàm nghĩa của văn bản.
- Trong một văn bản văn học, tầng ngôn từ hình tượng hiện lên tương đối rõ, tầng hàm nghĩa khó nắm bắt hơn. Tầng hàm nghĩa chỉ có thể hiểu được khi người đọc biết suy luận, phân tích, khái quát.
=> Đọc văn bản văn học phải hiểu được tầng hàm nghĩa nhưng hiểu được tầng ngôn từ là bước thứ nhất cần thiết để đi vào chiều sâu của văn bản văn học.
Câu 3
Câu 3 [trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 2]
Phân tích ý nghĩa một hình tượng mà anh [chị] yêu thích trong một bài thơ hoặc đoạn thơ ngắn.
Lời giải chi tiết:
a. Để phân tích, học sinh cần nắm được đặc trưng của hình tượng trong thơ, hiếu được lớp ngôn từ để phân tích đặc điểm của hình tượng, từ đó phân tích ý nghĩa của hình tượng.
b. Nên chọn hình tượng trong một bài thơ, hoặc đoạn thơ đã học trong chương trình để thấy việc tiếp cận hình tượng theo hướng tìm hiểu các tầng của văn bản có những cái hay riêng
c. Có thể tham khảo ví dụ sau:
Bóng buồm đã khuất bầu không
Trông theo chỉ thấy dòng sông bên trời
[Lý Bạch – Tại lầu Hoàng Hạc tiễn Mạnh Hạo Nhiên đi Quảng Lăng]
- Học sinh đối chiếu với bản phiên âm và dịch nghĩa để hiểu lớp ngôn từ. Chú ý các từ “cỡ phàm” [cánh buồm lẻ loi, cô độc]; “bích không tận” [bầu trời xanh đến vô cùng]; “duy kiến” [chỉ nhìn thấy duy nhất]; “thiên tế lưu” [dòng sông bay lên ngang trời].
- Hình tượng nhân vật trữ tình được khắc hoạ qua hai hình ảnh: Cánh buồm khuất bầu không [Cô phàm viễn ảnh bích không tận] và dòng sông chảy ngang trời [Duy kiến trường giang thiên tế lưu].
- Ngôn từ và hình ảnh thơ tạo nên rất nhiều đối lập: cảnh và người; kẻ đi và người ở; bé nhỏ và rộng lớn; hữu hạn và vô hạn; trời và nước...
- Hình tượng thơ vừa gửi gắm niềm thương nhớ vừa khắc hoạ tâm trạng nôn nao khó tả của Lý Bạch trong thời khắc tiễn bạn về chốn phồn hoa.
Câu 4
Câu 4 [trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 2]
Hàm nghĩa của văn bản văn học là gì? Cho ví dụ cụ thể.
Lời giải chi tiết:
- Hàm nghĩa của văn bản văn học là khả năng gợi ra nhiều lớp ý nghĩa tiềm tàng, ẩn kín của văn bản văn học mà qua quá trình tiếp cận, người đọc dần dần nhận ra. Muốn nhận ra hàm nghĩa của văn bản văn học, người đọc cần đi qua các lớp: đề tài, chủ đề, cảm hứng chủ đạo... Hàm nghĩa của văn bản văn học không phải lúc nào cũng dễ hiểu và không phải lúc nào cũng có thể hiểu đúng và hiểu đủ.
- Ví dụ:
a. Bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương mới đọc qua tưởng chỉ là chuyện chiếc bánh trôi, từ đặc điểm đến các công đoạn làm bánh. Nhưng hàm chứa trong đề tài bánh trôi là cảm hứng về cuộc đời và thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ. Người phụ nữ than thân trách phận nhưng không dừng lại ở đó, còn khẳng định vẻ đẹp của mình và lên tiếng phê phán xã hội bất công, vô nhân đạo.
b. Truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu bao hàm nhiều ý nghĩa triết lý về con người và cuộc đời thông qua rất nhiều những nghịch lý:
- Trong đời mỗi con người, có nhiều chuyện mà ta không lường trước được, không tính hết được bởi có những việc xảy ra ngoài ý muốn [Nhĩ đã không thể sang được bãi bồi bên kia sông, ngay trước nhà mình].
- Đôi khi, người ta cứ mải mê đi tìm những giá trị ảo tưởng trong khi có những giá trị quen thuộc, gần gũi mà bền vững thì lại bỏ qua để khi nhận ra thì quá muộn [khi nằm liệt giường, Nhĩ mới nhận ra vẻ đẹp của “bến quê”, vẻ đẹp của người vợ tảo tần sống gần trọn đời với mình].
- Hãy biết trân trọng cuộc sống, trân trọng những gì thuộc về “bến quê”, đó là bức thông điệp mà Nguyễn Minh Châu muốn gửi đến mọi người thông qua những triết lý giản dị mà sâu sắc của tác phẩm.
Luyện tập
Câu hỏi [trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 2]
Đọc các văn bản [SGK trang 121, 122] và thực hiện các yêu cầu nêu bên dưới.
Văn bản Nơi dựa
a. Văn bản là một bài thơ văn xuôi của Nguyễn Đình Thi. Bố cục của văn bản chia làm hai đoạn có cấu trúc câu, hình tượng như nhau:
- Câu mở đầu và câu kết của mỗi đoạn có cấu trúc giống nhau.
- Mỗi đoạn đều có hai nhân vật có đặc điểm giống nhau. Đoạn một là một người đàn bà và một đứa nhỏ, đoạn hai là một người chiến sĩ và một bà cụ.
Tác giả tạo nên cấu trúc đối xứng cốt làm nổi bật tính tương phản, từ đó làm nổi bật ý nghĩa của hình tượng.
b. Những hình tượng trong hai đoạn của bài thơ gợi lên nhiều suy nghĩ về nơi dựa trong cuộc sống. Người đàn bà dắt đứa nhỏ nhưng chính đứa nhỏ lại là "nơi dựa” cho người đàn bà; bà cụ già bước không còn vững lại chính là nơi dựa cho người chiến sĩ.
Văn bản Thời gian
a. Văn bản là một bài thơ của Nam Cao. Bài thơ có câu từ độc đáo và cách ngắt nhịp linh hoạt, cách vắt dòng có chủ định. Văn bản có thể chia làm hai đoạn:
Đoạn một: từ đầu đến “trong lòng giếng cạn”: nói lên sức mạnh tàn phá của thời gian
Đoạn hai: còn lại: nói về những giá trị bền vững tồn tại mãi với thời gian.
- Thời gian cứ từ từ trôi “qua kẽ tay" và âm thầm “làm khô những chiếc lá”. “Chiếc lá” vừa có nghĩa thực, cụ thể vừa có nghĩa bóng, ẩn dụ. Nó vừa là chiếc lá trên cây, mới hôm này còn xanh tươi sự sống thế mà chỉ một thời gian lọt “qua kẽ tay”, là lá đã chết. Nó vừa là những chiếc lá cuộc đời trên cái cây cuộc sống mà khi thời gian trôi đi, sự sống cứ rụng dần như những chiếc lá. Những kỷ niệm trong đời thì “Rơi/ như tiếng sỏi/ trong lòng giếng cạn”. Thật nghiệt ngã. Đó là quy luật băng hoại của thời gian.
- Vấn đề ở đây là ai cũng nhận ra quy luật ấy nhưng không phải ai cũng có thể làm cho mình bất tử cùng thời gian. Vậy mà cũng có những giá trị mang sức sống mãnh liệt chọi lại với thời gian, bất tử cùng thời gian. Đó là sức mạnh vượt thời gian của thi ca và âm nhạc [hiểu rộng ra là nghệ thuật]. Dĩ nhiên là “những câu thơ", “những bài hát”, những tác phẩm nghệ thuật đích thực. Hai chữ “xanh” được láy lại như “chọi” lại với chữ “khô” trong câu thứ nhất.
- Câu kết thật bất ngờ: "Và đôi mắt em/ như hai giếng nước”. Dĩ nhiên đây là “hai giếng nước” chứa đầy những kỉ niệm tình yêu, những kỉ niệm tình yêu sống mãi, đối lập với những kỉ niệm “rơi” vào “lòng giếng cạn” quên lãng của thời gian.
b. Qua bài thơ Thời gian, Văn Cao muốn nói rằng: thời gian có thể xoá nhoà tất cả, chỉ có văn học nghệ thuật và tình yêu là có sức sống lâu bền.
Văn bản Mình và ta
Văn bản là một bài tứ tuyệt đặc sắc của nhà thơ Chế Lan Viên rút trong tập Ta gửi cho mình. Bài thơ đề cập đến những vấn đề lý luận của thi ca, của văn học nghệ thuật.
a. Hai câu đầu:
Mình là ta đấy thôi, ta vẫn gửi cho mình
Sâu thẳm mình ư? Lại là ta đấy!
Hai câu thơ thể hiện quan niệm sâu sắc của Chế Lan Viên về mối quan hệ giữa người đọc [mình] và nhà văn [ta]. Trong quá trình sáng tạo, nhà văn luôn có sự đồng cảm với bạn đọc cũng như trong quá trình tiếp nhận tác phẩm, bạn đọc luôn có sự đồng cảm với nhà văn. Sự đồng cảm phải có được nơi tận cùng “sâu thẳm” thì tác phẩm mới thực sự là tiếng nói chung, là nơi gặp gỡ của tâm hồn, tình cảm con người.
b. Hai câu sau là quan niệm của Chế Lan Viên về văn bản văn học và tác phẩm văn học trong tâm trí của người đọc:
Ta gửi tro, mình nhen thành lửa cháy
Gửi viên đá con, mình dựng lại nên thành.
Nhà văn viết tác phẩm văn học là sáng tạo nghệ thuật theo những đặc trưng riêng. Những điều nhà văn muốn nói đều đã được gửi gắm vào hình tượng nghệ thuật và nghệ thuật chỉ có giá trị gợi mở chứ không bao giờ nói hết, nói rõ. Người đọc phải tái tạo lại, tưởng tượng thêm, suy ngẫm, phân tích để sao cho từ bếp “tro” tưởng như tàn lại có thể “nhen thành lửa cháy”, từ “viên đá con” có thể dựng nên thành, nên luỹ.
Quan niệm trên của Chế Lan Viên đã được nhà thơ phát biểu theo cách của thơ và đó cũng là một minh chứng cho quan niệm của chính nhà thơ.
Loigiaihay.com