Trong thực tế giảng dạy môn Tiếng Việt lớp 4 tôi thấy học sinh rất hay nhầm lẫn giữa các kiểu câu Ai- là gì? Ai- làm gì? và Ai- thế nào? Đặc biệt là sự nhầm lẫ giữa mẫu câu: Ai- làm gì? và Ai- thế nào? Để hạn chế sự nhầm lẫn đó, tôi hướng dẫn và chỉ rõ cho HS sự khác biệt giữa các mẫu câu này:
1. Sự khác biệt giữa 3 kiểu câu Ai- là gì? Ai- làm gì? và Ai- thế nào?
*Về mặt ngữ pháp, ba kiểu câu nói trên chủ yếu khác nhau ở vị ngữ:
- Câu kể Ai –làm gì ? có vị ngữ là động từ; chủ ngữ thường là danh từ chỉ người hay động vật.
- Câu kể Ai- thế nào? Có vị ngữ là tính từ, động từ chỉ trạng thái hoặc cụm chủ – vị.
- Câu kể Ai – là gì? có vị ngữ là tổ hợp của từ là với danh từ, động từ, tính từ hoặc cụm chủ -vị.
Vì mỗi kiểu câu trên có đặc điểm cấu trúc riêng nên phải dạy riêng từng kiểu câu thì mới xác định chủ ngữ, vị ngữ dễ dàng được.
*Về chức năng giao tiếp, mỗi kiểu câu trên thích hợp với một chức năng khác nhau:
+ Câu kể Ai- là gì? Dùng để định nghĩa giới thiệu, nhận xét.
Ví dụ: Bạn Nam là lớp trưởng lớp 4A.
Lan Hương là học sinh giỏi của lớp.
Như Quỳnh là học sinh ngoan, chăm chỉ.
+ Câu kể Ai- làm gì? Dùng để kể về hoạt động của người, vật khi được nhân hóa.
Ví dụ: - Minh quét nhà giúp mẹ.
- Đàn dê ăn cỏ trên cánh đồng.
- Những cậu tre bá vai nhau thì thầm đứng học.
+ Câu kể Ai- thế nào? Dùng để miêu tả đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của người, vật.
Ví dụ: - Cánh đồng đẹp như một tấm thảm.
Khi dạy các kiểu câu cần gắn với các chức năng giao tiếp khác nhau sẽ giúp ích rất lớn cho việc phát triển các kĩ năng nói, viết cho học sinh.
2. Sự khác biệt giữa 2 kiểu câu: Ai- làm gì? và Ai- thế nào?
Kiểu câu | Ai – làm gì? | Ai – thế nào? |
Đặc điểm của chủ ngữ | -Chỉ người, động vật ít khi chỉ bất động vật. -Trả lời câu hỏi Ai? Con gì? ít khi trả lời câu hỏi cái gì?[ trừ trường hợp sự vật nêu ở chủ ngữ được nhân hóa.] | -Chỉ người, động vật, bất động vật. - Trả lời câu hỏi Ai? Cái gì? Con gì? |
Đặc điểm ở vị ngữ | + Kể lại hoạt động +Là động từ [cụm động từ] chỉ hoạt động. | +Miêu tả đặc điểm tính chất hoặc trạng thái + Là động từ [ cụm động từ] trạng thái hoặc tính từ. |
Bài 1Tìm câu ai làm gì?
Trên nương, mỗi người một việc. Người lớn đánh trâu ra cày. Các cụ già nhặt cỏ, đốt lá. Mấy chú bé bắc bếp thổi cơm. Các bà mẹ tra ngô. Các em bé ngủ khì trên lưng mẹ. Lũ chó sủa om cả rừng.
Bài 2 Cuộc sống quê tôi gắn bó với cây cọ. Cha tôi làm cho tôi chiếc chổi cọ để quét nhà, quét sân. Mẹ đựng hạt giống cây móm lá cọ, treo lên gác bếp để gieo cấy mùa sau. Chị tôi đan nón lá cọ, lại biết đan cả mành cọ và làn cọ xuất khẩu.
Trả lời:
Trong đoạn văn có 3 câu kể Ai làm gì ?
a] Cha tôi làm cho tôi chiếc chổi cọ để quét nhà, quét sân.
b] Mẹ đựng hạt giống đầy móm lá cọ, treo lên gác bếp để gieo cấy mùa sau.
c] Chị tôi đan nón lá cọ, lại biết đan cả mành cọ và làn cọ xuất khấu.
Bài 3. Gạch một gạch dưới bộ phận chủ ngữ, gạch hai gạch dưới bộ phận vị ngữ của mỗi câu kể Ai làm gì ? trong đoạn văn sau :
Đêm trăng. Biển yên tĩnh. Tàu chúng tôi buông neo trong vùng biển Trường Sa.
Một số chiến sĩ thả câu. Một số khác quây quần trên boong sau, ca hát, thổi sáo. Bỗng biển có tiếng động mạnh. Cá heo gọi nhau quây đến quanh tàu như để chia vui.
Viết một đoạn văn khoảng năm câu để kể về công việc trực nhật lớp của tổ em, trong đó có dùng các câu kể Ai làm gì ?
TRẢ LỜI:
1. Gạch một gạch dưới bộ phận chủ ngữ, gạch hai gạch dưới bộ phận vị ngữ của mỗi câu kể Ai làm gì ? trong đoạn văn sau : Đêm trăng. Biển yên tĩnh. Tàu chủng tôi buông[CN] neo trong vùng biển trường sa [VN].
Một số chiến sĩ[CN] thả câu[VN]. Một số khác[CN] quây quần trên boong sau ca hát, thổi sáo[VN]. Bỗng biển có tiếng động mạnh. Cá heo[CN] gọi nhau quây đến quanh tàu như để chia vui[VN].
2. Viết một đoạn văn khoảng năm câu kể về cồng việc trực nhật lớp của tổ em, trong đó có dùng các kiểu câu Ai làm gì ?
Sáng hôm qua là ngày tổ em trực nhật, vì thế cả tổ ai cũng đi học sớm hơn mọi ngày. Theo sự phân công của tổ trưởng chúng em bắt tay vào làm việc. Hai bạn Hiếu và Vân quét thật sạch nền lớp. Bạn Trâm lau chùi bàn cô giáo và bảng đen, giặt khăn lau. Hai bạn Phát và Hào kê lại bàn ghế. Em lấy chổi lông gà quét thật sạch bụi trên bàn ghế và giá sách cuối lớp. Bạn Ngọc tổ trưởng quét hành lang, bậc thềm. Chỉ một lúc sau, chúng em đã làm xong mọi việc.
Bài 4. Cho một số câu văn để học sinh nhận biết câu Ai thế nào ?
Bài tập 1: Gạch trước câu kiểu Ai thế nào ?
a] Nam là một học sinh ngoan.
b] Mỗi ngày một tờ lịch bị bóc đi.
c] Mẹ em làm bánh rất ngon.
d] Sông Hồng mùa lũ rất hung dữ.
e] Mặt trời xanh ngắt.
Bài 5:
Tìm các câu văn được viết theo mẫu Ai thế nào ?có trong đoạn văn sau: Đã sang tháng ba, đồng cỏ Ba Vì vẫn giữ nguyên vẻ đẹp như hồi đầu xuân. Không khí trong lành và rất ngọt ngào. Bầu trời cao vút, trập trùng những đám mây trắng. Những con bê đực, y hệt những bé trai khoẻ mạnh, chốc chốc lại ngừng ăn, nhảy quẫng lên rồi chạy đuổi nhau thành một vòng tròn xung quanh anh. Những con bê cái thì khác hẳn. Chúng rụt rè chẳng khác nào những bé gái được bà chiều chuộng, chăm bẵm. Bài 6 : Tìm những câu viết theo mẫu Ai thế nào? trong đoạn văn sau: Mùa xuân đến, bầu trời ngày thêm xanh. Nắng vàng ngày càng rực rỡ. Vườn cây lại đâm chồi, nảy lộc. Rồi vườn cây ra hoa. Hoa bưởi nồng nàn. Hoa nhãn ngọt. Hoa cau thoảng qua. Vườn cây lại đầy tiếng chim và bóng chim bay nhảy.
Những thím chích choè nhanh nhảu. Những chú khướu lắm điều. Những anh chào mào đỏm dáng. Những bác cu gáy trầm ngâm.
Câu hỏi: Đặt câu theo mẫu ai là gì để giới thiệu về trường em?
Trả lời:
- Ngôi Trường em yêu quý là trường tiểu học Lý Tự Trọng
- Trường học của em là ngôi nhà thứ hai để em được chăm sóc và học tập.
- Trường học của em là ngôi nhà thứ 2 của em
Cùng Top lời giải tìm hiểu về các kiểu câu nhé!
1. Các kiểu câu
Kiểu câu |
Ai - là gì? |
Ai - làm gì? |
Ai thế nào? |
| Chức năng giao tiếp | Dùng để nhận định, giới thiệu về một người, một vật nào đó. | Dùng để kể về hoạt động của người, động vật hoặc vật được nhân hóa. | Dùng để miêu tả đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của người, vật. |
| Bộ phận trả lời cho câu hỏiAi? |
- Chỉ người, vật - Trả lời cho câu hỏiAi? Cái gì? Con gì? |
-Chỉ người, động vật hoặcvật được nhân hóa. - Trả lời câu hỏi Ai? Con gì?Ít khi trả lời câu hỏi cái gì?[trừ trường hợp sự vật ở bộ phận đứng trước được nhân hóa.] |
-Chỉ người, vật. - Trả lời câu hỏiAi? Cái gì? Con gì? |
| Bộ phận trả lời cho câu hỏilà gì?[làm gì?/ thế nào? ] |
- Là tổ hợp của từ “là” với các từ ngữchỉ sự vật, hoạt động, trạng thái, tính chất. - Trả lời cho câu hỏilà gì? là ai? là con gì? |
- Là từ hoặc cáctừ ngữ chỉ hoạt động. - Trả lời cho câu hỏilàm gì? |
- Là từ hoặc các từ ngữchỉ đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái. -Trả lời cho câu hỏithế nào? |
| Ví dụ |
- Bạn Nam là lớp trưởng lớp tôi. Chim công là nghệ sĩ múa của rừng xanh. Ai?:Bạn Nam Là gì?:Là lớp trưởng lớp tôi. |
- Đàn trâu đang gặm cỏ trên cánh đồng. Ai?:Đàn trâu Làm gì?:đang gặm cỏ. |
- Bông hoa hồng rất đẹp - Đàn voi đi đủng đỉnh trong rừng. Ai?: Đàn voi Thế nào?:đi đủng đỉnh trong rừng. |
2. Một số căn cứ phân biệt câu Ai thế nào?
+ Căn cứ thứ nhất:
Câu kiểu Ai thế nào? là câu có một bộ phận trả lời câu hỏi Ai? và một bộ phận trả lời câu hỏi thế nào?
+ Căn cứ thứ 2:
- Bộ phận trả lời câu hỏi Ai? là những từ chỉ sự vật cụ thể là những từ chỉ người, con vật, đồ vật, cây cối... và thường đứng ở đầu câu [đối với những câu không có phần phụ]
- Bộ phận trả lời câu hỏi thế nào? là những từ cụm từ trong đó từ chính là từ chỉ đặc điểm, tính chất [vì các em chưa biết khái niệm tính từ], từ chỉ trạng thái. Bộ phận này thường đứng sau bộ phận trả lời câu hỏi Ai?
+ Căn cứ thứ 3:
Câu kiểu Ai thế nào ? thường dùng để miêu tả đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của người, đồ vật, con vật, cây cối, hiện tượng.
* Để kiểm tra cho chắc chắn thì đặt câu hỏi cho các bộ phận câu.
* Một số lưu ý:
- Có những câu có từ chỉ đặc điểm, tính chất, trạng thái ở phần không phải là bộ phận trả lời câu hỏi Ai? nhưng câu đó không phải là kiểu câu Ai thế nào?
VD: Đàn bò thung thăng gặm cỏ.
- Có những câu có từ chỉ hoạt động đứng trước từ chỉ đặc điểm tính chất nhưng nó vẫn là câu kiểu Ai thế nào?
VD: Quả khế này ăn rất chua.
3. Bài tập về mẫu câu “Ai là gì?”
Bài tập 1:Tìm câu kể Ai là gì? trong các đoạn văn dưới đây rồi ghi vào vở
a. [1] Nguyễn Tri phương là người Thừa Thiên.Hoàng Diệu là người Quảng Nam. [2] Cả hai ông đều không phải là người Hà Nội. [3] Nhưng các ông đã anh dũng hi sinh bảo vệ thành Hà Nội trong hai cuộc chiến đầu giữ thành năm 1873 và 1882. [4] Ở trung tâm Hà Nội ngày nay có hai đường phố đẹp mang tên hai ông.
b. [1] Ông Năm là dân ngụ cư của làng này. [2] Hồi ông mới ra chòi vịt, ông trầm lặng như một chiếc bóng.
c. [1] Tàu nào có hàng cần bốc lên là cần trục vươn tới. [2] Cần trục là cánh tay kì diệu của các chú công nhân.
Gợi ý làm bài:
a. [1] Nguyễn Tri Phương là người Thừa Thiên, [câu giới thiệu]
[2] Cả hai ông đều không phải là người Hà Nội. [câu nêu nhận định]
b. [1] Ông Năm là dân ngụ cư của làng này. [câu giới thiệu]
c. [2] Cần trục là cánh tay kì diệu của các chú công nhân, [câu nêu nhận định]
Bài tập 2:Viết đoạn văn khoảng 5 đến 7 câu có câu kể Ai là gì ? để giới thiệu về các bạn trong lớp [hoặc giới thiệu từng người trong ảnh chụp gia đình em].
Gợi ý làm bài:
- Mẫu 1:
Đây là ảnh chụp gia đình mình. Người ở ngồi trên ghế này là ông nội mình. Ông là sĩ quan về hưu đấy ! Ngồi bên cạnh là bà nội mình. Xem này, ở trong hình thôi mà ánh mắt của bà cũng toát lên được vẻ đẹp hiền từ. Đứng cạnh ông nội là ba mình. Người ôm vai bà nội mình là mẹ mình đấy ! Trông mẹ mình thật là đẹp phải không ? Cạnh mẹ mình là em gái nhỏ của mình. Bé đang là học sinh lớp 1. Và đây, là mình. Khi chụp tấm hình này mình đang học lớp ba. Trông mình thật là buồn cười !
Mẫu 2:
Đây là ảnh chụp toàn bộ gia đình tôi. Người đàn ông đứng chính giữa là ba tôi. Người ở bên cạnh ba tôi, về phía phải là mẹ tôi. Người đứng sát mẹ tôi là chị gái của tôi.Tôi là người đứng về phía trái của ba tôi.