CA 19-9 là một dấu ấn chỉ điểm khối u, định lượng CA 19-9 [carbohydrate antigen 19-9] máu là một xét nghiệm đặc biệt, hỗ trợ chẩn đoán ung thư đường tiêu hóa, đặc biệt là ung thư tụy.
- Chất chỉ điểm ung thư [Tumor Marker] là một chất được các tế bào của cơ thể sản xuất ra khi đáp ứng với bệnh ung thư hoặc một số bệnh lành tính, tuy nhiên số lượng tăng cao hoặc rất cao trong các bệnh lý ung thư. Đa phần dấu ấn chỉ điểm ung thư là những protein có tính kháng nguyên nhưng không phải tất cả các kháng nguyên ung thư đều có thể dùng như là chất chỉ điểm ung thư.
.jpg] Vị trí của tụy trong cơ thể con người [Hình ảnh minh họa]
- Theo Tổ chức Y tế Thế giới [WHO], ung thư tụy là một trong những loại ung thư phổ biến trên thế giới. Giai đoạn đầu của ung thư tụy triệu chứng lâm sàng nghèo nàn nên rất khó chẩn đoán, tiên lượng bệnh xấu, tỷ lệ tử vong cao.
- CA 19-9 là một Oligosaccharide, có trong biểu mô dạ dày, ruột non, ruột già, gan và tụy của thai nhi. Ở người lớn, CA 19-9 được tổng hợp và bài tiết bởi các tế bào biểu mô của các tuyến tiêu hóa và hô hấp như: tuyến tụy, mật, dạ dày, túi mật, đại tràng, nội mạc tử cung, tuyến nước bọt, tuyến tiền liệt...
- CA 19-9 là marker đầu tiên của ung thư tụy và cũng là marker hữu ích trong chẩn đoán ung thư đường mật [22-51%], ung thư đại trực tràng [khoảng 20%], ung thư dạ dày [42%]. CA 19-9 cũng tăng trong một số bệnh lý đường tiêu hoá lành tính như: viêm gan, xơ gan, viêm tụy, viêm túi mật…
- Định lượng CA 19-9 trong máu không đủ nhạy hay đặc hiệu để được sử dụng như một xét nghiệm tầm soát ung thư. Tuy nhiên, xét nghiệm định lượng CA 19-9 chủ yếu được sử dụng như một dấu ấn ung thư. CA 19-9 tăng cao rõ ràng trong ung thư tuyến tụy ở giai đoạn tiến triển, mức độ thay đổi của marker trong máu cũng có thể giúp bác sĩ lâm sàng đánh giá giai đoạn bệnh, khả năng điều trị, tái phát và tiên lượng bệnh.
- CA 19-9 có thể được thực hiện khi: + Đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư tuyến tụy + Xuất hiện các dấu hiệu và triệu chứng có thể chỉ ra ung thư tuyến tụy như mệt mỏi thường xuyên, đau lưng, đau bụng âm ỉ kéo dài, buồn nôn, chán ăn, giảm cân không rõ nguyên nhân, vàng da,…
Cho tới thời điểm hiện tại, xét nghiệm dấu ấn ung thư nói chung và định lượng CA 19-9 trong máu nói riêng không thể sử dụng đơn độc để chẩn đoán xác định có ung thư hay không, mà phải phối hợp với thăm khám lâm sàng và những xét nghiệm chuyên sâu khác. Bệnh viện Việt Nam – Thuỵ Điển Uông Bí có đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, trang thiết bị hiện đại hỗ trợ tốt trong việc sàng lọc các bệnh lý ung thư, phát hiện và đánh giá giai đoạn bệnh. Vì vậy, để tầm soát các bệnh lý ung thư nói chung, và bệnh lý ung thư tuyến tụy nói riêng, người dân hãy đến Bệnh viện kiểm tra sức khỏe định kỳ, cũng như đến ngay khi có các dấu hiệu sức khỏe bất thường để được phát hiện và điều trị bệnh kịp thời.
CA 19-9 là một kháng nguyên carbohydrate, được tạo ra bởi tế bào ung thư hoặc tế bào bình thường để phản ứng lại ung thư. Kể từ năm 1983 sau khi tìm được phương pháp đo mức CA 19-9, nó đã nhanh chóng trở thành chất chỉ điểm khối u được nghiên cứu và sử dụng nhiều nhất cho ung thư biểu mô tuyến tụy.
Ung thư tụy là khối u ác tính xuất phát từ tế bào biểu mô tuyến tụy. Tại Việt Nam, hơn 80% trường hợp ung thư tụy khi được chẩn đoán đã ở giai đoạn không đủ điều kiện để phẫu thuật hoặc đã di căn. Tỷ lệ sống thêm sau 5 năm của ung thư tụy là rất thấp chỉ đạt khoảng 4%.
Từ đó có thể thấy xét nghiệm CA 19-9 với độ nhạy khả quan [79–81% ở bệnh nhân có triệu chứng] có vai trò rất quan trọng trong chẩn đoán ung thư tuyến tụy, cải thiện tiên lượng sống.
Đôi khi, mức độ cao CA 19-9 trong máu có thể liên quan đến các loại ung thư khác hoặc một số tình trạng không phải ung thư như viêm gan, xơ gan, viêm tụy và bệnh đường mật.
2. Vai trò của xét nghiệm chất chỉ điểm khối u CA 19-9?
Trong ung thư tuyến tụy, xét nghiệm CA 19-9 được thực hiện để:
- Sử dụng như một chất chỉ điểm hỗ trợ chẩn đoán ung thư.
- Theo dõi giai đoạn và tiến triển khối u.
- Đưa ra tiên lượng, nhất là trước và sau khi phẫu thuật.
- Kiểm tra đáp ứng điều trị.
- Kiểm tra ung thư tái phát.
Trong 57 nghiên cứu liên quan đến 3.285 trường hợp ung thư biểu mô tuyến tụy, độ nhạy của CA 19-9 là 78,2% và trong 37 nghiên cứu liên quan đến 1.882 trường hợp mắc bệnh tụy lành tính, độ đặc hiệu của CA 19-9 là 82,8%.
Ngoài ra, xét nghiệm này còn được sử dụng cùng các xét nghiệm khác để giúp xác nhận hoặc loại trừ ung thư.
3. Cách kiểm tra nồng độ CA 19-9?
Kỹ thuật viên sẽ lấy mẫu máu từ tĩnh mạch cánh tay hoặc bàn tay bằng một cây kim nhỏ. Mẫu máu được thu thập vào ống nghiệm. Trong quá trình kim đâm vào tay, bạn có thể thấy nhói nhẹ. Sau khi lấy máu xong, vị trí lấy máu có thể chảy một ít máu hoặc bầm tím nhẹ.
Cũng như bất kỳ xét nghiệm máu nào khác, xét nghiệm CA 19-9 rất an toàn, các biến chứng chảy nhiều máu, nhiễm trùng, ngất xỉu là rất hiếm gặp.
Xét nghiệm CA 19-9 được thực hiện khi bệnh nhân có một số triệu chứng nghi ngờ ung thư tụy như:
- Vàng da
- Đau vùng thượng vị
- Chán ăn, sụt cân
- Đau lưng do khối u di căn vào sau phúc mạc
- Viêm tụy cấp do tắc nghẽn ống tụy
- Đổ mồ hôi đêm
- Mệt mỏi, suy kiệt
- Cổ trướng
Xét nghiệm máu CA 19-9 cũng được sử dụng cho người đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư tụy hoặc các loại ung thư khác có liên quan đến mức CA 19-9 cao.
5. Ý nghĩa kết quả xét nghiệm CA 19-9
Kết quả xét nghiệm CA 19-9 là chất chỉ điểm khối u hữu hiệu để tầm soát và chẩn đoán ung thư biểu mô tuyến tụy.
Bởi vì CA 19-9 không đặc hiệu cho riêng ung thư tụy, nên kết quả xét nghiệm cần được giải thích cùng hỏi bệnh, chẩn đoán hình ảnh và xét nghiệm máu khác. Trong đó, CEA là một chất chỉ điểm khối u được sử dụng phổ biến chỉ sau CA 19-9 trong chẩn đoán và quản lý bệnh nhân ung thư tuyến tụy.
Xét nghiệm CA 19-9 có ý nghĩa trong việc phân biệt ung thư và các bệnh tuyến tụy khác. Giá trị trung bình của CA 19-9 cao hơn nhiều so với ngưỡng 37U/ml đối với khối u ác tính, trong khi hầu hết các tình trạng lành tính có giá trị trung bình CA 19-9 dưới 37U/ml. Mức cao nhất của CA 19-9 thường thấy nhất trong ung thư tuyến tụy giai đoạn cuối.
Với người đang điều trị ung thư tụy, mức độ CA 19-9 tương quan với sự tiến triển hoặc thuyên giảm của bệnh sau khi điều trị, từ đó dự đoán đáp ứng điều trị. Nồng độ CA 19-9 huyết thanh không trở lại bình thường hoặc tăng sau phẫu thuật có liên quan đến tiên lượng xấu và gợi ý khối u còn sót lại hoặc di căn.
Ngoài ra, CA 19-9 có thể tăng trong một loại ung thư như:
- Ung thư đại trực tràng
- Ung thư dạ dày
- Ung thư gan
- Ung thư ống mật
- Ung thư phổi
- Ung thư vú
- Ung thư tử cung
- Ung thư buồng trứng
CA 19-9 tăng trong một số bệnh lý khác:
- Bệnh gan như viêm gan, xơ gan
- Viêm túi mật
- Sỏi mật
- Viêm tụ
- Bệnh xơ nang
- Rối loạn phổi, thận hoặc đường tiêu hóa.
Ung thư tụy có tiên lượng xấu chủ yếu là do bệnh biểu hiện ở giai đoạn muộn, do đó việc phát hiện sớm ung thư tụy là rất quan trọng để có thể điều trị sớm, nâng cao thời gian sống.
Chỉ số CA 19
CA 19-9 trong chẩn đoán nguy cơ ung thư tụy Với giá trị ngưỡng 37 U/mL, độ nhạy chẩn đoán ung thư tụy là 81% [68% - 93%], độ đặc hiệu là 90% [76% - 100%]. Tuy nhiên, khi mức độ CA 19-9 tăng lên lớn hơn 1000 U/mL thì độ nhạy chẩn đoán ung thư tụy là 41% [68% - 93%], độ đặc hiệu là 99,8%.
Chỉ số xét nghiệm máu CA 19
CA 19-9 là một dấu ấn chỉ điểm khối u được sử dụng trong chẩn đoán, đánh giá điều trị và theo dõi bệnh nhân ung thư. Định lượng CA 19-9 [carbohydrate antigen 19-9] máu là một xét nghiệm đặc biệt, hỗ trợ chẩn đoán ung thư, đặc biệt là ung thư tụy.
Xét nghiệm CA 19
Xét nghiệm CA 19-9 giá 199,000đ: Xét nghiệm dấu ấn ung thư tụy, đôi khi ống dẫn mật, túi mật, dạ dày, đại tràng. Xét nghiệm CA 72-4 giá 199,000đ: Xét nghiệm dấu ấn ung thư dạ dày. Xét nghiệm Cyfra 21-1 giá 199,000đ: Xét nghiệm dấu ấn ung thư phổi.
Chỉ sợ CA 15
Nhìn chung, nồng độ CA 15-3 nhỏ hơn 30 U/ml được xem là bình thường. Nhưng kết quả bình thường không loại trừ khả năng bị ung thư vú. Có hơn 50% người bị ung thư vú giai đoạn sớm có nồng độ CA 15-3 bình thường, khoảng 20-25% trường hợp ung thư vú tiến triển nhưng không tăng CA 15-3 máu.