Lợi ích kinh tế của việc xây dựng các hồ thuỷ điện ở tây nguyên

Chọn: B.

Phát triển thủy điện ở Tây Nguyên đem lại nhiều lợi ích, trên nhiều phương diện: Phát triển công nghiệp, đảm bảo nước tưới, là môi trường nuôi trồng thuỷ sản và du lịch.

[TN&MT] - Khoảng 10 năm qua, các tỉnh Tây Nguyên là vùng được đầu tư xây dựng nhiều nhà máy thủy điện nhất cả nước vì lợi thế về địa hình, số lượng sông suối nhiều, độ dốc cao… Các nhà máy thủy điện cũng từ đó nhanh chóng được khánh thành và đưa vào hoạt động giải quyết một phần cho an ninh năng lượng quốc gia. Tuy nhiên bên cạnh đó, việc phát triển một cách ồ ạt các công trình thủy điện đã và đang để lại những hệ lụy về quốc kế dân sinh, môi trường…

Cùng chung “cơ chế” phát triển thủy điện vừa và nhỏ ồ ạt, đến nay tỉnh Kon Tum để lại những hệ lụy không dễ giải quyết, không dễ khắc phục đối với địa phương này. Điển hình là sự cố vỡ tường thượng lưu thủy điện Đắk Mét 3 tại xã Đắk Choong, huyện Đắk Glei xảy ra cuối tháng 11 năm 2012 đã bộc lộ những lỗ hổng trong quản lý, giám sát, tiềm ẩn hiểm họa khôn lường.

Ông Nguyễn Thanh Bình, thôn 2, thị trấn Sa Thầy, huyện Sa Thầy, người rất quan tâm đến việc phát triển thủy điện vừa và nhỏ tại địa phương cho rằng, các công trình thủy điện nhỏ khi giao cho các nhà đầu tư, là doanh nghiệp tư nhân về góc độ kỹ thuật tôi thấy không đảm bảo. Cụ thể như vừa rồi chúng ta thấy hàng loạt sự cố rồi những vấn đề khác nữa không ai giám sát. Thứ hai nữa là trong quá trình phát triển thủy điện nhỏ ở các địa phương thì ảnh hưởng môi trường rất lớn, lợi dụng phá rừng, rồi ảnh hưởng sản xuất nông nghiệp các vùng đồng bào.

Từ hơn 5 năm nay, cuộc sống của gần 200 hộ DTTS xã Đắc Choong, huyện Đắc Glei, tỉnh Kon Tum  bỗng rơi vào tình cảnh khó khăn, khốn đốn. Nguyên nhân là những hộ dân ở đây có nhà cửa và đất sản xuất nằm trong vùng quy hoạch xây dựng thủy điện Đắc Mil 1, chủ đầu tư công trình là Công ty CP Quang Đức [Gia Lai]. Để phục vụ cho việc xây dựng thủy điện, 14 hộ dân nằm trong vùng ngập lòng hồ được hứa hỗ trợ di dời nhà cửa. Gần 150 hộ dân mất trên 200 ha đất sản xuất được hứa đền bù hỗ trợ. Thế nhưng đến nay việc đền bù vẫn chưa được thực hiện, cuộc sống của người dân đang ổn định bỗng chốc rơi vào cảnh bấp bênh.

Ông A Chép, thôn trưởng làng Kon Năng, xã Đắc Choong, huyện Đắc Glei cho biết, khi có thủy điện này gia đình ông cũng như bà con không dám đi làm trong khu vực bị ngập thủy điện. Bà con làm ăn vất vả, đói, nghèo vì đất trong thủy điện không làm được. Bà con phải cố gắng đợi đến khi nào được giải quyết đền bù nhưng đợi mãi vẫn chưa thấy.

Gần đây nhất là thủy điện An Khê - Knak do Ban quản lý dự án thủy điện 7 làm chủ đầu tư, được xây dựng tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai có công suất 173 MW đã khiến cuộc sống của hàng nghìn hộ dân rơi vào cảnh khó khăn. Tệ hại hơn khi thủy điện đi vào hoạt động, sông Ba kiệt nước, để lại hậu qủa nặng nề không thể khắc phục cho vùng hạ lưu.

Tương tự như thủy điện An Khê - Knak, thủy điện Thượng Kon Tum công suất 220MW hiện đang xây dựng, với việc chuyển nước từ sông Đắc Snghé - Kon Tum sang sông Trà Khúc - Quảng Ngãi dự báo sẽ khiến các sông: Đắc Snghé, Đắc Bla, Sê San bị cạn kiệt nguồn nước, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và sinh kế của hàng vạn hộ dân 3 huyện, thành phố của tỉnh Kon Tum là Kon Plông, Kon Rẫy và thành phố Kon Tum.

Đến nay, tỉnh Kon Tum đã loại 21 vị trí thủy điện vừa và nhỏ ra khỏi quy hoạch, lý do của việc loại bỏ được nêu ra là, các dự án có quy mô nhỏ, hiệu quả thấp, chiếm dụng nhiều đất rừng, khó khăn về hạ tầng giao thông, chưa có hệ thống lưới điện truyền tải, ảnh hưởng đến một số công trình quan trọng trên địa bàn… thì tỉnh Gia Lai có gần 60 dự án đã bị loại bỏ vì những lý do như trên. Trước đó Gia Lai cũng đã tiến xa hơn bằng việc đề nghị Chính phủ cho dừng không tiếp tục phát triển thêm các dự án thủy điện tại địa phương.

Tại buổi làm việc trước khi hết nhiệm kỳ Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, ông Phạm Thế Dũng đã cay đắng nhận ra rằng: “Theo tôi thủy điện nên dừng ở đây. Mất rừng cũng nhiều, người dân phá rừng, lâm tặc làm suy giảm nguồn rừng, nguồn nước ngầm... Những công trình thủy điện lớn phá rừng cả ngàn ha. Vấn đề môi trường rất là lớn. Ngay trên địa bàn của Gia Lai cái thủy điện nhỏ nào đang làm thì cho làm. Cái nào quá thời hạn cho thu hồi hoặc và cái mới thì không cho xây nữa!”.

Nếu chỉ nhìn vào hàng trăm MW điện được thể hiện trên các dự án dễ dàng thấy nguồn lợi lớn. Song với việc quy hoạch, phát triển ồ ạt thủy điện nhưng lại yếu trong khâu quản lý, giám sát như hiện nay, thủy điện vẫn tiếp tục là nguyên nhân dẫn đến tình trạng mất rừng, mất đất sản xuất, ảnh hưởng xấu đến môi trường, gây nên những bất ổn đối với cuộc sống của người dân, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn hồ chứa bất kể đó là những dự án thủy điện lớn hay có quy mô vừa và nhỏ.

Ông Huỳnh Thành – Nguyên Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Gia Lai trăn trở: “Bên cạnh lợi ích mang lại, việc phát triển ồ ạt các dự án thủy điện ở khu vực Tây Nguyên trong những năm qua đã để lại những hệ lụy dai dẳng đối với các địa phương. Điều đáng nói là ngay cả ở những dự án thủy điện lớn, được triển khai thực hiện một cách bài bản, quan điểm đặt lên hàng đầu, là “nơi ở mới của người dân phải bằng và hơn nơi ở cũ” nhưng cũng đã xảy ra những “hậu Yaly”, “hậu Plei K’rông”, “hậu An Khê- Knak” và các nhà máy thủy điện Sê San… đến nay vẫn tồn tại những khiếu kiện, bất ổn kéo dài trong số người dân phải di dời…”

Bài và ảnh: Vũ Đình Năm

[TN&MT] – Việc ồ ạt phát triển thủy điện trên các sông lớn của Tây Nguyên đã và đang gây ra nhiều hệ lụy lớn đến môi trường và hệ sinh thái tự nhiên.

[TN&MT] – Việc ồ ạt phát triển thủy điện trên các sông lớn của Tây Nguyên đã và đang gây ra nhiều hệ lụy lớn đến môi trường và hệ sinh thái tự nhiên. Nguồn nước ở Tây Nguyên đang ngày càng giảm sút nghiêm trọng, các con sông lớn đang bị tận diệt sức sống, diện tích rừng mất đi ngày càng tăng cao… là những vấn đề nổi cộm được cơ quan chuyên môn và các nhà khoa học đặc biệt quan tâm thảo luận tại Hội thảo “An ninh nguồn nước phục vụ phát triển kinh tế - xã hội vùng Tây Nguyên” tổ chức tại Gia Lai ngày 22/7.

“Tận diệt” sức sống của các dòng sông

Tây Nguyên có nguồn tài nguyên nước dồi dào, phong phú với 4 hệ thống sông chính: Sê San, Srêpốk, sông Ba và sông Đồng Nai. Thêm điều kiện địa hình, địa chất thuận lợi, các dòng sông trên có tiềm năng khá lớn về phát triển thủy điện. Chính vì thế, Tây Nguyên đã trở thành hiện tượng “sốt thủy điện”. Từ lúc đầu chỉ có 7 công trình thủy điện lớn, thì đến năm 2015 đã có 190 công trình thủy điện lớn và nhỏ trên cả 4 hệ thống sông.

Tiến sĩ Đào Trọng Tứ - Giám đốc Trung tâm phát triển bền vững tài nguyên nước và thích nghi biến đổi khí hậu đã nêu rõ hệ lụy do việc ồ ạt phát triển các công trình thủy điện trên hệ thống sông Tây Nguyên. Đầu tiên là thủy điện Srêpốk 4A trên dòng Srêpốk. Thủy điện này đã ngăn dòng, chuyển nước qua kênh đào lớn xuống đoạn sông 20km hạ lưu thủy điện Srêpốk 4. Chính điều này làm đoạn sông từ sau đập thủy điện Sêrêpốk 4 và Sêrêpôk 4A bị cạn kiệt có nguy cơ trở thành đoạn sông “chết”.

Vì vậy, lưu lượng nước 8,23m3/giây mà thủy điện Sêrêpốk4A trả về cho đoạn sông này vẫn là quá thấp so với dòng chảy sinh thái vốn có của con sông này. Thêm vào đó, nạn phá rừng đã làm dòng sông Sông Srêpốk lớn thứ 2 Tây Nguyên đang thay đổi theo hướng tiêu cực, hung dữ hơn về mùa mưa và cạn kiệt hơn về mùa khô.

Tiếp đến, sông Sê San được mệnh danh là con sông “năng lượng” khi có tới 7 công trình thủy điện lớn đã được xây dựng, vận hành. Ngoài ra, còn có 238 công trình thủy lợi khác cũng đã, đang và sẽ được triển khai xây dựng. Chính vì vậy, con sông này phải chịu ảnh hưởng tiêu cực rất lớn đối với môi trường sinh thái, kinh tế. Diện tích đất rừng và nông nghiệp bị mất, cảnh quan thiên nhiên thay đổi. Đặc biệt, thủy điện Thượng Kon Tum trên sông Sê San đang được xây dựng, sau khi phát điện sẽ không trả nước về dòng chính mà trả về sông Trà Khúc, tỉnh Quảng Ngãi. Điều này khiến hệ sinh thái, môi trường vùng hạ du sông Sê San sẽ phải đối mặt với hiểm họa có thể nhìn thấy trước, và sẽ còn ghê gớm hơn những gì mà thủy điện An Khê – Kanak đã gây ra cho vùng hạ lưu sông Ba [Gia Lai].

“Việc chuyển đối dòng chảy của các thủy điện là rất đáng lo ngại. Tất cả các dự án thủy điện phải vô cùng thận trọng và phải tránh. Thực tế, thủy điện đang tận diệt sức sống của những dòng sông lớn nhất Tây Nguyên, gây mất diện tích rừng lớn”, tiến sĩ Đào Trọng Tứ nhấn mạnh.

Đánh đổi nhiều thứ

Theo đánh giá của hội thảo, một hồ thủy điện cỡ 10MW chạy vào khoảng 60% công suất trong các tháng mùa khô có thể xóa sổ hàng trăm ha rừng. Tính trung bình 1MW thủy điện đã chiếm tới 14,5 ha đất các loại, làm ảnh hưởng 5,5 hộ dân, trong đó 1,5 hộ phải di dời. Chỉ với 25 công trình thủy điện lớn tại Tây Nguyên đã và đang xây dựng đã chiếm dụng hơn 68.000 ha đất, làm ảnh hưởng đến gần 26.000 hộ dân. Các tỉnh đã phải chuyển đổi 80.000 ha đất các loại cho các dự án thủy điện.

Trong khi đó, việc trồng rừng thay thế chưa đủ so với diện tích rừng phục vụ thủy điện. Theo thống kê chưa đầy đủ, toàn Tây Nguyên hiện tại mới chỉ trồng lại được khoảng 3,3% diện tích rừng phải chuyển đổi. Chỉ tính riêng tỉnh Đắk Lắk, các dự án thủy điện phải trồng mới hơn 845 ha, nhưng hiện chỉ trồng được 63 ha. Tại tỉnh Lâm Đồng, hầu hết các thủy điện chưa được bố trí đất để trồng rừng thay thế.

Việc người dân phải nhừng đất cho thủy điện làm thay đổi tập quán văn hóa, sản xuất lâu đời của người dân bản địa Tây Nguyên. Người dân phải di dời đến nơi khác, điều kiện sản xuất và đời sống không bằng nơi ở cũ, phải mất nhiều năm mới khắc phục được. Do chậm trễ trong việc đền bù, bố trí tái định cư thủy điện cũng đã gián tiếp gây nên nạn phá rừng.

PGS.TS Huỳnh Phú – Đại học Tài nguyên môi trường Hà Nội gay gắt: “Khi làm thủy điện đã không tính tới việc mất đi bao nhiêu vị trí. Việc phải làm sao cho sinh kế của người đồng bào dân tộc Tây Nguyên tốt nhất chứ không phải cứ đẩy họ lùi sâu vào trong rừng để mà thu tiền. Thủy điện hiện nay đang làm người dân nghèo đi, làm khổ đi, đặc biệt là người đồng bào Tây Nguyên”. Cụ thể như thủy điện Buôn Kuôp khiến đời sống người dân buôn Rai, xã Ea Na [huyện Krông Na, Đăk Lăk] vô cùng khốn khổ.

Theo bà Phan Thị Lệ Anh – Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III, các công trình thủy điện đã tác động lớn đến chế độ thủy văn, chất lượng nước, môi trường ảnh hưởng đến đời sống. Đặc biệt là thủy sản trên các hệ thống sông. Cần có giải pháp bảo vệ, phát triển và khai thác hiệu quả, bền vững nguồn lợi thủy sản.

Một vấn đề nữa rất được quan tâm hiện nay là làm thủy điện trong rừng quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên. Nó không chỉ gây hại lớn đến môi trường, làm mất nguồn gen mà còn có nguy cơ bị mất rừng rất lớn. “Từ nay về sau không thể để bất cứ thủy điện nào được xây dựng trong đây vì thủy điện là tài sản riêng mà lại đặt trong vườn quốc gia là tài sản chung đã được pháp luật quy định, là cấm tuyệt đối xâm hại, nếu xây dựng là phạm pháp”, tiến si Đào Trọng Tứ nhấn mạnh.

 Quế Mai – Lê Phước