Bởi Dag Heward-Mills
Giới thiệu về cuốn sách này
Page 2
Bởi Dag Heward-Mills
Giới thiệu về cuốn sách này
TPO - Khi đại dịch COVID-19 bắt đầu tấn công Đại bình nguyên Bắc Mỹ vào đầu năm 2020, bộ tộc Sioux bên sông Cheyenne lập các chốt kiểm soát trên mọi con đường dẫn vào khu bảo tồn để bảo vệ người của mình.
Nhưng sang năm nay, lãnh đạo bộ tộc này và nhiều bộ tộc Anh-điêng khác của Mỹ chuyển sang nỗ lực thuyết phục người dân tiêm vắc-xin.
Đại dịch COVID-19 gây hậu quả vô cùng nặng nề đối với các cộng người Anh-điêng, một phần do tâm lý hoài nghi do chấn thương từ lịch sử. Theo một nghiên cứu độc lập do APM công bố vào tháng 3 năm nay, tỷ lệ tử vong vì COVID-19 trong các bộ tộc bản địa Mỹ cao hơn tỷ lệ trung bình của các nước. Cứ 100.000 người Mỹ chết vì COVID-19 thì có 256 thổ dân.
“Chúng tôi đã sống sót qua những cuộc thảm sát, chiến tranh, định kiến, phân biệt chủng tộc, diệt chủng, triệt sản và các trường nội trú. Đây chỉ là một thách thức nữa để sống sót”, Remi Bald Eagle, điều phối viên liên chính phủ của bộ tộc Sioux, nói.
Khu bảo tồn sông Cheyenne. [Ảnh: National Geographic] |
Nằm trong khu bảo tồn sông Cheyenne, khu Lakota thuộc bang Nam Dakota bị tụt lại trong nỗ lực của cả nước Mỹ mà Tổng thống Mỹ Joe Biden đặt mục tiêu tiêm cho 160 triệu người trong mùa hè năm nay.
Các cộng đồng thổ dân ở đây lưỡng lự với vắc-xin vì thiếu tin tưởng, hậu quả của một lịch sử đầy sóng gió. Trong những năm 1960 và 1970, Dịch vụ y tế Anh-điêng, cơ quan hiện đang phân phối vắc-xin COVID-19, đã triệt sản 25-40% phụ nữ thổ dân trong độ tuổi sinh đẻ, dù họ không đồng ý hoặc không biết.
“Với người ngoài, triệt sản hàng loạt chỉ là một sự kiện. Nhưng với chúng tôi là gia đình, gia đình mà chúng tôi không thể có”, ông Bald Eagle nói.
Tiếp cận vắc-xin và được cung cấp thông tin đầy đủ về tác động của vắc-xin là yếu tố cơ bản để thuyết phục thổ dân chấp nhận tiêm.
Từ khi bắt đầu có vắc-xin vào cuối năm 2020, các nhân viên của cơ quan y tế địa phương đã vượt qua hàng ngàn dặm để đưa vắc-xin đến cho những người dân sống ở nơi xa xôi nhất của khu bảo tồn rộng hơn 10.000km2. Molly Longbrake, một phụ nữ người địa phương, cùng với nhóm của cô đã gọi điện đến từng gia đình để tư vấn về sự nguy hiểm của dịch bệnh và vai trò của vắc-xin. “Mục tiêu của chúng tôi là bảo vệ mọi người”, cô nói”.
Nhưng dù cô nỗ lực bao nhiêu thì vẫn có những người hoài nghi về tác dụng lâu dài của vắc-xin. Một trong những câu hỏi mà các thổ dân nêu ra là vắc-xin có gây vô sinh hay không.
Ông Harold Frazier, lãnh đạo khu bảo tồn sông Cheyenne. [Ảnh: National Geographic] |
Tại ngôi làng Eskimo truyền thống ở TP Kivalina, bang Alaska, khoàng 40% trong tổng số 400 người dân ở đây đã được chẩn đoán mắc COVID-19. Trong khi đó, mới khoảng 21% người dân làng đã tiêm vắc-xin.
Dù Alaska là một trong những bang đầu tiên của Mỹ cung cấp vắc-xin cho thổ dân, nhưng trải nghiệm thương đau trong thời kỳ sóng gió với chính phủ Mỹ vẫn khiến người bản địa không dám đi tiêm phòng.
Những người cao tuổi ở TP Kivalia hoài nghi khi thấy tốc độ phê duyệt quá nhanh, khiến họ nhớ lại thí nghiệm i-ốt mà Không quân Mỹ thực hiện trong những năm 1950. Hồi đó, có đến 120 người, phần lớn là thổ dân Alaska, bị cho ăn i-ốt phóng xạ để nghiên cứu tác động của chất này lên tuyến giáp của họ. Thí nghiệm đó được thực hiện vì giới chức muốn tìm đáp án cho câu hỏi vì sao người Alaska bản địa có thể sống sót trong mùa đông khắc nghiệt ở vùng cực.
Tuy nhiên, trước nỗ lực thuyết phục của các nhân viên y tế và ngày càng nhiều người thiệt mạng vì COVID-19, một số người đã bắt đầu nhận ra vắc-xin là cách bảo vệ họ và cộng đồng.
Erias Nez và Donovan Loneman, đều 16 tuổi, biểu diễn điệu nhảy truyền thống của cộng đồng thổ dân ở bang Utah. [Ảnh: National Geographic] |
Reba Adams, nhân viên một cửa hàng thực phẩm nhỏ ở Kivalia, mắc COVID-19 khi dịch bệnh lây lan trong cộng đồng của chị hồi đầu năm nay. Đợt dịch đó khiến 44 người mắc bệnh, chiếm gần 10% dân số của cả làng. Adams nói rằng chị sẵn sàng tiêm vắc-xin vì không muốn lây bệnh cho gia đình.
“Tôi có động lực đi tiêm vắc-xin vì công việc và gia đình tôi”, chị cho biết.
COVID-19 đã ‘gõ cửa’ thổ dân tận sâu trong rừng rậm Amazon
Theo National Geographic
Hẳn là khi nghe nói người da đỏ thì chúng ta đều nghĩ rằng, những ai thuộc tộc người này có nước da màu đỏ, để phân biệt với các tộc người da trắng, da đen, da vàng,...
Thực tế thì da của người da đỏ không hề đỏ một tí nào. Nhân chủng học xếp họ vào các tộc người da vàng, tức là cùng giống người Việt Nam hay người châu Á nói chung. Kết luận này hẳn là gây ngạc nhiên với nhiều người và có lẽ, không ít người cho là phi lý. Song kết luận khoa học đó hoàn toàn đúng sự thực.
Kể ra, nếu quan sát kỹ, ta thấy các thổ dân da đỏ hơi giống người da vàng nhưng ngăm ngăm đen, mũi đa số cũng hơi bị tẹt... Đặc biệt là họ thường có lông mày rất rậm, mắt đen nhiều lòng trắng và nhất là tóc dày và đen nhánh.
Nhân chủng học xếp người da đỏ vào các tộc người da vàng. Ảnh: TL
Theo các nghiên cứu mới nhất về nhân chủng học thì họ được xếp vào đại chủng Mongoloit [cùng với tộc người Mông Cổ]. Người da đỏ hiện nay còn khoảng 36 triệu người, sống chủ yếu ở các nước Mỹ Latinh như Bolivia, Peru, Ecuado, Paraguay, Bắc Mỹ và Canada... Họ chính là những người có gốc gác lâu đời từ châu Á.
Nguyên do của tên gọi người da đỏ bắt nguồn từ một nhầm lẫn. Số là những ngưòi châu Âu, đi theo C. Colombo, sang chinh phục châu Mỹ [từ thế kỷ 15], khi đặt chân lên các bộ lạc, họ thấy các thổ dân ở đây đang nhảy múa với mình mẩy đỏ lừ. Màu đỏ ấy thực chất là hồng hoàng, một loại son trang sức tự tạo do thổ dân sáng chế bôi lên người. Nó cũng có tác dụng chống côn trùng và mưa nắng vì thường thổ dân chỉ đóng khố, cởi trần.
Sách báo ta thường gọi họ là người Anh-điêng. Đó chỉ là cách phiên âm từ Indien, tiếng Anh có nghĩa là người Ấn Độ. Đây cũng lại là một sự lầm lẫn khác của đoàn thám hiểm Colombo. Vì khi từ châu Mỹ trở về Tây Ban Nha, để tìm một con đường khác, họ đã tình cờ bắt gặp một lục địa mới. Đó là Bắc Mỹ, Nhưng Colombo và tuỳ tùng lại tưởng lầm là Ấn Độ. Thế là những người ở đó được gọi ngay là Indien [người Ấn].
Một thời gian dài, Indien vẫn được những người nói tiếng châu Âu dùng để chỉ người da đỏ. Sau này, để phân biệt, người ta sử dụng các từ: Indien hoặc Hindu [người Ấn] và Amerindien [người Ấn ở châu Mỹ].
PGS-TS. Phạm Văn Tình
[Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam]
|
Màu đỏ của da là do một loại son. |
Hiện nay, dân số của người da đỏ còn lại khoảng 36 triệu, chủ yếu sống ở các nước Mỹ Latinh như Bolivia, Peru, Ecuado, Paraguay, Canada… Họ chính là những người có gốc gác từ châu Á.
Quảng cáo
Từ thế kỷ 15, những người châu Âu đi theo Colombo chinh phục châu Mỹ, khi đặt chân lên các vùng đất mới đã nhìn thấy các thổ dân mình mẩy đỏ lừ đang nhảy múa và vì vậy gọi họ là người da đỏ. Màu đỏ ấy thực chất là do một loại son có tên là hồng hoàng do thổ dân tự tạo rồi bôi lên người. Ngoài tác dụng làm đẹp, loại son này còn giúp chống côn trùng và chống nắng.
Quảng cáo
Sách báo thường gọi họ là người Anh-điêng [Indien]. Indien có nghĩa là người Ấn Độ. Cách gọi này xuất phát từ việc đoàn thám hiểm nhầm lẫn lục địa họ mới phát hiện với đất nước Ấn Độ mà họ từng nghe danh. Thế là những thổ dân ở đó được gọi là Indien. Suốt một thời gian dài sau đó, từ Indien vẫn được người châu Âu dùng để chỉ những người da đỏ.
KH&PT [theo Terre sauvage]
Bạn đang tìm kiếm từ khóa Người Anh điêng thuộc chủng tộc nào được Cập Nhật vào lúc : 2022-04-24 12:35:03 . Với phương châm chia sẻ Kinh Nghiệm về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi tìm hiểu thêm nội dung bài viết vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha. Câu hỏi: Quan sát hình 35.1 [SGK, trang 110], cho biết thêm thêm châu Mĩ tiếp giáp những đại dương nào? Tại sao nói châu Mĩ nằm hoàn toàn ở nửa cầu Tây?
Châu Mĩ tiếp giáp với 2 đại dương: Thái Bình Dương ở phía Tây và Đại Tây Dương ở phía đông.
Châu Mĩ trải dài trên nhiều vĩ độ, từ vòng cực Bắc đến vòng cực Nam, về phía bán cầu Tây.
Câu hỏi: Quan sát hình 35.1, cho biết thêm thêm ý nghĩa kinh tế tài chính của kênh đào Pa-na-ma?
Câu hỏi: Nêu rõ thành phần chủng tộc ở châu Mĩ?
Câu hỏi: Quan sát hình 35.2 [SGK, trang 111] - Lược đồ những luồng nhập cư vào châu Mĩ, lý giải tại sao có sự rất khác nhau về ngôn từ nửa dân cư thuộc Bắc Mĩ và dân cư ở Trung và Nam Mĩ.
Câu hỏi: Lãnh thổ châu Mĩ [phần lục địa] kéo dãn trên khoảng chừng bao nhiêu vĩ độ?
Câu hỏi: Các luồng nhập cư có vai trò quan trọng ra làm sao đến việc hình thành hiệp hội dẫn cư châu Mĩ?
BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM
Câu 1 : Châu Mĩ nằm hoàn toàn ở nửa cầu nào?
Câu 2: Người Anh điêng và người E-xki-mô thuộc chủng tộc nào?
Câu 3: Quan sát hình 35.1 [SGK] cho biết thêm thêm kênh đào Pa-na-ma tiếp nối đuôi nhau những đại dương nào?
Câu 4: Người Anh-điêng sinh sống hầu hết bằng nghề gì?
Câu 5: Người E-xki-mô sinh sống bằng nghề:
Câu 6: Các bộ lạc nào ở Trung Mĩ và Nam Mĩ có trình độ tăng trưởng không nhỏ như luyện kim, kĩ thuật xây dựng và có nền văn minh cổ đại rực rỡ?
ĐÁP ÁN
Câu 5: D Câu 6: D Các dân tộc bản địa bản địa châu Mỹ [thổ dân châu Mỹ hay người Anh-điêng, ở Việt Nam còn gọi là người da đỏ để chỉ dân bản địa ở Hoa Kỳ mà bắt nguồn từ thuật ngữ tiếng Anh "redskin" dù màu da của tớ không thực sự đỏ] là những nhóm dân cư tiên khởi của Mỹ lục địa địa trước lúc người châu Âu mày mò ra đại lục này vào thời gian cuối thế kỷ 15 [được gọi là thời kỳ tiền Colombo].
Phân bố hiện tại của những dân tộc bản địa bản địa châu Mỹ [không gồm có những dân tộc bản địa lai như mestizo, métis, zambo và pardo] Pardo Hầu hết những dân tộc bản địa bản địa châu Mỹ là những nhóm săn bắn hái lượm và hiện vẫn còn đấy nhiều dân tộc bản địa giữ tập quán này, nhất là ở lưu vực sông Amazon. Tuy vậy, cũng luôn có thể có nhiều dân tộc bản địa khác có nền nuôi trồng thủy sản và nông nghiệp tăng trưởng.[30] Không những thế, còn tồn tại những xã hội bản địa phối hợp cả trồng trọt lẫn săn bắn và hái lượm. Ở một số trong những vùng, những dân tộc bản địa bản địa đã tiếp tục tăng trưởng thành những nền văn minh rực rỡ, xây dựng những khu công trình xây dựng kiến trúc hoành tráng, sáng lập những thành bang, vương quốc và đế quốc có tổ chức triển khai đồ sộ. Một số đạt được những thành tựu văn hóa truyền thống-khoa học ở nhiều nghành rất khác nhau như: kỹ thuật, kiến trúc, toán học, thiên văn học, chữ viết, vật lý, y học, trồng trọt, thủy lợi, địa chất, khai thác mỏ, luyện kim, điêu khắc và đúc vàng.
Nhiều khu vực tại Châu Mỹ lúc bấy giờ vẫn còn đấy được định cư bởi những dân tộc bản địa gốc. Các giang sơn có dân số bản địa đáng kể gồm có: Bolivia, Canada, Ecuador, Guatemala, Mexico, Peru và Hoa Kỳ. Các nhà ngôn học ước tính rằng có tới hơn 1.000 ngôn từ bản địa rất khác nhau được nói ở Châu Mỹ. Một số ngôn từ, ví như ngữ hệ Quechua, tiếng Aymara, tiếng Guaraní, ngữ hệ Maya hay tiếng Nahuatl, có số người nói lên đến mức hàng triệu. Nhiều dân tộc bản địa bản địa hiện vẫn tiếp tục duy trì và bảo tồn những khía cạnh của văn hóa truyền thống của tớ, gồm có tôn giáo, tổ chức triển khai xã hội và tập quán tự cung tự túc tự cấp. Nhiều dân tộc bản địa bản địa dung hòa văn hóa truyền thống của tớ với văn hóa truyền thống tân tiến, một số trong những khác thì vẫn sống tương đối tách biệt khỏi văn hóa truyền thống phương Tây và một số trong những ít còn sẽ là những dân tộc bản địa chưa tiếp xúc.
Thuật ngữ "người Anh-điêng" [phiên âm từ tiếng Anh: Indians] bắt nguồn từ những chuyến thám hiểm của Christopher Columbus; ông ban đầu lầm tưởng là đã đổ xô lên một hòn đảo nào đó ở Đông Ấn [India] nhưng thực ra là một lục địa hoàn toàn mới.[31][32][33][34][35][36] Sau này, những quần hòn đảo này được nghe biết với tên thông tục là "Tây Ấn". Điều này làm phát sinh thuật ngữ chung chung "Indies" và "Indians" [tiếng Tây Ban Nha: indios; tiếng Bồ Đào Nha: índios; tiếng Pháp: indiens; tiếng Hà Lan: indianen] để chỉ dân cư bản địa, ý niệm một sự thống nhất về chủng tộc văn hóa truyền thống Một trong những dân tộc bản địa bản địa của Châu Mỹ. [Tất nhiên, đây chỉ là quan điểm của thực dân châu Âu, chứ người bản địa châu Mỹ trước đó chưa từng thống nhất về mặt chủng tộc hay văn hóa truyền thống] Quan niệm thống nhất này, được khối mạng lưới hệ thống hóa về luật pháp, tôn giáo và chính trị, ban đầu không được đồng ý bởi nhiều nhóm dân bản địa, nhưng đã được nhiều dân tộc bản địa đồng ý trong vòng hai thế kỷ qua.[37] Thường thì thuật ngữ "Anh-điêng" không gồm có những dân tộc bản địa ở vùng Bắc Cực của châu Mỹ, ví như người Aleut, người Inuit và người Yupik. Những dân tộc bản địa này đến châu Mỹ muộn hơn hàng nghìn năm tiếp theo những cuộc di cư cổ; họ sở hữu nhiều điểm lưu ý di truyền và văn hóa truyền thống tương đương với những thổ dân vùng Viễn Đông Nga cận Bắc Cực của châu Á. Tuy vậy, những nhóm này dù sao cũng khá sẽ là "những dân tộc bản địa bản địa châu Mỹ".
Nội dung chính
Sắc tộc có liên quanCác dân tộc bản địa bản địa SiberiaMestizoMétisZambo
Xem thêm thông tin về giả thuyết nguồn gốc và sự di cư của người Cổ Anh-điêng: Cuộc định cư châu Mỹ
Tranh vẽ người Anh-điêng cổ đang rình săn một con glyptodonCác rõ ràng rõ ràng về cuộc di cư sang châu Mỹ và sự bành trướng của người Anh-điêng Cổ khắp lục địa [ví như niên biểu và tuyến phố di cư] vẫn đang trong quy trình nghiên cứu và phân tích và thảo luận.[38][39] Dựa trên những dẫn chứng khảo cổ và di truyền học, châu Mỹ là lục địa ở đầu cuối mà con người chinh phục.[38] Trong quy trình băng hà Wisconsin [50–17.000 năm trước đó], mực nước biển triệt thoái làm lộ ra cây cầu đất liên lục địa Beringia nối Siberia với Alaska.[40][41] Alaska là một refugium băng hà vì lượng tuyết rơi ở đây thấp, hoàn toàn có thể tương hỗ một lượng dân cư nhỏ sinh sống. Dải băng Laurentide bao trùm hầu hết Bắc Mỹ, cầm chân những nhóm người du mục ở Alaska [phía Đông Beringia] trong hàng nghìn năm.[42][43]
Các nghiên cứu và phân tích di truyền đã cho toàn bộ chúng ta biết rằng những dân cư thứ nhất của châu Mỹ là hậu duệ của một quần thể tổ tiên duy nhất [founding population], tăng trưởng khác lạ, được phỏng đoán là ở Beringia.[44][45] Sự cô lập của những dân tộc bản địa này ở Beringia có lẽ rằng kéo dãn từ 10–20.000 năm.[46][47][48] Khoảng 16.500 năm trước đó, những sông băng khởi đầu tan chảy, được cho phép con người di tán về phía nam, phía đông vào Canada và xa hơn thế nữa.[39][49][50] Những hiệp hội tiến vào Bắc Mỹ được cho là đã bám theo những đàn động vật hoang dã lớn thế Canh Tân di cư sang châu Mỹ, dọc theo những hiên chạy không biến thành ngừng hoạt động xen giữa dải băng Laurentide và dải băng Cordilleran.[51]
Một tuyến di cư khác của con người cũng khá được những nhà khoa học đề xuất kiến nghị - đi trên đất liền hoặc chèo thuyền mộc - men theo bờ Tây Bắc Thái Bình Dương xuống phía nam, đến tận Nam Mỹ.[52] Ta chưa thể chứng tỏ giả thuyết này vì những dẫn chứng khảo cổ, nếu thực sự tồn tại, thì đã và hiện giờ đang bị nhấn chìm dưới đáy biển do mực nước biển toàn thế giới đã dâng 120 mét Tính từ lúc kỷ băng hà ở đầu cuối.[53]
Khoảng thời hạn con người tới được châu Mỹ từ 40.000–16.500 năm trước này vẫn còn đấy gây tranh cãi và có lẽ rằng vẫn sẽ bị bỏ ngỏ trong nhiều năm tới.[38][39] Một số điểm đồng thuận trong hiệp hội khoa học lúc bấy giờ gồm có:[54][55]
- Bắt nguồn từ Nam Siberia [báo cáo nghiên cứu và phân tích ADN vào thời gian năm 2012 xác lập quê nhà là Cộng hòa Altai tân tiến, với việc phân tách dân cư trình làng cách đó 20.000-25.000 năm][56]
- Sự cư trú rộng tự do ở châu Mỹ vào thời điểm cuối thời kỳ băng hà ở đầu cuối, đúng chuẩn hơn gọi là Cực đại băng hà ở đầu cuối, trình làng cách đó khoảng chừng 16.000–13.000 năm.
Các công cụ bằng đá điêu khắc, nhất là mũi phóng và dụng cụ nạo, là dẫn chứng cơ bản về hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người ở châu Mỹ. Các nhà khảo cổ học và nhân chủng học đã nghiên cứu và phân tích sự khác lạ Một trong những công cụ làm bằng gốm thủ công để phân loại những thời kỳ văn hóa truyền thống.[57] Nền văn hóa truyền thống Clovis là nền văn hóa truyền thống cổ truyền Cổ Anh-điêng sớm nhất ở châu Mỹ, xuất hiện vào lúc chừng 11.500 RCBP [năm cácbon phóng xạ BP[58]], tương tự với 13.500-13.000 năm trước đó theo lịch.
Vào năm 2014, tro cốt của một đứa trẻ sơ sinh được chôn cất với một số trong những đồ tạo tác văn hóa truyền thống Clovis[59] 12.500 tuổi từ Montana được giải trình ADN nhiễm sắc thể thường. Đứa bé được đặt tên là Anzick-1, được tìm thấy tại Di chỉ chôn cất Anzick Clovis ở Montana, Hoa Kỳ. Dữ liệu chỉ ra rằng thành viên này còn có quan hệ di truyền với những quần thể bản địa hiện tại ở Bắc Mỹ. Tuy nhiên, ADN của nó trùng với tổ tiên của những quần thể bản địa ở Trung và Nam Mỹ. Chứng minh rằng có một sự tách biệt sớm Một trong những dân tộc bản địa Bắc Mỹ và những dân tộc bản địa Trung-Nam Mỹ. Giả thuyết nhận định rằng những cuộc xâm lược của văn hóa truyền thống Clovis đã lấn át hoặc đồng hóa những dân tộc bản địa di cư trước đó vào châu Mỹ hiện đã biết thành bác bỏ.[59] Hài cốt của đứa trẻ được trao trả về Motana và được người bản địa tái chôn cất.
Bộ xương của một thiếu nữ [được đặt tên là 'Naia' theo tên một nữ thủy thần trong thần thoại cổ xưa Hy Lạp] được khai thác vào trong năm 2007 ở hang chìm Sistema Sac Actun tại bán hòn đảo Yucatán phía đông Mexico. ADN của cô đã được chiết xuất và tính niên đại. Hài cốt này đã 13.000 năm tuổi và sẽ là bộ xương người nguyên vẹn về mặt di truyền lâu lăm nhất từng được tìm thấy ở châu Mỹ. ADN ty thể của cô nàng chỉ ra "có nguồn gốc châu Á", cũng hoàn toàn có thể được thấy trong những quần thể người Mỹ bản địa tân tiến.[60]
Hài cốt của hai trẻ sơ sinh được tìm thấy tại di chỉ sông Upward Sun có niên đại khoảng chừng 11.500 năm trước đó. Bằng chứng di truyền của chúng đã cho toàn bộ chúng ta biết rằng quần thể người Mỹ bản địa được nghiên cứu và phân tích có nguồn gốc từ một quần thể sáng lập duy nhất, tách ra từ quần thể gốc Đông Á-Basal ở Khu vực Đông Nam Á lục địa khoảng chừng 36.000 năm trước đó, cùng thời gian với những người dân Jōmon tách thoát khỏi quần thể Đông Á-Basal, có lẽ rằng cùng thời gian với tổ tiên người Mỹ bản địa hoặc thuộc một làn sóng mở rộng khác lạ. Các tác giả cũng phục vụ dẫn chứng đã cho toàn bộ chúng ta biết những nhánh cơ bản phía bắc và phía nam của thổ dân châu Mỹ đã phân kỳ khoảng chừng 16.000 năm trước đó.[61][62] Một vật mẫu người Mỹ bản địa lấy từ Idaho 16.000 năm TCN, có hộp sọ tương tự như người Mỹ bản địa tân tiến và dân cư Siberia Cổ, mang gien gần tương tự với những người Đông Âu-Á và đã cho toàn bộ chúng ta biết quan hệ cao với những người Đông Á đương thời, cũng như bộ sưu tập từ thời kỳ Jōmon của Nhật Bản. Các nhà nghiên cứu và phân tích tin rằng điều này xác nhận "dẫn chứng về di sản di truyền được chia sẻ Một trong những dân tộc bản địa cuối thế Canh Tân ở miền bắc việt nam Nhật Bản và Bắc Mỹ."[63]
Thời kỳ tiền Columbus
Các ngữ hệ bản địa Bắc Mỹ phân loại ở Canada, Greenland, Hoa Kỳ, và miền Bắc MexicoThời kỳ tiền Columbus đề cập đến toàn bộ những phân loại thời kỳ trong lịch sử và tiền sử của châu Mỹ trước lúc người Âu và Phi có ảnh hưởng đáng kể lên châu Mỹ, kéo dãn từ thời kỳ con người đặt chân đến tới thời kỳ đồ đá cũ Thượng rồi tới thời thuộc địa của châu Âu.[64]
Người Kogi, hậu duệ của người Tairona, là một văn hóa truyền thống khác lạ, hầu như mang đậm yếu tố tiền Columbus.[65] Người Tairona có vẻ như như thể nền văn minh Andes duy nhất không hoàn toàn bị đồng hóa và chinh phục.Thuật ngữ có vẻ như như chỉ ở tại mức thời hạn trước những chuyến hải hành của Christopher Columbus từ 1492 đến 1504, nhưng trên thực tiễn, thuật ngữ này gồm có lịch sử của những nền văn hóa truyền thống cổ truyền bản địa trước lúc người châu Âu chinh phục hoặc ảnh hưởng đáng kể tới họ.[66] Thuật ngữ "Tiền-Columbus" được sử dụng đặc biệt quan trọng thường xuyên trong những cuộc thảo luận học thuật về những xã hội bản địa Trung Bộ châu Mỹ trước những cuộc tiếp xúc, gồm có: Olmec; Toltec; Teotihuacan; Zapotec; Mixtec; những nền văn minh Aztec và Maya; cùng những nền văn minh phức tạp ngự ở dãy Andes: Đế quốc Inca, văn hóa truyền thống Moche, Liên minh Muisca và Cañari.
Nền văn minh Norte Chico [ở Peru ngày này] là một trong trong 6 nền văn minh nguyên thủy của toàn thế giới, phát sinh độc lập cùng thời với nền văn minh Ai Cập.[67][68] Nhiều nền văn minh tiền Colombus sau này đạt được sự phức tạp lớn, nổi trội với những khu định cư đô thị, nông nghiệp, kỹ thuật, thiên văn học, thương mại, kiến trúc hoành tráng, và khối mạng lưới hệ thống phân tầng xã hội phức tạp. Một số nền văn minh đã tàn lụi từ lâu trước cả thời của người châu Âu và châu Phi đến được lục địa [khoảng chừng thời gian cuối thế kỷ 15 - thời điểm đầu thế kỷ 16], và chỉ được nghe biết qua lịch sử truyền miệng và những cuộc khảo sát khảo cổ. Những dân tộc bản địa khác sống ở thời kỳ tiếp xúc và thuộc địa, đã được ghi chép vào sử sách. Một số ít, ví như những dân tộc bản địa Maya, Olmec, Mixtec, Aztec và Nahua, có hệ chữ viết của riêng họ. Tuy nhiên, hầu hết những ghi chép của người bản địa về truyền thống cuội nguồn, văn hóa truyền thống, tôn giáo và lịch sử của tớ đã biết thành người châu Âu thiêu đốt. Chỉ có một số trong những tài liệu được giấu kín còn tồn tại, để lại cho những nhà sử học lúc bấy giờ một tia sáng nhỏ nhoi về văn hóa truyền thống và kiến thức cổ đại đã mất từ lâu.
Theo những sử liệu của người bản địa và người châu Âu, những nền văn minh Châu Mỹ trước đó và vào thời gian tiếp xúc đã đạt được nhiều thành tựu lớn.[69] Ví dụ, người Aztec đã xây dựng một trong những thành phố lớn số 1 toàn thế giới, Tenochtitlan [bị phá hủy trong cuộc vây hãm năm 1521 và thay thế bằng thành phố Mexico] với dân số ước tính vào tầm 200.000 và họ cai trị đế quốc to lớn với 5 triệu người sinh sống.[70] Để so sánh, những thành phố lớn số 1 ở châu Âu vào thế kỷ 16 là Constantinople và Paris với dân số lần lượt là 300.000 và 200.000.[71] Dân số ở London, Madrid và Rome bấy giờ không vượt quá 50.000 người. Năm 1523, trong cuộc chinh phục Tân Thế giới của Tây Ban Nha, toàn bộ dân số nước Anh chỉ dưới 3 triệu người.[72] Thực tế này nói lên mức độ tinh vi của nền nông nghiệp, cỗ máy chính phủ nước nhà và pháp quyền tồn tại ở Tenochtitlan, yên cầu để quản trị và vận hành một lượng công dân lớn như vậy. Các nền văn minh bản địa cũng mày mò ra nhiều điều trong thiên văn học và toán học, gồm có tạo ra loại lịch đúng chuẩn nhất trên toàn thế giới. Việc thuần hóa ngô cần một quy trình lai tạo tinh lọc hàng nghìn năm, và việc tiếp tục trồng trọt chúng được thực thi với quy hoạch và tinh lọc, thường là bởi phụ nữ.
Thời kỳ thực dân châu Âu
Công cuộc thuộc địa hóa châu Mỹ của người Âu đã thay đổi môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường và nền văn hóa truyền thống cổ truyền của những dân tộc bản địa bản địa gốc. Mặc dù ta không biết dân số đúng chuẩn thời kỳ tiền thuộc địa của châu Mỹ, những học giả ước tính rằng dân số bản địa đã giảm từ 80% đến 90% trong những thế kỷ đầu của cuộc tiếp xúc với những người châu Âu. Phần lớn sự suy vong dân số này là vì nhiều chủng loại bệnh Á-Âu mới gia nhập vào châu Mỹ. Dịch bệnh đậu mùa, sởi, và dịch tả từ thực dân châu Âu mang sang đã tàn phá dân cư bản địa.
Sự lây lan của những bệnh truyền nhiễm ban đầu rất chậm, vì hầu hết người châu Âu không biến thành lây nhiễm dữ thế chủ động hoặc rõ ràng, do kĩ năng miễn dịch thừa kế từ những thế hệ trước đó tiếp xúc với những bệnh này ở châu Âu. Điều này đã thay đổi khi người châu Âu khởi đầu buôn người với số lượng lớn từ Tây và Trung Phi làm nô lệ sang châu Mỹ. Giống như những dân tộc bản địa bản địa, những người dân châu Phi này mới tiếp xúc với những bệnh châu Âu, thiếu sức khỏe riêng với những bệnh của châu Âu. Năm 1520, một người châu Phi bị nhiễm bệnh đậu mùa đến Yucatán. Tới năm 1558, căn bệnh này đã phủ rộng rộng tự do ra khắp Nam Mỹ và đến lưu vực sông Plata.[73] Các chiến dịch quân sự chiến lược của châu Âu đã làm tăng thêm thiệt hại về nhân mạng. Thực dân châu Âu còn khơi mào nhiều cuộc tàn sát riêng với những dân tộc bản địa bản địa và bắt họ làm nô lệ.[74][75][76] Theo Cục khảo sát dân số Hoa Kỳ [1894], những cuộc trận chiến tranh da đỏ ở Bắc Mỹ vào thế kỷ 19 đã cướp đi sinh mạng của khoảng chừng 19.000 người châu Âu và 30.000 người Mỹ bản địa.[77]
Nhóm bản địa thứ nhất mà Columbus gặp gỡ là 250.000 người Taínos của Hispaniola, đại diện thay mặt thay mặt cho nền văn hóa truyền thống cổ truyền thống cuội nguồn trị ở Đại Antilles và Bahamas. Trong vòng ba mươi năm, khoảng chừng 70% dân số Taínos đã chết.[78] Họ không hoàn toàn có thể miễn dịch riêng với những bệnh châu Âu, vì vậy những đợt bùng phát bệnh sởi và đậu mùa đã tàn phá dân số của tớ.[79] Một đợt bùng phát như vậy xẩy ra trong một trại nô lệ Châu Phi, bệnh đậu mùa lây lan sang người Taíno gần đó khiến 50% dân số thiệt mạng.[73] Người Taínos liên tục nổi dậy chống lại lao động cưỡng bức, mặc kệ những giải pháp do encomienda [một kiểu thái ấp, được cho phép một địa chủ Tây Ban Nha sở hữu và bóc lột lao động bản địa trong đất của người đó] đưa ra để giáo dục tôn giáo và bảo vệ những bộ lạc khỏi trận chiến tranh,[80] ở đầu cuối dẫn đến cuộc đại khởi nghĩa của người Taíno [1511–1529].
Hiện nay, dân tộc bản địa da đỏ chiếm khoảng chừng 1% dân số Hoa Kỳ. Họ sống ở những vùng có Đk tự nhiên rất trở ngại vất vả, như: những vùng núi cao, khô hạn ở phía Tây.
Một phụ nữ người Quechua cõng con ở Thung lũng Urubamba [Thung Lũng Thiêng], Andes, Peru- Chiến tranh Da Đỏ
- Thời kỳ tiền Colombo
Lấy từ “//vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thổ_dân_châu_Mỹ&oldid=68424644”