Người phụ nữ nào trong lịch sử Việt Nam đã trở thành hoàng hậu của hai triều đại
|
Đại Thắng Minh hoàng hậu(chữ Hán: 大勝明皇后;? -1000), dã sử xưng gọiDương Vân Nga(楊雲娥), làHoàng hậucủa 2 vị Hoàng đế thời kỳ đầu lập quốc trongLịch sử Việt NamlàĐinh Tiên HoàngvàLê Đại Hành. Bà đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từnhà Đinhsangnhà Tiền Lê. Vì là một người đàn bà quyền lực của 2 triều đại quan trọng, sử sách thường gọi bà với cái tên trang trọng là Dương hậu (楊后) hay Dương thái hậu (楊太后). Hiện nay, trong các đền thờ, tên đường và các tác phẩm văn học nghệ thuật, người Việt gọi bà là Thái hậu Dương Vân Nga (太后楊雲娥) hay Lưỡng triều hoàng hậu Dương Vân Nga (兩朝皇后楊雲娥). Chúc bạn học tốt ~^^~
Các huyền thoại về Dương Văn Nga  Người ta tương truyền rằng khi mới chào đời, Dương Vân Nga đã khóc “dạ đề” ba tháng, dỗ mãi không khỏi, một ông đạo sĩ đã ru rằng: Nín đi thôi, nín đi thôi Một vai gánh vác cả đôi sơn hà Điều này báo trước Dương Vân Nga sẽ gánh giang sơn của hai triều đại Đinh và Tiền Lê (Nguyễn Văn Trò, 1998, tr. 138). Từ khi còn nhỏ, Dương Vân Nga là nhân vật đặc biệt mang trong mình nhiều thần tích. Truyện kể rằng, Lưu Phúc là bạn tâm giao của Đinh Công Trứ là cha của Đinh Bộ Lĩnh. Ông từng giúp Đinh Bộ Lĩnh rất nhiều khi lên làm vua. Khi Đinh Bộ Lĩnh làm trại trưởng, ông có ý định tìm cho Đinh Bộ Lĩnh người vợ đảm đang, tìm mãi nhưng vẫn chưa thấy được người nào vừa ý. Khi đến vườn Rồng ở thôn Mỹ Hạ, thấy một cô gái có mây ngũ sắc che vừa cắt cỏ vừa hát: Anh đi tán tía tán vàng Để em cắt cỏ bên đàng sao đang Tay cầm bán nguyệt xênh xang Hàng trăm ngọn cỏ lai hàng tay ta Một cô gái cất giọng hát với giọng điệu khẩu khí, tay cầm liềm được ví như là cầm mặt trăng, hàng trăm ngọn cỏ được ví như hàng trăm quân lính lai hàng dưới tay mình. Khi Lưu Phúc đến nhà bạn cũ là Dương Thái Huyền, Dương Thái Huyền gọi con ra tiếp nước thì ông nhận ra đây chính là cô gái cắt cỏ ven sông. Hỏi ra mới biết tên là Dương Vân Nga. Ông liền hỏi cô về làm vợ cho Đinh Bộ Lĩnh. Dương Vân Nga từ cô gái cắt cỏ trở thành vợ của trại trưởng Đinh Bộ Lĩnh, sau này là Hoàng hậu của vua Đinh ( Nguyễn Văn Trò, 1998). Thái hậu Dương Vân Nga trong chính sử Sau khi Đinh Tiên Hoàng mất, bà từng giữ cương vị chấp chính trong 8 tháng (từ tháng 11/979 – 7/980) vì do Đinh Toàn còn nhỏ chưa lãnh đạo được triều đình. Với uy quyền trong tay, bà đã điều khiển các công việc của triều đình để giữ vững ngôi báu cho nhà Đinh. Dù không chính thức làm vua, nhưng bà đã điều hành việc nước như một ông vua (Lã Đăng Bật, 1998). Trong tình thế ngàn cân treo sợi tóc do quân Tống lăm le xâm lược đất nước. Trước ý nguyện của ba quân, Thái hậu Dương Vân Nga đã trao long bào cho Thập đạo tướng quân Lê Hoàn. Lê Hoàn là một vị tướng giỏi được lòng quân sĩ. Trúc Đường (1979) trong vỡ ca kịch Thái hậu Dương Vân Nga, tướng Phạm Cư Lượng có nói về Lê Hoàn như sau: “Tiểu tướng nhớ hồi còn tiên đế Người vẫn thường khen: Thập đạo tướng quân tài đức song toàn Cầm quân đánh nơi nào thì nơi đó giặc tan Đóng quân ở nơi nào thì nơi đó mặc người hớn hở! Đó là một vị chủ suý được lòng quân sĩ Người ta sẵn lòng vì ông nhảy vào lửa bỏng dầu sôi Tâu Thái hậu, hiện nay gió giông kéo đến đầy trời Ba quân thấy rằng: Ngoài Thập đạo tướng quân ra, khó có ai đứng ra đảm đương việc lớn” (tr. 256, 257). Lê Hoàn đã chiến thắng oanh liệt quân Tống, “ Cảm động trước tấm lòng của Dương Vân Nga, đợi nàng đoạn tang chồng. Lê Hoàn lập Dương Vân Nga làm Đại Thắng Minh hoàng hậu. Nhưng vì tái giá, nên Dương Vân Nga chỉ làm hoàng hậu thứ năm. Biết Dương Vân Nga là người có tài, Lê Hoàn cho mời bốn bà hoàng hậu kia lại và nói: Nhờ ai mà các bà có ngày hôm nay. Mọi người chưa nói gì thì Lê Hoàn đã hướng về phía Dương Vân Nga. Các bà hoàng hậu đều đồng ý, Lê Hoàn yên lòng lập Dương Vân Nga làm chính cung hoàng hậu” (Nguyễn Văn Trò, 1998, tr. 137). Lã Đăng Bật ( 1998) nhận định: “Công lao lớn nhất của bà là lượng sức mình không đảm đương nổi việc nước, bà đã quyết định trao ngôi báu cho Lê Hoàn, tức là đã truất bỏ cơ nghiệp của nhà Đinh, xây dựng nhà Tiền Lê. Đây là việc làm hợp với lòng trời và lòng người khi đó. Bà là người phụ nữ thức thời, nghĩ đến vận mệnh của đất nước trên hết, bỏ qua những lời bàn tán, phản đối, thậm chí cả những dư luận xấu của triều đình lúc bấy giờ. Lại một lần nữa, vượt lên những người phụ nữ đương thời, dám tự quyết đoán tình cảm riêng tư, theo tiếng gọi của con tim, bà chia sẻ hạnh phúc với Lê Hoàn. Tiếp đó, bà đã cùng Lê Hoàn xây dựng đất nước sau chiến thắng. Đến năm Canh Tý (1000) bà qua đời, thọ 49 tuổi ( tr. 55, 56). Vài nhận định về huyền thoại Dương Văn Nga Dương Vân Nga vừa là một nhân vật lịch sử, chính trị có thật, vừa là nhân vật mang tính chất huyền bí. Qua việc phân tích về thân thế và cuộc đời của Thái hậu Dương Vân Nga cho ta thấy một số môtip thể hiện tính huyền thoại như: khuynh hướng lịch sử hoá huyền thoại; cảm hứng ngợi ca nhân vật có công với đất nước, sinh đẻ thần kỳ. Đây được xem là sự kết hợp giữa vương quyền và thần quyền. Có lẽ nhắc đến Thái hậu Dương Vân Nga, không ít người biết đến giai thoại bà mới sinh thường hay khóc dạ đề. Lời tiên tri của ông đạo sĩ ứng nghiệm vào việc bà lấy Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành. Đời sau có thể ước đoán rằng, câu sấm này là do người ta đặt ra sau khi sự việc đã diễn ra, sau khi Thái hậu Dương Vân Nga đã mất ( năm 1000), bà đã chỉ lấy hai vua, Đinh và Lê, nên người đời mới đặt ra câu sấm, mượn lời ông đạo sĩ, để bà gánh vác “đôi sơn hà” mà không phải gánh vác “ba sơn hà”. Mặt khác, còn một giai thoại kể về mối tình trẻ giữa Lê Hoàn và Dương Vân Nga. Dân gian cảm thông, biện minh cho quan hệ của hai người sau này trong cung đình nên đã hợp pháp hoá cho mối tình của họ từ tuổi thanh xuân, để đến khi vào cung, việc họ làm chỉ là “nối lại tình xưa”, làm giảm nhẹ tình tiết mà các nhà nho gọi là Lê Hoàn đã “lấy mẹ goá, hiếp con côi”. Câu chuyện trên dù có thật hay chỉ là giai thoại, nó cũng phản ánh môt giá trị : Lê Hoàn và Dương Vân Nga trạc tuổi nhau. Và đó mới là cơ sở để dân gian thêu dệt câu chuyện tình thời trẻ đẹp đẽ, “xứng đôi vừa lứa với thái độ đồng tình. Thần tích của Dương Vân Nga khi làm Hoàng hậu mang ý nghĩa củng cố và tăng cường uy tín cho một triều đại. “Khi nước nhà lâm nguy thì bậc chân tu cũng không thể ngồi yên trước những trang kinh Phật”, bởi thế khi vận mệnh của đất nước đang bị nạn ngoại xâm đe doạ nghiêm trọng thì những quyết đoán kịp thời và xử lý nội bộ một cách linh hoạt là điều hết sức cần thiết cho môt đất nước. Bên cạnh đó, việc Dương Vân Nga trao long bào cho Lê Hoàn là việc hợp thức hoá một triều đại mới, thể hiện tâm thức, ý chí và mong muốn của cộng đồng khi vận mệnh của đất nước lâm ngụy. Có thể thấy, hành động trao long bào của Dương Vân Nga cho Lê Hoàn đã được nhắc đến rất nhiều trong lịch sử và được xây dựng lại trong các tác phẩm nghệ thuật. Một hành động có quyết định sống còn cho một đất nước, thấu tình hợp lý khi kết thúc một vương triều cũ để chuyển giao cho một vương triều mới cai quản và phát triển đất nước. Lịch sử Việt Nam, nếu nhìn từ thân phận phụ nữ thì đó là những tiếng nói yếu ớt, nghĩa là phụ nữ không có hoặc ít có tiếng nói, mà chỉ là những tiếng lồng đa thanh của những kẻ đàn ông cho những khuôn mặt đàn bà đã phôi pha theo dòng chảy thời gian. Hình tượng Thái hậu Dương Vân Nga trong lịch sử được xem như một biểu tượng cho người phụ nữ Việt Nam biết hy sinh hạnh phúc cá nhân để giữ gìn sự thống nhất và bảo vệ nền độc lập dân tộc. Có thể thấy Dương Vân Nga là người phụ nữ có tài sắc vẹn toàn, đặc biệt mang dáng dấp của một nhà chính trị, đã có những quyết đoán kịp thời để cứu vận mệnh của đất nước trong thời khắc rối ren của lịch sử. Góp phần giữ cho giang sơn yên ổn, thanh bình, chuyển giao quyền lục đúng thời điểm, chọn đúng người tài đứng ra giúp nước. Huyền thoại Dương Vân Nga cũng như huyền thoại về những nhân vật lịch sử khác đã lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác góp phần ca ngợi về truyền thống dựng và giữ nước của cha ông ta trong lịch sử. Đặc biệt, Dương Vân Nga là phụ nữ nhưng cũng đã có những đóng góp quý báu cho quá trình giữ nước của dân tộc. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 8 tháng 4 năm 2021 Nguyễn Thị Kim Voanh Phòng Truyền thông – Giáo dục và Quan hệ Quốc tế Tài liệu tham khảo 1. Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ. (1997). Truyện tích và Huyền thoại Phụ nữ Việt Nam. Tp. Hồ Chí Minh: NXB Phụ nữ. 2. Lã Đăng Bật. (1998). Cố đô Hoa Lư lịch sử và danh thắng. Hà Nội: Thanh niên. 3. Lã Đăng Bật. (2009). Kinh đô Hoa Lư xưa và nay. Hà Nội. Văn hoá dân tộc. 4. Nguyễn Danh Phiệt. (1990). Nhà Đinh dẹp loạn và dựng nước. Hà Nội: Khoa học xã hội. 5. Nguyễn Văn Trò. (1998). Cố đô Hoa Lư. Hà Nội: Văn hoá dân tộc.
Dương Vân Nga là Hoàng hậu của 2 vị Hoàng đế thời kỳ đầu lập quốc trong lịch sử Việt Nam -Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành. Bà đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang nhà Tiền Lê.Tuy nhiên, bà không được chính sử ghi chép nhiều.Đại Việt sử ký toàn thưchỉ cho biết bà họ Dương, không nói bà tên là gì, cũng không viết xuất thân của bà ra sao.
Còn theo truyền tụng dân gian, Dương Vân Nga là con gái của ông Dương Thế Hiển, quê ở vùng Nho Quan, Ninh Bình. Sinh thời,Vân Nga rất xinh đẹp. Bà có khuôn mặt bầu bĩnh rất phúc hậu song vẫn có nét thanh tú, cao sang. Nước da trắng hồng và cặp mắt phượng, mày ngài lúc nào cũng long lanh đầy tình tứ.
Năm 968, sau khi dẹp xong "loạn 12 sứ quân", thống nhất đất nước, Đinh Bộ Lĩnh (Đinh Tiên Hoàng) lên ngôi vua, lấy tôn hiệu là Đại Thắng Minh Hoàng đế, đóng đô ở Hoa Lư (Ninh Bình), đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, lấy niên hiệu là Thái Bình.
Tượng hoàng hậu hai triều Dương Vân Nga tạiđền vua LêởHoa Lư. Ảnh tư liệu
Trong một lần đến vùng Nga My, nghe tiếng hát giọng trong trẻo của một cô gái, Đinh Bộ Lĩnh xuống ngựa, cho người gọi cô gái, nhưng không thấy. Ông chợt nghĩ đến người bạn bố mình xưa kia là Tướng quân Dương Thế Hiển ở gần đây, bèn ghé vào thăm. Thế Hiển sai con gái Vân Nga bưng nước mời khách. Nàng có tiếng nói hệt giọng hát Đinh Bộ Lĩnh vừa nghe. Nhà vua xin được đón cô gái về kinh đô, lúc đó Vân Nga tròn 16 tuổi. Về sau, bà là một trong 5 hoàng hậu của vua Đinh,được vua rất yêu chiều docó nhan sắc và hiểu biết.
Năm 979, Đinh Bộ Lĩnh và hoàng tử Đinh Liễn bị hoạn quan Đỗ Thích giết hại.Triều thần tôn Vệ Vương Đinh Toàn (mới được 6 tuổi) lên ngôi Hoàng đế, tôn Dương Vân Nga làm Hoàng Thái Hậu. Thập đạo Tướng quân Lê Hoàn (Lê Đại Hành) được Dương Thái hậu chọn làm Nhiếp chính, sau tự xưng là Phó Vương.
Các đại thần Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Phạm Hạp thấy quyền lực rơi vào tay Lê Hoàn, lại nghi Dương Thái hậu cùng Lê Hoàn tư thông nên kéo quân về Hoa Lư tiến đánh nhưng bị Lê Hoàn đánh bại.Ở biên giới phía Bắc, giặc Tống lợi dụng tình hình Đại Cồ Việt rối ren, chuẩn bị cất binh xâm lược.
Năm 980, trước nguy cơ xâm lược của quân Tống, Dương hoàng hậu cùng triều thần tôn Lê Hoàn lên làm Hoàng đế, lập nên nhà Tiền Lê. Việc này,Đại Việt Sử Ký Toàn ThưvàKhâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mụcđều có chép lại:
"Bấy giờ, Lạng Châu nghe tin quân Tống sắp kéo sang, liền làm tờ tâu báo về. Thái hậu sai Lê Hoàn chọn dũng sĩ đi đánh giặc, lấy người ở Nam Sách Giang là Phạm Cư Lạng làm đại tướng quân. Khi triều đình đang bàn kế hoạch xuất quân, Cự Lạng cùng các tướng quân khác đều mặc áo trận đi thẳng vào Nội phủ, nói với mọi người rằng: 'Nay chúa thượng còn trẻ thơ, chúng ta dẫu hết sức liều chết để chặn giặc ngoài, may có chút công lao, thì có ai biết cho? Chi bằng trước hãy tôn lập ông Thập đạo làm Thiên tử, sau đó sẽ xuất quân thì hơn'".
Quân sĩ nghe vậy đều hô 'vạn tuế'. Thái hậu thấy mọi người vui lòng quy phục bèn sai lấy áo long cổn khoác lên người Lê Hoàn, mời lên ngôi Hoàng đế. Từ đó Lê Hoàn lên ngôi, đổi niên hiệu là Thiên Phúc vào đầu năm 980, giáng phong Đinh Toàn làm Vệ Vương".
Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng ở Hoa Lư (Ninh Bình). Ảnh: Wikipedia
Tháng 7/980 quân Tống xâm lược Đại Cồ Việt. Lê Hoàn vừa lên ngôi đã phải triển khai lực lượng kháng chiến đánh giặc bảo vệ đất nước. Đến tháng 3/981, cuộc kháng chiến chống Tống do Lê Hoàn trực tiếp chỉ huy thắng lợi hoàn toàn. Vua Tống buộc phải xuống chiếu lui quân. Sau thắng lợi, Lê Hoàn dốc sức chăm lo xây dựng đất nước.
Năm 982, Lê Đại Hành phong Dương Vân Nga là Đại Thắng Minh Hoàng Hậu. Chính sử không cho biết hai người có bao nhiêu con, nhưng theo các thần tích ở cố đô Hoa Lư thì họ có một cô con gái tên Lê Thị Phất Ngân. Về sau, công chúa Phất Ngân được gả cho cho Điện tiền chỉ huy sứ Lý Công Uẩn - người mở đầu triều đại nhà Lý.
Cuối đời, hoàng hậu Dương Vân Nga tu hành tại động Am Tiênở phía đông kinh thành Hoa Lư. Tại đây còn lưu giữ một bài thơ truyền khẩu khắc trên tường Chùa tóm tắt về cuộc đời bà: "Hai vai gồng gánh hai Vua/Hai triều hoàng hậu, tu Chùa Am Tiên/Theo chồng đánh Tống bình Chiêm/Có công với nước, vô duyên với đời...".Năm 1000, bà qua đời.
Hoàng hậu Dương Vân Nga được thờ cùng với vua Lê Đại Hành tại đền vua Lêở khu di tích cố đô Hoa Lưvà thờ cùng vua Đinh Tiên Hoàngtại đền Mỹ Hạ ở Gia Thủy, Nho Quan.Tại khu di tích đình - chùa Trung Trữ, Ninh Giang, huyện Hoa Lư, bà còn được phối thờ cùng cả hai vua.Nhân dân khi làm đền thờ, tô pho tượng Dương thái hậu, nhưng mặt pho tượng tô đỏ. Theo truyền thuyết dân gian thì việc tô mặt đỏ thể hiện sự ngượng ngùng của người đàn bà thờ hai đời chồng, một Hoàng hậu thờ hai đời vua.
Việc Dương Vân Nga - thái hậu nhà Đinh tôn Lê Đại Hành lên làm vua, mở đầu nhà Tiền Lê, rồi lại trở thành vợ vua Lê bị các nhà nho và sử gia trước đây lên án rất gay gắt.Khâm Định nhà Nguyễnbàn: "Đại Thắng Minh là tên hiệu của Đinh Tiên Hoàng. Đại Hành lấy hiệu vua cũ đặt cho vợ mình: Thật là không còn kiêng nể chút gì cả! Sử sách ghi chép, để cười nghìn thu".
Tượng vua Lê Đại Hành trong đền thờ ở Hoa Lư. Ảnh tư liệu
Đại Việt Sử Ký toàn thư còn phê phán nặng nề hơn: "Đạo vợ chồng là đầu của nhân luân, dây mối của vương hóa. Hạ kinh của Kinh Dịch nêu quẻ Hàm và quẻ Hằng lên đầu, là để tỏ cái ý lấy đàn bà tất phải chính đáng. Đại Hành thông dâm với vợ vua, đến chỗ nghiễm nhiên lập làm hoàng hậu, mất cả lòng biết hổ thẹn. Đem cái thói ấy truyền cho đời sau, con mình bắt chước mà dâm dật đến nỗi mất nước, há chẳng phải là mở đầu mối họa đó sao?"
Tuy nhiên, về sau giới nghiên cứu lịch sử đã có cái nhìn thông cảm hơn đối với hoàng hậu hai triều Dương Vân Nga. Nhữngnhà sử học bênh vực bà cho rằng, trong khi đất nước đang lâm nguy, nếu chỉ vì quyền lợi của dòng họ và ngôi vị của con mình thì có thể giữ được nước không?Sự lựa chọn và quyết định của bà trong hoàn cảnh ấy, đã biểu hiện thái độ chính trị sáng suốt của một người có khối óc lớn thức thời, xứng đáng được coi là anh hùng.
Sử gia Nguyễn Khắc Thuần trong Việt Sử Giai Thoạicũng cho rằng:"Đinh Tiên Hoàng mất, vua nối ngôi là Đinh Toàn chỉ mới được 6 tuổi, Lê Hoàn làm Phó Vương, giữ quyền nhiếp chính, ấy là vì sự thể lúc đó buộc phải làm như vậy. Sau, vận nước lâm nguy, xã tắc không thể phó thác cho Đinh Toàn bé nhỏ, chư tướng cùng Dương Thái hậu tôn Lê Hoàn lên ngôi, và Lê Hoàn đã vui nhận ý tôn lập đó, ấy cũng bởi sự thể lúc bấy giờ buộc phải làm như vậy đó thôi. Ai lên ngôi để hưởng cuộc đời nhung lụa, còn Lê Hoàn lên ngôi trước hết là để nhận lấy sứ mệnh vinh quang mà cực kì khó khăn, đó là chỉ huy cuộc chiến đấu chống quân Tống xâm lăng, bảo vệ nền tự chủ và thái bình cho xã tắc, kính thay".
Trung Sơn |
