Tại sao trên thế giới hiện nay vẫn còn tồn tại hình thức chính thể quân chủ lập hiến
Xem thêmSửa đổi
- Chế độ quân chủ
- Quân chủ chuyên chế
Tham khảoSửa đổi
- ^ "Constitutional Monarchy",[liên kết hỏng] The Encyclopedia of Political Science, CQ Press [2011].
- ^ Vernon Bogdanor [1996]. “The Monarchy and the Constitution”. Parliamentary Affairs. 49 [3]: 407–422. doi:10.1093/pa/49.3.407., excerpted from Vernon Bogdanor [1995]. The Monarchy and the Constitution. Oxford University Press.
Vì sao chế độ quân chủ vẫn phát triển?
Cập nhật: Thứ hai, 14/7/2014 - 13h34'
[Cadn.com.vn] - Nhiều người cho rằng, xã hội hiện đại, chế độ quân chủ không còn chỗ đứng. Nhưng trên thực tế, không ít quốc gia vẫn duy trì chế độ này, thậm chí còn “sống khỏe” và trở thành những quốc gia hùng cường, ổn định an ninh chính trị và tăng trưởng kinh tế.
Chế độ quân chủ xưa và nay
Từ sau Cách mạng tư sản Anh năm 1642, chế độ quân chủ - thể chế hình thức chính quyền mà trong đó người đứng đầu là nhà vua hoặc nữ hoàng - có nhiều chuyển biến. Đến nay, thể chế chế độ quân chủ phổ thông vẫn tồn tại nhưng nó lại là chế độ quân chủ lập hiến.
Mọi quyền lực, chi phối các hoạt động trong xã hội không còn tập trung vào tay vua hay nữ hoàng nữa mà nhà vua hay nữ hoàng chỉ là người lãnh đạo tinh thần mà thôi. Còn mọi quyền lực, chi phối các hoạt động trong xã hội lại do nghị viện, thủ tướng dân bầu chấp chính. Vai trò của chế độ quân chủ đã và đang có chiều hướng trở lại trong thời gian gần đây.
Ở nhiều nơi trên thế giới, chế độ quân chủ vẫn tiếp tục gây chú ý và ghi dấu ấn trong lịch sử như ở Thái Lan, Bhutan, Bỉ, Morocco và Saudi Arabia. Trào lưu này không còn là di sản lỗi thời cổ xưa nữa mà đang âm thầm tiến hóa và thấm sâu vào đời sống hiện đại.
Thực tế, chế độ quân chủ vẫn đang phát huy vai trò cần thiết, kể cả trong thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa như hiện nay. Bằng chứng, số lượng các vương triều không giảm mà lại tăng. Theo thống kê, hiện trên thế giới có khoảng 44 quốc gia còn tồn tại hình thức nhà nước quân chủ với 25 vị vua và nữ hoàng, trong đó Nữ hoàng Anh đồng thời là vua của 15 quốc gia quân chủ độc lập khác.
|
| Nữ hoàng Anh, Elizabeth II chụp ảnh cùng với các vị Vua thế giới nhân Đại Lễ Kim cương đánh dấu 60 năm ngày lên ngôi của bà năm 2012. |
Lợi thế nào cho chế độ quân chủ
Có nhiều lợi thế cho chế độ quân chủ thời hiện đại. Theo New York Times, thứ nhất, vai trò của các vương triều nổi trội hơn cả các chính khách, người đứng đầu nhà nước được dân bầu. Sự lựa chọn vị trí cao nhất trong chế độ quân chủ không bị ảnh hưởng hoặc phụ thuộc tài chính, phương tiện truyền thông hay đảng phái chính trị.
Thứ hai, và có liên quan chặt chẽ đến lợi thế nói trên, tại các nước dân chủ như Thái Lan chẳng hạn, sự tồn tại của một vị vua thường là điều duy nhất để giữ gìn đất nước trước thảm họa nội chiến. Quốc vương đặc biệt quan trọng ở các nước đa sắc tộc như Bỉ hay các nước Trung Đông.
Nếu phục hồi được vương quốc Afghanistan của vua Zahir Shah, người được người dân kính yêu, nhất là sau khi chế độ Taliban bị sụp đổ năm 2001, có lẽ đất nước Afghanistan sẽ nhanh chóng được bình yên thay vì nạn lộng hành, bè phái của các chúa đất như hiện nay.
Thứ ba, chế độ quân chủ có thể ngăn chặn sự hình thành các chính phủ cực đoan bằng cách điều chỉnh “nhân sự” của chính phủ. Tất cả các chính khách chính trị buộc phải thực thi vai trò giống như thủ tướng hay bộ trưởng theo đúng luật và dưới quyền của nhà Vua. Bằng chứng, sự hiện diện của các vương triều ở Campuchia, Jordan hay Morocco đã chứng minh được điều này. Nó ngăn chặn kịp thời những khuynh hướng bảo thủ, bè cánh và cực đoan của giới chính khách, và của các phe phái “bằng mặt chứ không bằng lòng”.
Chưa hết, chế độ quân chủ còn có vai trò ổn định đất nước bằng cách chuyển giao quyền lực từ từ. Các vương triều Arab là nơi làm tốt điều này so với các quốc gia khác ở khu vực không theo chế độ quân chủ. Nhờ ưu thế trên, nhiều quốc gia ổn định được đất nước sau những cơn địa chấn kinh hoàng như trong chính biến Mùa xuân Arab mới đây chẳng hạn.
Thứ tư, chế độ quân chủ hoàn toàn “xứng cái tâm, đáng cái tầm”, đủ danh vọng và uy tín để thực hiện những sự lựa chọn cuối, hay những quyết định khó khăn nhất cho đất nước mà không một chế độ nào làm được.
Ví dụ, nhà Vua Juan Carlos của Tây Ban Nha đích thân đảm bảo quá trình chuyển giao đất nước trở thành chế độ quân chủ lập hiến với các cơ quan của Quốc hội và đập tan âm mưu đảo chính quân sự.
Hay vào cuối Thế chiến thứ II, Hoàng đế Nhật Bản Hirohito đưa ra quyết định vô cùng sáng suốt bất chấp sự lộng hành, ngạo mạn của quân đội đòi chiến đấu đến cùng và kết quả đã cứu được đất nước và giảm thiểu tử vong bằng quyết định đầu hàng đồng minh.
Tuy vậy, chế độ quân chủ hiện vẫn còn bị chỉ trích, bị coi là không phù hợp với xã hội hiện đại. Một trong những lý do là vương triều có thể sử dụng quyền lực tuyệt đối, tùy tiện mà không qua bất kỳ sự kiểm soát nào; thậm chí có vương triều nặng tư tưởng sinh ra để cai trị, quan tâm nhiều đến lợi ích cá nhân hơn là lợi ích chung của đất nước.
Kim Hùng
[Theo Diplomat]
1. Chế độ quân chủ là gì?
Chế độ quân chủ hoặc quân chủ chế hay còn gọi là Chế độ quân quyền, là một thể chế hình thức chính quyền mà trong đó người đứng đầu nhà nước là nhà vua hoặc nữ hoàng.
Thể chế xưa kia trong thờiquân chủphần đông là chế độquân chủ chuyên chế. Theo đó, mọi quyền lực, mọi chi phối các hoạt động trong xã hội gần như tuyệt đối tập trung trong tay nhà vua hay nữ hoàng lãnh đạo, được kế thừa theo nguyên tắc cha truyền con nối.Chế độ quân chủ tuyệt đốithường dùng hình thứcphong kiến[hình thức phân phong đất đai] để truyền nối và chiếm hữu đất đai. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp ngoại lệ, nhưvua Nghiêu,vua Thuấn,… những trường hợpthiện nhượng.
Phong kiến phản ánh hình thức truyền nối và chiếm hữu đất đai của chế độ quân chủ thời xưa, trong thờiquân chủ chuyên chế[Trung Quốc cổ đại,Ai Cập cổ đại,Babylon, Ba Tư…], trong đó có thể chia ra 2 hình thức làquân chủ trung ương tập quyềnvàquân chủ phân quyền cát cứ[với lãnh chúa, chư hầu…]. Trong nhiều trường hợp, những thời kỳquân chủtrước kia cũng được gọi là thời kỳphong kiến.
Như vậy, chế độ quân chủ là hình thức chính thể phổ biến thường thấy trong các nhà nước chủ nô, nhà nước phong kiến và trong một phạm vi, mức độ hạn chế, cả trong nhà nước tư sản. Đặc trưng tiêu biểu của chính thể quân chủ là quyền lực tối cao trong một nhà nước thuộc về một người là vua. Vua lên nắm quyền [lên ngôi] thường theo nguyên tắc cha truyền con nối – “con vua thì lại làm vua”. Vua được xem là con trời – thiên tử, “thế thiên hành đạo”, thay trời trị dân hoặc là người nhận sứ mệnh cai quản dân từ thượng đế và cũng vì vậy chịu trách nhiệm trước trời, trước thượng đế, đối với dân, vua không chịu bất kì một trách nhiệm pháp lí nào.
Nhân quyền: Vì sao Đảng CS vui với 'đẳng cấp thấp' qua các án chính trị 2021?
Nguồn hình ảnh, Pham Doan Trang
Chụp lại hình ảnh, Nhà báo bất đồng chính kiến Phạm Đoan Trang [giữa] trong một lần gặp gỡ các chính khách quốc tế khi còn tự do. Hôm 14/12/2021, bà bị thẩm phán Chử Ngọc Phượng tuyên án 9 năm tù giam
Phạm Đoan Trang: 9 năm; Trịnh Bá Phương: 10 năm; Nguyễn Thị Tâm: 6 năm. Đỗ Nam Trung: 10 năm. Và còn Cẩn Thị Thêu, Trịnh Bá Tư, Lê Trọng Hùng. Và còn nhiều nữa.
Những bản án chính trị khắc nghiệt và bất hợp hiến vẫn tiếp tục được toà án Việt Nam 'sản xuất' ra.
Thế giới và một phần nhân dân Việt Nam đã ngay lập tức lên án chính sách áp chế chính trị bằng pháp luật.
Đang có nhiều phân tích về câu hỏi tại sao hệ thống chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam vẫn gia tăng đàn áp tiếng nói của giới trí thức bất đồng chính kiến.
Luật sư Lê Quốc Quân viết trên BBC News Tiếng Việt [17/12] rằng, "Việt Nam còn gắn nhân quyền với các khái niệm về quyền tập thể của quốc gia. Trong khi trên thế giới, nói đến nhân quyền là hướng đến quyền đương nhiên của từng cá nhân cụ thể trong xã hội loài người và không một quốc gia nào có thể 'ngầm diễn dịch để phá hoại các quyền đó', theo Điều 30, Tuyên ngôn Nhân quyền của Liên Hiệp Quốc năm 1948." [xem thêm: Vì sao chính phủ VN vẫn nhìn ‘nhân quyền’ rất khác thế giới?]
Tức là khi nói đến đề tài nhân quyền thì thế giới và Hà Nội diễn giải theo cách khác nhau, theo LS Quân, "ông nói gà bà nói vịt về một con 'gia cầm'".
Nhận xét của LS Quân tinh tế nêu lên bản chất của vấn đề.
Về phía Việt Nam, sự phiên giải về khái niệm quyền con người chỉ là một thủ thuật chính trị đối với cộng đồng thế giới nhằm né tránh những khiếm khuyết trầm trọng về mặt tôn trọng quyền công dân - như báo chí, ngôn luận, tham gia chính trường, hội đoàn.
Chụp lại video, Phạm Đoan Trang: 'Tôi chưa bao giờ ân hận vì đã về Việt Nam'
Vui với đẳng cấp thấp về thể chế?
Phải công bình để nói rằng về phương diện quốc gia, Đảng CSVN đã thành công, trên mặt tích cực, xây dựng một quốc gia vững mạnh về cấu trúc và ổn định xã hội, và lèo lái đất nước nầy tránh khỏi nguy cơ đưa đến một quốc gia thất bại - a failed state.
Và cộng đồng thế giới chỉ mong được như thế.
Đã từ lâu, thế giới chấp nhận tình trạng chậm trễ về sự tôn trọng quyền tự do theo nhu cầu chiến lược an ninh và ổn định toàn cầu - như là một cáo lỗi, một biện minh cho sự bất lực của chính trị ngoại giao.
Có lần ông Pete Peterson, lúc đương kim là đại sứ Mỹ ở Việt Nam, nói với một nhóm nhà báo gốc Việt ở California, đại ý rằng, cứ nhìn đến Saudi Arabia, Afghanistan, Ai Cập, cả thế giới Ả Rập, Phi Châu, và đông đảo các nước [chậm tiến] ở Á châu thì Việt Nam không tệ lắm.
Tức là, có không ít chính khách trên thế giới chỉ mong ước nhà nước Việt Nam đừng trở thành một chế độ tồi tàn - chứ không kỳ vọng nó trở nên một thể chế tốt đẹp.
Báo chí VN cũng có vẻ rất tự hào là 'đã hơn Bắc Triều Tiên' và im bặt khi ai đó nói về các tiến bộ dân chủ đa nguyên ở Nam Hàn chẳng hạn. Tức là họ khá thỏa mãn với vị trí 'thoát nghèo', gồm cả nghèo nàn chính trị của nước nhà.
Theo tôi, công bằng mà nói, trên nhiều bình diện, Việt Nam đã thành công lớn về mặt dân sinh, ổn định xã hội, nâng tầm mức kinh tế quốc gia lên tầng cao chưa từng có trong lịch sử.
Tức là nói theo Thủ tướng Phạm Minh Chính gần đây, đối với quốc dân trong một nước nghèo như Việt Nam thì dân sinh trước, sau mới đến tự do cá nhân và cuối cùng là mưu cầu hạnh phúc - như tiêu chuẩn Life, Liberty, and the pursuit of Happiness - mà Tuyên ngôn Độc lập Hoa Kỳ đặt cơ sở.
Nhưng chúng ta phải đặt câu hỏi với Thủ tướng rằng, vâng, cho dù chúng ta đồng ý với thứ tự ưu tiên cần thiết nêu trên - tức là nâng cao đời sống kinh tế cho nhân dân trước, sau đó mới nói đến tự do cá nhân - điều đó không đồng nghĩa với chính sách triệt tiêu những tiếng nói công dân nhắc nhở đến tình trạng khiếm khuyết tự do trên bình diện cá nhân.
Nguồn hình ảnh, BBC Readers
Chụp lại hình ảnh, Việt Nam coi các vụ xử người phê phán hệ thống chính trị là hoạt động "nguy hiểm" và điều động an ninh, cảnh sát cơ động vào cuộc như hôm xử bà Phạm Đoan Trang tại HN 14/12/2021
Đảng CSVN cũng nói muốn có nhân quyền phải có "nhà nước pháp quyền", và tự đặt mục tiêu "xây dựng nhà nước pháp quyền tới 2045", tức là thừa nhận từ nay đến đó thì nhân quyền còn tệ?
Cũng như TBT Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Phạm Minh Chính có lần nhắc nhở gần đây rằng sự năng động của văn hóa nước nhà - văn chương, chính trị học, triết học, và các bình diện xã hội dân sự - phải phát huy đồng bộ với phát triển kinh tế.
GS Nguyễn Phú Trọng và hình ảnh 'người cộng sản cuối cùng'
'Bi hài kịch trong xã hội Việt Nam thời hậu cộng sản'
Phán quyết từ LHQ về trường hợp nhà hoạt động Phạm Đoan Trang
Về con đường xã hội chủ nghĩa thực thụ cho Việt Nam
Vậy thì xin hỏi GS Trọng và Thủ tướng Chính tại sao Đảng không mở rộng một không gian tự do cho công dân được có quyền thực thi tự do ngôn luận, phê phán chế độ, đề nghị những khả thể chính trị khác cho quốc gia?
Thưa hai Ngài, những bản án chính trị gần đây là những cái tát vào mặt quốc dân, là những phản đề của tiêu chí văn hóa và văn minh mà Đảng và các Ngài muốn nhân dân theo đuổi.
Sau 30 năm Liên Xô tan rã, việc chọn cho quốc gia mô hình thể chế theo đẳng cấp nào hoàn toàn thuộc vào các Ngài.
Nạn nhân đầu tiên của hệ thống là các đảng viên CS
Cho đến hôm nay, Việt Nam, như là một quốc gia đang cố gắng trưởng thành, và chế độ Đảng trị hiện nay được thế giới công nhận và tôn trọng trên bình diện chính danh và chính thống.
Duy chỉ có một điều, từ phương diện nhân dân, đế chế chính trị này đang từng ngày dần dần đánh mất tính biện minh quyền lực.
Tức là, vì lý do địa chính trị đối với Trung Hoa và sự bất lực ngoại giao, cộng đồng quốc tế văn minh bắt buộc phải chấp nhận một Việt Nam đang còn lạc hậu về chính trị.
Nhưng một bộ phận người dân thì nhìn họ ra sao?
Tôi đọc lại những lời của Phạm Đoan Trang trong phiên tòa của cô ở Hà Nội tuần trước:
"Ngày hôm nay, các anh, chị kết án tôi, có thể bỏ tù tôi nhiều năm nhưng không sao cả bởi vì như nhân vật Nguyễn Trãi trong vở kịch "Bí mật vườn Lệ Chi" đã nói: "Con thú có thể cắn chết con người nhưng vẫn là con thú. Con người mang trong mình lẽ phải có thể bị sát hại vì lẽ phải, nhưng bảo vệ lẽ phải mãi mãi vẫn là thiên chức của con người. Những bản án càng dài thì càng chứng tỏ bản chất độc tài, phi dân chủ, phản dân chủ của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Các anh, các chị có thể bỏ tù tôi và hả hê đắc thắng vì đã xóa bỏ được một cái gai trong mắt các anh chị nhiều năm nay, nhưng mãi mãi các anh chị không xóa bỏ được tiếng xấu, độc tài, phi dân chủ, phản dân chủ. Vì con thú mãi mãi là con thú, nó không bao giờ có thể trở thành người được."
Chưa từng có một tuyên bố từ tòa án bởi một bị cáo chính trị nào mạnh bạo và tàn khốc như vậy.
Khi một phụ nữ trí thức Hà Thành mang thái độ khinh thường, dám coi chế độ và quan tòa như thế, thì lẽ ra Đảng CS và Nhà nước phải bình tâm nhìn lại chính mình, phải soi xét lại phương cách hành xử chuyện công lý pháp chế quốc gia.
Trên bình diện công tâm, câu tuyên bố trên của cô Trang thực ra là quá nặng và quá đáng. "Các anh, chị kết án tôi" chỉ là những công chức nhà nước, đảng viên ở tòa, viện kiểm sát, làm việc, xử và tuyên án theo chỉ thị của Đảng.
Họ không có thẩm quyền tư pháp hay công lý độc lập khỏi mệnh lệnh chính trị. Khi nghe, hay đọc, những giòng trên của cô Trang chắc là họ phải đau lòng và bị thương tổn nặng.
Bởi vì, các thẩm phán [chánh án là một phụ nữ], hay kiểm sát viên, đều là những cá nhân lưỡng diện.
Họ chỉ làm việc theo lệnh cấp trên - các vụ án chính trị ở Việt Nam đều do Đảng CS chỉ đạo, quyết định kết quả trước khi xử - và không loại trừ khả năng chính họ cũng thấy bất mãn, bất đồng với bản chất của vụ án.
Họ không phải là những con thú như cô Đoan Trang ví, mà là những con người hành xử chức năng công chức trong biên độ hành chánh và nhu cầu chính thể cho phép. Họ không có chọn lựa khả thi nào khác trong hoàn cảnh đặc thù.
Tuy nhiên, Phạm Đoan Trang đã công khai khinh thường hành vi đóng vai lưỡng diện - khi làm cán bộ tập thể thì khác với con người thật của mình. Chính chế độ của Đảng, vì nhân danh giá trị tập thể, đã làm cho một số đảng viên tự đánh mất nhân cách và lương tâm.
Nguồn hình ảnh, Do Thi Thu
Chụp lại hình ảnh, Bà Đỗ Thị Thu, vợ bị cáo Trịnh Bá Phương cho hay từ sáng 15/12 khi chồng bà bị xử ở Hà Nội, công an đã canh gác trước cửa nhà khiến cả gia đình không thể đi đâu.
Đảng đang trị nước, đối xử với công dân khác biệt chính kiến, như là một ông bố khắc nghiệt, độc đoán, thiếu hiểu biết, bất lương, phong kiến. Phương cách cha chú của Đảng mãi coi thường nhân dân như là một khối trẻ con. Đảng vẫn tự cho mình là chân lý. Và ý chí quốc gia là duy ý chí tập thể Đảng.
Khi những công dân có tinh thần trách nhiệm như Phạm Đoan Trang, Trịnh Bá Tư bàn chuyện quốc gia thì Đảng như một ông cha già phong kiến mắng to và tát mạnh vào mặt họ, "Mày bố láo, dám nhìn thẳng vào mặt tao mà cãi lại sao!"
Cái phong hóa cha chú, hách dịch này đang tồn tại như là một thể loại vô thức tập thể của dân tộc từ những năm 1930, tưởng nhờ cách mạng làm văn minh nên, nay hiện nguyên hình "lại tổ" qua thể chế chính trị Đảng ta.
Phong hóa chính trị cha chú đó tự nó mang tính gia trưởng, chuyên chế và kiểm soát từ một ý chí quyền lực thô thiển ở nấc thang rất thấp trong thứ bậc tiến hóa trong sinh mệnh làm người.
Vì lẽ đó, tôi nhận thấy ngày càng rõ rằng chính thể chế Đảng hiện hành đang hủy hoại nhân cách công dân, bắt đầu từ các lãnh đạo, rồi xuống tới những đảng viên công tâm và có ý thức.
Đảng đã biến nhân dân và tập thể cán bộ, đồng chí thành những công dân không được xứng đáng làm con người văn minh, hiện đại đúng nghĩa. Khi ra thế giới, họ chấp nhận vị thế mặc cảm, run sợ trước các hoạt động bình thường nhất trẻ con ở Phương Tây cũng được hưởng là quyền biểu đạt, lên tiếng, thậm chí biểu tình.
Bóng tối của văn hóa tập thể mang tính Đảng đang phá xã hội Việt Nam, không từ một ai, kể cả các đảng viên và gia đình họ.
Nhưng ngày càng có nhiều người dân Việt Nam mong ước đến một con đường, một tia sáng hướng thiện cho tập thể và từng cá nhân đảng viên.
Đó là điều mà cố nhà văn Phan Huy Đường từng nói đến, hãy "Vẫy gọi nhau làm người."
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của luật sư, tiến sĩ triết học Nguyễn Hữu Liêm từ San Jose, California. Trong số các sách của ông đã có cuốn 'Thời tính, Hữu thể và Ý chí: Một luận đề siêu hình học” được xuất bản ở Việt Nam năm 2018.
Các bài cùng tác giả đã đăng:
Việt Nam và Triết học: Suy nghĩ về Trần Ðức Thảo
Về con đường xã hội chủ nghĩa thực thụ cho Việt Nam
Làm sao để nhân quyền thành niềm tự hào quốc tế cho Việt Nam?
Video liên quan