Thế nào là từ địa phương
|
I. KIẾN THỨC CƠ BẢN Show 1. Từ ngữ địa phương a. Từ ngữ địa phương là gì? Căn cứ vào phạm vi sử dụng, người ta chia thành nhiều lớp từ khác nhau, trong đó có từ ngữ toàn dân và từ ngữ địa phương. Từ ngữ toàn dân là từ ngữ được toàn dân sử dụng một cách thống nhất.Từ ngữ địa phương là những từ ngữ chỉ được dùng trong phạm vi một hoặc một số địa phương nhất định. Ví dụ: Từ địa phương Bắc Bộ: U (mẹ), giời (trời)...Từ địa phương Trung Bộ: mô (nào, chỗ nào), tê (kìa), răng (thế nào, sao), rứa (thế) , ..Từ địa phương Nam Bộ: heo (lợn), thơm (dứa), ghe (thuyền), ...Con về tiền tuyến xa xôi Nhớ bầm, yêu nước cả đôi mẹ hiền. (Tố Hữu) b. Các kiểu từ ngữ địa phương Từ ngữ địa phương tương ứng nghĩa với từ ngữ toàn dân: Ví dụ: Nam Bộ: tô- bát, ghe - thuyền, cây viết - cây bút, ...Nghệ Tĩnh: bọ - cha, mô - đâu, tê -kìa, trốc - đầu, khau - gầu, tru - trâu, ... Từ địa phương chỉ những sự vật, hiện tượng chỉ có ở một hoặc một số địa phương (khi được sử dụng phổ biến sẽ gia nhập vốn từ toàn dân). Ví dụ: Nam Bộ: sầu riêng, mãng vịt, mù uTrung Bộ: nhút, chẻo - nước mắm Bắc Bộ: thúng (đơn vị để đong thóc, gạo), ... 2. Biệt ngữ xã hội a. Biệt ngữ xã hội là gì? Biệt ngữ xã hội là những từ ngữ chỉ được dùng trong một tầng lớp xây dựng nhất định. b. Ví dụ Biệt ngữ của triều đình phong kiến: hoàng đế, trẫm, khanh, thánh thể, long thể, long nhan, mặt rồng, băng hà...Biệt ngữ của những người theo đạo Thiên chúa: lỗi, ơn ích, mình thánh, nữ tu, cứu rỗi, ông quản, vọng mình thánh, lễ kiêng việc xác, quan thầy... c. Lưu ý: Biệt ngữ khác với từ nghề nghiệp: Từ nghề nghiệp là những từ biểu thị công cụ, sản phẩm lao động, quá trình sản xuất của một nghề nào đó trong xã hội. Những từ này chủ yếu được lưu hành và sử dụng trong những người cùng làm một nghề. Ví dụ: Nghề dệt: xa, ống, suốt, thoi, go, hồ sợi, đánh suốt, sợi mộc, sợi hồ, .... 3. Sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội Nhằm tăng giá trị biểu cảm, khi sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội cần phải chú ý đến tình huống giao tiếp: Ví dụ: Chuối dầu vờn đã lổCam đầu ngõ đã vàngEm nhớ ruộng nhớ vườnKhông nhớ anh răng được (Trần Hữu Chung) lổ: trổ Đây là những từ thuộc phương ngữ Trung Bộ. Khi sử dụng, nó đã làm tăng tính địa phương của tác phẩm. răng: sao Trên mấy nhà sàn buồn tênh, ba bốn bà ké nhìn ra, nhớ những ngày vui của các đồng chí đóng tại nhà mình. (Nguyễn Huy Tưởng) "Bà ké" gợi cho ta hình ảnh bà mẹ người dân tộc thiểu số Việt Bắc. Trong kháng chiến, những người mẹ đó không quản ngại hy sinh, gian khổ giúp bộ đội trên đường hành quân đi chiến dịch. Trong thơ văn, có thể dùng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội để tô đậ thêm màu sắc địa phương, màu sắc tầng lớp xã hội của ngôn ngữ và tính cách nhân vật.Trong khẩu ngữ, chỉ nên dùng từ ngữ địa phương ngay tại địa phương đó hoặc giao tiếp với người cùng địa phương, cùng tầng lớp xã hội để tạo sự thân mật, tự nhiên. Muốn tránh lạm dụng từ nữg địa phương và biệt ngữ xã hội cần phải tìm hiểu các từ ngữ toàn dân có nghĩa tương ứng để sử dụng khi cần thiết. II. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG Câu 1. Tìm một số từ ngữ địa phương nơi em ở hoặc vùng khác mà em biết. Nêu từ những địa phương tương ứng (nếu có).Mẫu: nhút (Nghệ Tĩnh), mẵng cầu (Nam Bộ), bánh cáy (Thái Bình). Đây là những từ chỉ tên những sản phẩm duy nhất có ở địa phương, cho nên không có từ toàn dân tương ứng. Câu 2. Tìm một số biệt ngữ xã hội mà em biết, giải thích nghĩa của những từ đó và đặt câu. Gợi ý: Giới chọi gà: chầu (hiệp), chêm (đâm cựa), chiến (đá khoẻ), dốt (nhát) ...Của học sinh: ngỗng (điểm hai), quay (nhìn, sao chép tài liệu), học gạo (học nhiều, không còn chú ý đến việc khác)... Đặt câu: Ví dụ: Con lông trì và con lông cảo bắt đầu vào chầu hai. Câu 3. Những từ ngữ sau đây là từ ngữ địa phương, em hãy tìm những từ ngữ tương đương trong vốn từ toàn dân: a. Từ địa phương Bắc Bộ: giăng, thấm chớp, thâu róm... b. Từ địa phương Trung Bộ: nác, tru, nỏ, thẹn, ... c. Từ địa phương Nam Bộ: anh hai, bàn ủi, cây viết, chả lụa, đậu phộng, hột gà, ... Gợi ý: Từ toàn dân tương ứng với: a. Từ địa phương Bắc Bộ: giăng - trăng; thấm chớp - sấm chớp, thâu róm - sâu róm. b. Từ địa phương Nam Bộ: anh hai - anh cả; bàn ủi - bàn là; cây viết - cây bút; đậu phộng - đậu tương; hột gà - trứng gà.... c. Từ địa phương Trung Bộ: nác - nước, tru - trâu, nỏ - không, thẹn - xấu hổ. Câu 4. Trong các từ đồng nghĩa: cọp, khái, hổ từ nào là từ địa phương từ nào là từ toàn dân? Vì sao? Gợi ý: "Khái" là từ địa phương miền Trung Trung Bộ, cọp là từ toàn dân, hổ là từ toàn dân. Câu hỏi: Thế nào là từ ngữ địa phương? A. Là từ ngữ toàn dân đều biết và hiểu B. Là từ ngữ chỉ được dùng duy nhất ở một địa phương C. Là từ ngữ chỉ được dùng ở một (một số) địa phương nhất định. D. Là từ ngữ được ít người biết đến Trả lời: Đáp án đúng: C. Là từ ngữ chỉ được dùng ở một (một số) địa phương nhất định. Cùng Top lời giải phân biệttừ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội từ đó giúp chúng ta biết cách sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội sao cho phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp nhé! I. Thế nào là từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội?a)Từ ngữ địa phươnglà từ ngữ chủ yếu được lưu hành, sử dụng trong phạm vi hẹp, gắn với một hoặc một số địa phương nào đó. Ví dụ:
b)Biệt ngữ xã hộilà những từ ngữ chỉ được sứ dụng trong một tầng lớp xã hội nhất định (Tầng lớp xã hội có thể là vua quan trong triều đình phong kiến; tầng lớp thượng lưu, trung lưu trong xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám; những người buôn bán, lái xe, quân đội, học sinh sinh viên, những người chơi thể thao, những người cùng theo một tôn giáo, làm cùng một nghề,...). Một số ví dụ về biệt ngữ xã hội: - Biệt ngữ của vua quan trong triều đình phong kiến:trẫm, khanh, long thể, mặt rồng, ngự giá, ngự bút, long bào,... - Biệt ngữ của những người theo đạo Thiên Chúa:mình thánh, nữ tu, ông quản, cứu rỗi, lòng lành, ơn ích,... - Biệt ngữ của học sinh, sinh viên:gậy, ngỗng, trúng tủ, trượt vỏ chuối,... - Biệt ngữ của những người buôn bán, “phe phẩy” (thời bao cấp):bắt mồi, dính, phảy, luộc, búa, nặng doa, ế vở, guồng, nhẩu, dầm, sôi me,... - Biệt ngữ của bọn lưu manh, trộm cắp ở thành phố (thời bao cấp):chọi, choai, xế lô, bổ, dạt vòm, đột vòm, rụng, táp lô, bè, đoa,... II. Sử dụng từ ngữ địa phương, biệt ngữ xã hội1. Khi sử dụng từ ngữ địa phương hoặc biệt ngữ xã hội cần chú ý không nên lạm dụng. Chỉ nên dùng hai loại từ ngữ này trong khẩu ngữ, trong giao tiếp thường nhật khi đốI tượng giao tiếp là người cùng địa phương cùng tầng lớp xã hội. Có như thế mới không gây khó khăn trong giao tiếp. 2. Trong các đoạn thơ, văn trong bài, tác giả vẫn sử dụng một số từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội (mô, bầy tui, ví, nớ hiện chừ, ra ni, cá, dằm thượng, mối) cốt để tô đậm tính cách địa phương của nhân vật, để tăng tính biểu cảm. - Việc sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội phải phù hợp với tình huống giao tiếp. Trong thơ văn tác giả có thể sử dụng một số từ ngữ. - Muốn tránh lạm dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội, cần tìm hiểu các từ ngữ toàn dân có nghĩa tương ứng để sử dụng khi cần thiết. III. Trắc nghiệmCâu 1: Những mặt khác biệt trong tiếng nói của mỗi địa phương thể hiện ở phương diện nào? A. Ngữ âm B. Ngữ pháp C. Từ vựng D. Cả A và C Câu 2: Thế nào là từ ngữ địa phương? A. Là từ ngữ toàn dân đều biết và hiểu B. Là từ ngữ chỉ được dùng duy nhất ở một địa phương C. Là từ ngữ chỉ được dùng ở một (một số) địa phương nhất định. D. Là từ ngữ được ít người biết đến Câu 3: Nhận xét nào không nói lên mục đích của việc sử dụng các từ ngữ địa phương trong tác phẩm văn học? A. Để tô đậm màu sắc địa phương cho câu chuyện B. Để tô đậm màu sắc giai tầng xã hội của ngôn ngữ C. Để tô đậm tính cách nhân vật D. Để thể hiện sự hiểu biết của tác giả về địa phương đó. Câu 4: Cho hai đoạn thơ sau: Sáng ra bờ suối, tối vào hang Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng. (Hồ Chí Minh, Tức cảnh Pác Bó) Khi con tu hú gọi bầy Lúa chiêm dang chín, trái cây ngọt dần Vườn râm dậy tiếng ve ngân Bắp rây vàng hạt, dầy sân nắng đào. (Tố Hữu, Khi con tu hú) Hai từ “bẹ” và “bắp” có thể được thay thế bằng từ ngữ toàn dân nào khác? A. Ngô B. Khoai C. Sắn D. Lúa mì Câu 5: Trong bài thơ sau đây, từ “cá tràu” là loại từ ngữ nào? Canh cá tràu mẹ thường hay nấu khế Khế trong vườn thêm một tý rau thơm Ừ, thế đó mà một đời xa cách mẹ Ba mươi năm trở lại nhà, nước mắt xuống mâm cơm! (Chế Lan Viên) A. Từ ngữ địa phương B. Biệt ngữ xã hội C. Từ toàn dân D. Cả A, B, C đều sai Câu 6: Cho ví dụ sau đây: Cá nó để ở dằm thượng áo ba đờ suy, khó mõi lắm. (Nguyên Hồng) Từ “dằm thượng” ở ví dụ trên có nghĩa là gì? A. Túi áo trên B. Vật nhọn, nhỏ được làm bằng thân cây tre C. Vật nhọn, nhỏ được làm bằng kim loại để cài áo D. Cả A, B, C đều sai Câu 7:Cho đoạn văn sau: “Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến... Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà. Tôi cũng cười đáp lại cô tôi: - Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.” (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) Tại sao trong đoạn văn này, có chỗ tác giả dùng từmẹ, có chỗ lại dùng từmợ? A. Mẹ và mợ là hai từ đồng nghĩa B. Vì trước Cách mạng tháng Tám 1945, tầng lớp thị dân tư sản thời Pháp thuộc gọi mẹ là mợ C. Dùng mẹ vì đó là lời kể của tác giả với đối tượng là độc giả, dùng mợ vì đó là lời đáp của chú bé Hồng khi đối thoại với người cô, giữa họ cùng một tầng lớp xã hội. D. Cả A, B, C là đúng. Câu 8:Khi sử dụng từ ngữ địa phương hoặc biệt ngữ xã hội, cần chú ý điều gì ? A. Không nên quá lạm dụng từ ngữ địa phương, biệt ngữ xã hội B. Tùy hoàn cảnh và đối tượng giao tiếp mà sử dụng từ ngữ địa phương hoặc biệt ngữ xã hội cho phù hợp. C. Không phải từ nào đối tượng giao tiếp cũng có thể hiểu được từ ngữ địa phương hoặc biệt ngữ xã hội. D. Cả A, B, C là đúng. |
