Các phương pháp dạy học lịch sử ở tiểu học
|
Nguyên nhân bắt nguồn từ đâu? Giáo viên chúng ta gặp những khó khăn gì khi dạy Lịch sử địa phương? Dưới đây là những giải pháp được Hội đồng bộ môn tổ Tự nhiên xã hội (Sở GD&ĐT Đồng Tháp) chia sẻ. Nâng cao nhận thức về vai trò, ý nghĩa của dạy Lịch sử địa phương Để làm được việc này, cần tổ chức quán triệt tinh thần về nội dung giảng dạy lịch sử, trong đó có nội dung lịch sử địa phương. Nhà trường chủ động giới thiệu một số di tích lịch sử trên địa bàn thành phố, trong tỉnh và của địa phương theo gợi ý của Hội đồng bộ môn (HĐBM). Làm tốt công tác tuyên truyền, như chỉ ra hiện tượng học sinh thờ ơ với các thông tin lịch sử, thờ ơ khi xem các bộ phim tài liệu, chưa tập trung với giờ giảng của giáo viên trên lớp, trong đó, giáo viên phải nhận thức tốt về tầm quan trọng của lịch sử. Giáo viên khơi gợi cho học sinh lòng yêu quý, lòng tự hào dân tộc, lòng biết ơn, yêu hoà bình, ghét chiến tranh, … để từ đó, các em thấy được trách nhiệm của mình. Khi nhận thức được tầm quan trọng này, giáo viên mới chủ động nghiên cứu tài liệu, áp dụng các phương pháp, hình thức dạy học nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử địa phương. Gắn kết lịch sử địa phương trong dạy học, trải nghiệm Giải pháp thứ 2 là cần chú trọng việc gắn kết lịch sử địa phương trong tiến trình dạy học lịch sử và tăng cường phối hợp tổ chức các hoạt động trải nghiệm gắn với nội dung lịch sử. Tổ chuyên môn, giáo viên chủ động rà soát nội dung các bài lịch sử trong chương trình, xác định nội dung giai đoạn lịch sử nào ở địa phương có thể lồng ghép vào bài dạy. Ví dụ: Khi dạy bài 9: Cách mạng mùa thu - lớp 5, giáo viên có thể liên hệ diễn biến của Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Đồng Tháp. Những nội dung nào có thể tổ chức hoạt động trải nghiệm tại di tích lịch sử bên cạnh các hình thức mà các trường vẫn thường làm đó là mời nhân chứng lịch sử, ngoại khoá với hình thức hái hoa kiến thức,... Mạnh dạn tham mưu hiệu trưởng để có sự chỉ đạo, lên kế hoạch, phân công các bộ phận phối hợp tổ chức tiết học gắn với di tích lịch sử địa phương một cách an toàn, hiệu quả. Để nội dung bài học đạt kết quả tốt, giáo viên cần gắn “liên hệ thực tế” với hoạt động chăm sóc di tích để học sinh được trải nghiệm giữ gìn, bảo tồn di tích ở địa phương; cần phối hợp với Tổng phụ trách Đội để gắn kế hoạch giảng dạy, tìm hiểu về di tích của mình vào các hoạt động giáo dục của Đội. Khi thiết kế hoạt động giảng dạy, cần có câu hỏi chủ đạo về nội dung kiến thức để học sinh chủ động trong hợp tác với bạn, chủ động trong tìm hiểu để tiết học thêm sinh động; cần thiết kế các nội dung theo chủ đề phù hợp với từng giai đoạn lịch sử và nội dung phù hợp di tích lịch sử của địa phương. Với các nội dung còn lại của Lịch sử địa phương (có tài liệu), giáo viên nên chủ động lồng ghép bài học và giới thiệu lồng ghép vào các hoạt động của Liên Đội. Bên cạnh đó, giáo viên cũng nên tăng cường các hoạt động học tập ngoài không gian lớp học như: vườn trường, phòng truyền thống và gắn với các nội dung “Mỗi tuần một điểm đến” của Liên Đội phát động (thông tin về di tích, địa danh, cảnh đẹp, … kèm hình ảnh được Liên Đội đính xung quanh sân trường) để làm nguồn tư liệu giảng dạy, kích thích học sinh trước khi trải nghiệm tại các di tích. Một điều không thể thiếu trong dạy học là tuyên truyền cho học sinh sự đam mê đọc sách, bởi sách là nguồn tri thức quý giá, cung cấp cho học sinh rất nhiều kiến thức về Khoa học - Tự nhiên và Xã hội. Trước khi tổ chức các tiết học, bài học có liên quan đến việc lồng ghép, tích hợp lịch sử địa phương, giáo viên cần giới thiệu đến các em các loại sách có liên quan để tham khảo hoặc liên hệ thư viện tìm kiếm thông tin, tư liệu nhằm chuẩn bị và giúp các em học tốt hơn. Ứng dụng công nghệ thông tin trong giờ học cũng giúp các em tìm hiểu về lịch sử địa phương tốt hơn. Kết hợp với việc dạy học trải nghiệm và tích hợp liên môn, sau những tiết học về tin học, phần thực hành, giáo viên cũng nên hướng dẫn cho học sinh tự tra cứu trên mạng tìm hiểu về lịch sử của quê hương mình đang sinh sống, hướng dẫn, giáo dục các về tác dụng của việc sử dụng máy tính, điện thoại trong học tập, … (phát triển kĩ năng tìm kiếm thông tin). Đổi mới kiểm tra, đánh giá học sinh trong học Lịch sử Cần xem đây cũng là một biện pháp tạo động cơ thúc đẩy học sinh quan tâm đến việc học tập, tìm hiểu lịch sử địa phương có hiệu quả hơn. Trong năm học này, khi ra đề tham khảo kiểm tra định kì nội dung Lịch sử, tổ Xã hội mạnh dạn đưa câu hỏi liên quan đến nội dung lịch sử địa phương. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng đề xuất với Liên Đội khi “Kiểm tra công nhận hoàn thành chương trình rèn luyện đội viên” nên có ít nhất 2 câu hỏi về lịch sử, di tích lịch sử ở địa phương để học sinh tìm hiểu. Sau khi thực hiện các giải pháp trên, giáo viên nhận thức đúng đắn được sự cần thiết của lịch sử nói chung và lịch sử địa phương nói riêng trong quá trình giảng dạy. Tích cực, chủ động trong tìm hiểu, gắn kết các nội dung vào bài học. Áp dụng đa dạng các hình thức dạy học, trong đó, năng lực tổ chức hoạt động dạy học phát huy năng lực học tập qua trải nghiệm của học sinh được giáo viên thực hiện rất tốt. Học sinh được trải nghiệm thực tế, phát triển các kỹ năng và năng lực học tập. Không những các em chủ động thích thú tìm hiểu, nắm những kiến thức lịch sử mà còn hình thành ở các em thái độ và động cơ học tập đúng đắn, nâng cao chất lượng dạy học lịch sử. Kiến thức các em học không chỉ phát huy ở môn học mà còn ở các hoạt động tập thể. Các em ý thức hơn trong việc tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa địa phương và các hoạt động vì cộng đồng khác.
Để dạy học tốt lịch sử địa phương, các trường, tổ chuyên môn, giáo viên cần chủ động phối hợp với cha mẹ học sinh, đoàn thể, chính quyền, ban quản lý các di tích ở địa phương để tổ chức các hoạt động dạy học trải nghiệm phù hợp; mạnh dạn ra đề kiểm tra định kì nội dung Lịch sử có câu hỏi liên quan đến lịch sử địa phương của tỉnh, thành phố và nơi các em sinh sống. Sở, phòng GD&ĐT phối hợp với Ban Tuyên giáo, Hội khoa học lịch sử tỉnh Đồng Tháp có thể tổ chức bồi dưỡng trực tuyến cho đội ngũ giáo viên, giúp giáo viên được cập nhật các kiến thức về lịch sử đầy đủ nhằm giảng dạy Lịch sử địa phương tốt hơn.
LTS: Đề cập đến phương pháp giảng dạy môn Lịch sử, hai tác giả Lê Văn Linh và Đỗ Tấn Ngọc nhấn mạnh đến việc giáo viên cần vận dụng sáng tạo các kỹ thuật dạy học tích cực. Tòa soạn trân trọng gửi đến độc giả bài viết. Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những yêu cầu quan trọng của việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo hiện nay. Các môn học nói chung, môn Lịch sử nói riêng, cũng cần phải đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy học ở trường phổ thông đáp ứng yêu cầu mới của ngành giáo dục và xã hội. Muốn vậy, giáo viên phải vận dụng tốt các phương pháp dạy học tích cực để phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo, đồng thời giúp học sinh nắm chắc được vấn đề cơ bản, hình thành thế giới quan khoa học, giáo dục nhân cách và rèn luyện các kỹ năng sống. Qua thực tiễn giảng dạy nhiều năm qua, tôi đã vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào dạy môn Lịch sử, đúc kết được nhiều kinh nghiệm quan trọng. Sau đây là một số vấn đề mà giáo viên cần quan tâm để vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực trong tổ chức các hoạt động giảng dạy đáp ứng với quan điểm giáo dục lấy người học làm trung tâm.
Giáo viên cần phải nắm vững các kỹ thuật dạy học tích cực Mỗi phương pháp dạy học tích cực đều có các bước tiến hành, mỗi bước là một công đoạn quan trọng để dẫn dắt học sinh đi đến nắm được bài học tốt nhất, qua đó giáo viên mới nâng cao hiệu quả khâu tổ chức dạy học. Có nhiều kỹ thuật dạy học tích cực, giáo viên có thể sử dụng vào dạy học môn Lịch sử: Kỹ thuật chia nhóm, kỹ thuật giao nhiệm vụ, kỹ thuật đưa ra tình huống có vấn đề, kỹ thuật đặt câu hỏi, kỹ thuật khăn trải bàn,... Đầu tiên, với kỹ thuật đặt câu hỏi, giáo viên cần chú ý tới một số yêu cầu: Câu hỏi về lịch sử phải liên quan trực tiếp đến việc thực hiện mục tiêu bài học; câu hỏi rõ ràng dễ hiểu; phù hợp với trình độ của học sinh; câu hỏi phải kích thích sự suy nghĩ của học sinh nhằm khuyến khích sự phát triển nhận thức và tư duy của học sinh.
Vấn đề lịch sử có nhiều nội dung nhưng cần tránh hỏi tất cả trong một câu hỏi. Biết cách đặt câu hỏi học sinh sẽ khám phá dần vấn đề lịch sử, tiếp nhận được kiến thức cơ bản, rút ra được bản chất, quy luật sự kiện và nắm được mối quan hệ nhân quả giữa các sự kiện. Đối với kỹ thuật giao nhiệm vụ trong dạy học theo hướng tích cực phát huy tinh thần trách nhiệm của cá nhân và nhóm học sinh để giải quyết những nội dung cốt lõi của bài học do đó giáo viên cần lưu ý: Nhiệm vụ được giao cho cá nhân, nhóm nào? Giao nhiệm vụ gì? Địa điểm thực hiện nhiệm vụ? Thời gian cần hoàn thành nhiệm vụ bao lâu? Phương tiện cần để giúp hoàn thành nhiệm vụ? Sản phẩm của học sinh sau khi hoàn thành nhiệm vụ là gì? Ví dụ như giao bài tập về nhà học sinh soạn diễn biến một sự kiện lịch sử; tìm hiểu thêm tư liệu cho bài học và sản phẩm có nhiều sáng tạo như clip, video, tranh, ảnh, sơ đồ tư duy. Giao nhiệm vụ tại tiết dạy, đòi hỏi học sinh suy nghĩ, thảo luận và trình bày nhanh kết quả. Giáo viên chú ý mức độ tích cực, chủ động, sáng tạo, hợp tác của học sinh trong việc thực hiện các nhiệm vụ học tập. Đối với kỹ thuật “Khăn trải bàn” trên thực tế trọng dạy học môn Lịch sử giáo viên ít thực hiện, song có rất nhiều sự kiện lịch sử đòi hỏi nhiều ý kiến để đánh giá, kết luận, hơn nữa nó yêu cầu tính hợp tác cao và thể hiện trách nhiệm mỗi thành viên trong thảo luận. Do đó, để làm tốt kỹ thuật này giáo viên nên: Tổ chức cho học sinh trong lớp được chia nhiều thành nhóm, mỗi nhóm 4 người. Mỗi nhóm có một tờ giấy A0 đặt trên bàn, mỗi thành viên một cạnh của tờ giấy. Mỗi thành viên sẽ suy nghĩ và viết tất cả các suy nghĩ của mình lên cạnh của “khăn trải bàn” trước mặt mình. Sau đó nhóm thảo luận và đưa ý đúng và thống nhất vào giữa “Khăn trải bàn”. Kỹ thuật “Bản đồ tư duy” nếu sử dụng hiệu quả, học sinh sẽ nắm chắc các sự kiện lịch sử, logic vấn đề, mau thuộc, nhớ lâu kiến thức cơ bản, nhất là trong bối cảnh hiện nay nhiều học sinh ngại học bài, hay phải thuộc lòng. Do đó, giáo viên chú ý hướng dẫn học sinh tìm ra nội dung chính - còn gọi là “Từ khóa” như các từ khởi nghĩa, kháng chiến, chiến dịch, cách mạng tư sản, cách mạng dân tộc dân chủ, …viết vào ô trung tâm, sau đó học sinh viết tất cả các ý liên quan đến ý trung tâm. Hướng dẫn học sinh viết nhánh cấp 1, cấp 2 của ý lớn. Nếu giao bài tập về nhà thì giáo viên động viên học sinh thể hiện sơ đồ tư duy ở các nhánh bằng hình vẽ, bằng clip, video,… để tăng thêm tính sự thật lịch sử, minh chứng vấn đề, đồng thời cũng nhắc học sinh khi dùng màu vẽ các nhánh tư duy tránh màu mè, gây rối mắt. Nhiều nội dung bài học lịch sử giáo viên có thể yêu cầu học sinh tóm tắt lại dưới dạng sơ đồ tư duy như các cuộc khởi nghĩa ở nước ta từ thế kỷ I đến thế kỷ XV, các cuộc cách mạng tư sản Âu - Mĩ, hay tóm tắt hoàn cảnh lịch sử, diễn biến, kết quả, ý nghĩa các chiến dịch trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mĩ. (Bài tiếp theo: Giáo viên cần vận dụng sáng tạo trong giảng dạy Lịch sử) LÊ VĂN LINH - ĐỖ TẤN NGỌC |
