Cách làm bài tập đọc hiểu môn văn năm 2024

Với phần đọc hiểu trong đề thi tốt nghiệp môn Ngữ văn, thí sinh cần trả lời trọng tâm, đi thẳng vào vấn đề, tránh viết lan man.

Ngữ văn là môn thi tự luận duy nhất trong kỳ thi tốt nghiệp THPT. Cấu trúc đề thi gồm hai phần đọc hiểu và làm văn. Trong đó, phần đọc hiểu chiếm 3/10 điểm. Học sinh cần lưu ý những điều sau để có thể lấy điểm tuyệt đối ở phần này.

Theo đề tham khảo môn Ngữ văn năm 2022 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, ngữ liệu phần đọc hiểu cho một đoạn trích thơ của nhà thơ Lưu Quang Vũ, sau đó yêu cầu trả lời bốn câu hỏi được thiết lập theo ma trận: nhận biết, thông hiểu và vận dụng (dạng thấp).

Từ năm 2015 đến nay, ngữ liệu thơ thường cho đoạn thơ, bài thơ của một số tác giả quen thuộc, học sinh đã được làm quen ở bậc phổ thông như: Trần Đăng Khoa (2015); Lưu Quang Vũ (2016); Nguyễn Duy (2018); Vũ Quần Phương (2019).

Phần đọc hiểu, đề tham khảo môn Ngữ văn năm 2022.

Câu hỏi nhận biết (câu 1) thường hỏi về thể thơ, cũng có thể hỏi về hình ảnh, từ ngữ. Về thể thơ, học sinh nắm một số thể thơ cơ bản: thể thơ năm chữ, bảy chữ, tám chữ (còn gọi là thể thơ tự do); thể thơ tự do; thể thơ lục bát... bằng cách đếm số chữ của từng câu thơ để trả lời.

Nếu câu hỏi yêu cầu xác định các từ ngữ, hình ảnh, học sinh chỉ cần trả đúng, đủ, không viết dài dòng. Câu hỏi nhận biết chiếm 0,5 điểm, rất dễ lấy điểm nhưng nhiều học sinh vẫn làm sai vì không nắm vững thể thơ, dẫn đến đoán mò để trả lời. Hoặc các em viết dài dòng (kể cả viết sai) các từ ngữ, hình ảnh, sẽ bị trừ điểm, mất điểm tùy theo mức độ sai sót.

Câu 2 cũng ở mức độ nhận biết, có sẵn trong văn bản, học sinh chỉ cần xác định đúng nội dung, vấn đề và ghi ra là đạt yêu cầu. Nếu học sinh trả lời dài dòng thì vừa thiếu chính xác, vừa mất thời gian vô ích.

Câu 3, mức độ thông hiểu, yêu cầu học sinh phải hiểu nội dung, nghệ thuật (thường sử dụng phép ẩn dụ) của đoạn thơ (bài thơ), cần vận dụng cả kiến thức và tư duy thì mới có thể làm bài tốt. Đề thi cũng có thể hỏi kiến thức liên quan đến tiếng Việt, đó là nhận diện và nêu hiệu quả của một biện pháp tu từ nào đó, như thế học sinh phải nắm chắc một số phép tu từ quen thuộc như: so sánh, ẩn dụ, nhân hóa, điệp, liệt kê...

Tôi lấy ví dụ câu 3 đề thi tham khảo năm 2022 trên. Để lấy trọn 1 điểm ở câu hỏi này, học sinh cần giải mã biện pháp tu từ thông qua các từ ngữ, hình ảnh và trả lời 3-5 câu thì mới diễn đạt đủ ý.

Ta thấy, hình ảnh "trong trang thơ", ẩn dụ (dòng sông) nguồn cảm hứng cho văn học. Tương tự, "làm nên xóm thôn...", nghĩa là dòng sông tạo nên cuộc sống và sự sống; "tạo sắc áo, màu cây, tiếng Việt", dòng sông mang lại những giá trị văn hóa đẹp của dân tộc Việt Nam.

Nhiều học sinh mất điểm vì chỉ viết một câu ngắn (thiếu ý) hoặc một câu dài (dễ viết lủng củng). Các em cần trả lời trọng tâm, đi thẳng vào vấn đề, tránh viết lòng vòng, lan man.

Ở câu 4, mức độ vận dụng thấp, yêu cầu học sinh rút ra một thông điệp, bài học có ý nghĩa từ văn bản, hoặc cũng có thể hỏi bản thân có đồng ý với ý kiến nào đó hay không.

Ví dụ, đề tham khảo hỏi: "Nội dung hai dòng thơ sau có ý nghĩa gì với anh/chị? (Máu ta mang sắc đỏ sông Hồng/ Nỗi khổ và niềm vui bất tận)".

Tương tự câu 3, sinh cần trả lời đủ ý, tránh viết ngắn quá hoặc dài quá. Học sinh có thể tham khảo phần trả lời của thầy Nguyễn Văn Lự (Vĩnh Phúc): "Ý nghĩa của hai dòng thơ giúp ta hiểu dòng sông đỏ phù sa bồi đắp màu mỡ cho đất, bờ bãi phù sa của đồng bằng phì nhiêu, màu máu đỏ còn gợi về nguồn dinh dưỡng dồi dào của phù sa sông Hồng. Nghĩa hàm ý hai câu thơ giúp ta hiểu về giá trị tinh thần, giá trị văn hóa (nỗi khổ và niềm vui bất tận). Dòng sông vừa là chứng nhân lịch sử, vừa là niềm tự hào về đất nước, tự hào về văn minh lúa nước sông Hồng".

Ngoài ra, muốn lấy điểm tuyệt đối ở phần đọc hiểu, học sinh nhất thiết phải tránh tình trạng vừa đọc câu hỏi, vừa trả lời. Các em cần đọc hết ngữ liệu để hiểu nội dung. Tiếp đến, các em đọc lần lượt 4 câu hỏi và sau cùng là trả lời các câu hỏi theo thứ tự, tránh trả lời lộn xộn - đảo thứ tự các câu, giám khảo rất khó chấm bài.

Bên cạnh đó, học sinh cần phải biết phân phối thời gian hợp lý. Phần đọc hiểu chỉ nên làm trong khoảng 15 phút. Nếu dành nhiều thời gian cho phần này, các em sẽ không đủ thời gian khi chuyển sang phần làm văn (nghị luận xã hội, nghị luận văn học).

Ngoài ra, học sinh phải nắm chắc các kiến thức liên quan đến phần đọc hiểu và cần rèn luyện kỹ năng qua các bài luyện tập, các em sẽ tiến bộ từng ngày, vì "văn ôn võ luyện".

Các em có thể làm thử phần đọc hiểu qua bài luyện tập do thầy Phan Thế Hoài, trường THPT Bình Hưng Hòa, TP HCM biên soạn:

Cô Vũ Thanh Hằng - Giáo viên môn Ngữ văn trường THPT Sơn Tây (Hà Nội) chia sẻ những kiến thức trọng tâm và những lưu ý khi làm dạng bài đọc hiểu, giúp học sinh có thể lấy trọn vẹn 3 điểm.Các bước khi làm phần đọc - hiểu:

Bước 1: Đọc thật kỹ đề bài, đọc đến thuộc lòng rồi hãy làm từng câu, dễ trước khó sau.

Đề văn theo hướng đổi mới có 2 phần: đọc hiểu và làm văn. Phần đọc hiểu thường xoay quanh nhiều vấn đề, thí sinh cần nắm vững những kiến thức cơ bản sau:

Nhận biết 6 phong cách ngôn ngữ văn bản. Dựa ngay vào các xuất xứ ghi dưới phần trích của đề bài để nhận dạng được các phong cách như: Báo chí, Văn chương nghệ thuật, Khoa học, Chính luận, Khẩu ngữ hay Hành chính công vụ.

Xác định 5 phương thức biểu đạt của văn bản dựa vào các từ ngữ hay cách trình bày. Đoạn trích thấy có sự việc diễn biến (Tự sự), nhiều từ biểu lộ xúc động (Biểu cảm), nhiều từ khen chê, bộc lộ thái độ (Nghị luận), nhiều từ thuyết trình, giới thiệu về đối tượng (Thuyết minh) và có nhiều từ láy, từ gợi tả sự vật, sự việc (Miêu tả).

Nhận biết các phép tu từ từ vựng (so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, lặp từ, nói quá, nói giảm, chơi chữ…); tu từ cú pháp (lặp cấu trúc câu, giống kiểu câu trước; đảo ngữ; câu hỏi tu từ; liệt kê). Các biện pháp tu từ có tác dụng làm rõ đối tượng nói đến, tăng thêm gợi cảm, gợi hình ảnh, âm thanh, màu sắc, làm đối tượng hấp dẫn, sâu sắc.

Đối với các văn bản trong đề chưa thấy bao giờ, học sinh cần đọc nhiều lần để hiểu từng câu, từng từ, hiểu nghĩa và biểu tượng qua cách trình bày văn bản, liên kết câu, cách ngắt dòng... để có thể trả lời những câu hỏi: Nội dung chính của văn bản, tư tưởng của tác giả gửi gắm trong văn bản, thông điệp rút ra từ văn bản…

Bước 2: Đọc các yêu cầu, gạch chân các từ ngữ quan trọng, câu quan trọng. Việc làm này giúp các em lý giải được yêu cầu của đề bài và xác định hướng đi đúng cho bài làm, tránh lan man, lạc đề.

Bước 3: Luôn đặt câu hỏi và tìm cách trả lời: Ai? Cái gì? Là gì? Như thế nào? Kiến thức nào? … để bài làm được trọn vẹn hơn, khoa học hơn, tránh trường hợp trả lời thiếu.