Còi xương là bệnh loạn dưỡng xương do thiếu vitamin D, hoặc do rối loạn chuyển hoá vitamin D trong cơ thể. Là bệnh hay gặp ở trẻ nhỏ nhất là trẻ dưới 1 tuổi.
Ảnh minh họa.
Nguyên nhân trẻ bị còi xương
Bác sỹ, Thạc sỹ Phan Bích Nga, Trung Tâm Khám Tư vấn Dinh dưỡng,l Viện Dinh Dưỡng cho biết, bệnh còi xương có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Nguyên nhân thường gặp nhất là thiếu can xi hoặc thiếu vitamin D hoặc cả hai. Một số ít trẻ bị còi xương do thiếu phốt pho, dùng thuốc chống co giật kéo dài, một số bệnh lý di truyền…; đối với nhóm này, trẻ bị còi xương dù cung cấp đủ can xi và vitamin D.
Thiếu ánh nắng mặt trời: Nguyên nhân hay gặp nhất do thói quen kiêng cữ, sợ trẻ tiếp xúc nắng sớm sẽ hay bị ốm. Đây là quan niệm sai lầm của nhiều người dân Việt Nam. Theo khuyến cáo của các chuyên gia, trẻ 2 tuần tuổi đã cần được tắm nắng: tốt nhất là vào buổi sáng sớm [trước 8 giờ] nếu không có thời gian thì buổi chiều muộn. Trung bình yêu cầu 2 tiếng/tuần hay 10-15 phút/ngày tùy vào khả năng của trẻ và mức độ phát triển xương vận động [nếu trẻ ít ốm hoặc trẻ có biểu hiện của chớm còi xương có thể tắm nắng lâu hơn].
Chế độ ăn uống của trẻ: Nhiều cha mẹ cho con ăn sữa bò ở trẻ dưới 1 tuổi, đây là lứa tuổi nhu cầu vitamin D đang rất cao và nguồn dự trữ canxi hay thiếu hụt ở trẻ đẻ nhẹ cân, đẻ non, vì vậy ở những trẻ này rất thiếu vitamin D dẫn đến còi xương. Hoặc những trẻ ăn quá nhiều chất bột, đạm [thịt] gây tình trạng chuyển hóa - tăng đào thải canxi ra nước tiểu. Hoặc do trong chế độ ăn dặm hằng ngày không cho hoặc cho quá ít dầu/mỡ dẫn đến không có dung môi hòa tan để hấp thu được vitamin D. Ngoài ra, những trẻ dễ bị còi xương là những trẻ đẻ non, suy dinh dưỡng bào thai, bệnh nhiễm khuẩn, trẻ rối loạn tiêu hóa kéo dài.
Biểu hiện khi trẻ bị còi xương
- Trẻ ra mồ hôi nhiều kể cả ban đêm [mồ hôi trộm]; Trẻ kích thích khó ngủ, hay giật mình; Rụng tóc gáy [do trẻ ra mồ hôi nhiều]; Đối với CX cấp có thể gặp: tiếng thở rít thanh quản, cơn khóc lặng, hay nôn, nấc khi ăn. Có thể co giật do hạ canxi máu; Trẻ chậm phát triển vận động: chậm biết lẫy, chậm biết bò.
- Thóp chậm liền, bờ thóp mềm, bướu trán, bướu đỉnh; Chậm mọc răng, răng hay bị sâu, răng mọc lộn xộn; Lồng ngực hình gà, chuỗi hạt sườn; Vòng cổ chân, vòng cổ tay, xương chi cong.
- Ngoài ra, khi bị còi xương nếu không được điều trị, trẻ chán ăn, suy dinh dưỡng, da xanh thiếu máu, lách to.
Phòng ngừa còi xương cho trẻ
- Nên theo đơn thuốc điều trị của bác sỹ chuyên khoa, vì vitamin D rất dễ bị quá liều gây ngộ độc thần kinh nguy hiểm cho trẻ.
- Sinh hoạt và chế độ ăn: Tăng cường vitamin D từ thức ăn: trứng, sữa, bơ, gan cá là những nguồn giàu vitamin D; Sữa và các chế phẩm thường được dùng để tăng cường vitamin D. Ngoài ra, một số thức ăn khác như bột dinh dưỡng cho trẻ em, thức ăn chế biến sẵn, bột mỳ cũng được tăng cường thêm vitamin D.
Phơi nắng đều đặn khi trời nắng đẹp: Tắm nắng là phương pháp dùng ánh sáng mặt trời buổi sáng sớm tiếp xúc trực tiếp lên da để tổng hợp vitamin D. Vitamin D đóng vai trò quyết định trong việc thành lập và tăng trưởng xương của trẻ em do làm tăng hấp thu canxi và phot-pho ở niêm mạc ruột. Lúc đầu chỉ nên tắm nắng trong vài phút, đều đặn mỗi ngày, sau tăng dần. Khi trẻ được 3 tháng trở lên có thể tắm nắng trong khoảng 30 phút. Thời gian tắm nắng trung bình khoảng hai tiếng/tuần hay 10-15 phút/ngày tùy vào khả năng phơi nắng của trẻ và mức độ phát triển xương vận động.
Nguồn: vnmedia.vn
BỆNH CÕI XƯƠNG DO THIẾU VITAMIN D Ở TRẺ EM
BỆNH CÕI XƯƠNG DO THIẾU VITAMIN D Ở TRẺ EM
ĐẠI CƯƠNG
Còi xương là bệnh loạn dưỡng xương do thiếu vitamin D hay rối loạn chuyển hoá vitamin D dẫn đến xương mềm và dễ gãy. Bệnh còi xương do thiếu vitamin D gọi là còi xương dinh dưỡng là bệnh phổ biến ở trẻ em. Bệnh còi xương dinh dưỡng ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển thể chất của trẻ, làm tăng tần suất mắc các bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt là nhiễm khuẩn đường hô hấp.
2. NGUYÊN NHÂN
Nguyên nhân của còi xương là thiếu hụt vitamin D, can xi, phospho.
-Thiếu vitamin D có thể do: thiếu dinh dưỡng, thiếu vitamin D bẩm sinh,thiếu vitamin D thứ phát [kém hấp thu, tăng phân hủy, thiếu men 25 hydroxylase
ở gan], suy thận mạn, còi xương phụ thuộc vitamin D type 1, còi xương phụ thuộc vitamin D type 2.
-Thiếu can xi do: chế độ ăn thấp can xi, giảm hấp thu [do bệnh tiên pháthoặc chế độ ăn có nhiều chất ức chế hấp thu canxi].
-Thiếu phospho do: chế độ ăn mất cân đối, thuốc kháng acid có chứaaluminum
-Bệnh lý gây mất can xi, Vitamin D, phospho qua thận. Thường là nhữngbệnh lý bẩm sinh di truyền.
Còi xương dinh dưỡng là nguyên nhân chủ yếu ở trẻ em. Còi xương này gây ra bởi sự thiếu vitamin D do các nguyên nhân sau.
-Thiếu ánh sáng mặt trời:
+Nhà ở chật chội, tập quán kiêng khem quá mức, mặc nhiều quần áo
+Môi trường và thời tiết: Mùa đông cường độ ánh sáng mặt trời giảm. Vùng núi cao nhiều sương mù, vùng công nghiệp nhiều bụi.
-Chế độ ăn:
+Thiếu sữa mẹ, nuôi con bằng sữa bò. Trẻ ăn bột quá nhiều: Trong bột có nhiều acid phytic sẽ cản trở sự hấp thụ Ca. Chế độ ăn thiếu dầu mỡ
+Bất dung nạp lactose nên không dùng được sữa và tiêu hoá sữa kém
+Không dùng sản phẩm sữa hay không uống sữa. Người ăn kiêng
+Trẻ nhỏ bú mẹ hoàn toàn dễ bị còi xương nhất là về mùa đông hay con của các bà mẹ bị thiếu vitamin D trong thời kỳ mang thai.
+Bệnh lý đường tiêu hóa và bệnh lý gan mật.
3.CHẨN ĐOÁN
3.2. Lâm sàng
3.2.1. Các biểu hiện ở hệ thần kinh:
-Là triệu chứng xuất hiện sớm, nhất là thể cấp tính. Trẻ ra mồ hôi trộm, ra nhiều ngay cả khi trời mát, buổi đêm, kích thích, khó ngủ hay giật mình, hay bị rụng tóc sau gáy và mụn ngứa ở lưng, ngực
-Đối với còi xương cấp có thể gặp các biểu hiện của hạ Ca máu: thở rít thanh quản, cơn khóc lặng, nôn, nấc khi ăn do hạ Ca máu
3.2.2. Chậm phát triển vận động: Chậm biết lẫy, bò
3.2.3. Biểu hiện xương:
-Xương sọ: Trẻ nhỏ có mềm xương sọ [Craniotabez], bờ thóp rộng mềm, thóp lâu liền. Biến dạng xương sọ: bướu trán, chẩm, đỉnh làm cho đầu to ra.
-Răng: biến dạng xương hàm, răng mọc lộn xộn, chậm mọc răng, răng thưa, răng yếu, men răng xấu, dễ sâu răng.
-Xương lồng ngực:
Chỗ nối giữa sụn và xương phì đại tạo nên chuỗi hạt sườn. Biến dạng lồng ngực: lồng ngực gà, hình chuông. Rãnh Filatop-Harrison: là rãnh ở phía dưới vú, chạy chếch ra 2 bên. Rãnh này là kết quả của bụng chướng và các xương bị mềm.
-Xương dài: thường biểu hiện muộn hơn. Đầu xương to bè tạo thành vòng cổ tay, cổ chân. Xương chi dưới bị cong tạo thành chữ X,O. Còi xương gây chậm phát triển thể chất biểu hiện bằng chiều cao thấp. Xưong cột sống: gù vẹo.
Xương xốp mềm, dễ gãy xương khi có sang chấn, đặc biệt là gãy cành tươi. Đau mỏi xương.
-Xương chậu: hẹp
3.2.4. Cơ và dây chằng:
Lỏng lẻo, giảm trương lực cơ, yếu cơ. Chuột rút khi có hạ can xi máu
nặng
3.2.5. Thiếu máu:
-Khi còi xương nặng, trẻ có thể có thiếu máu sắt, gan lách to [thiếu máu Vonjackch – Hayemluzet].
-Rối loạn chức năng miễn dịch nên trẻ dễ mắc bệnh nhiễm khuẩn.
3.3.CẬN LÂM SÀNG
-Sinh hoá máu
+Phosphataza kiềm cao biểu hiện sớm [bình thường 40-140UI]. Ca máu bình thường hoặc giảm nhẹ. Phospho máu có thể thấp 100ng/ml là ngộ độc vitamin D.
+Điện giải đồ, thăm dò chức năng thận [ BUN và creatinine] khi nghi nghờ do bệnh lý thận.
-Công thức máu: có thiếu máu nhược sắc
-Khí máu:có thểcó biểu hiện của toan chuyển hoá. Dựtrữkiềm giảm
-Biến đổi trong nước tiểu:can xi niệu giảm. phospho niệu tăng. Acidamin niệu tăng. Ph niệu giảm
-XQ xương:[xương dài, xương sườn] có thểcó biểu hiện của mất Caxương [loãng xương do mất chất vôi] hay biến dạng xương. Mở rộng và bất thường ở hành xương [đầu các xương dài], điểm cốt hoá chậm, đường cốt hoá nham nhở, lõm. Có thể thấy dấu vết của các vệt can xương do gãy xương trước đây.
Xương lồng ngực: thấy chuỗi hạt sườn hình nút chai.
-Sinh thiết xương: ít làm nhưng giúp cho chẩn đoán chắc chắn còi xương.
3.4. CHẨN ĐOÁN
Chẩn đoán dựa vào hỏi về tiền sử gia đình, tiền sử bệnh tật, chế độ ăn.
Chẩn đoán xác định: Dựa vào dấu hiệu thần kinh thực vật và phosphataza kiềm tăng
4. ĐIỀU TRỊ
4.1.Mục tiêu của điều trị
Mất triệu chứng của bệnh, điều trị nguyên nhân bằng cách tăng cường can xi, phospho và vitamin D trong chế độ ăn.
4.2.Điều trị cụ thể
Còi xương dinh dưỡngđiều trịbằng bổsungvitamin D và canxi. Nếu cung cấp đủ can xi và D sớm thì tổn thương xương được hồi phục sau vài ngày đến vài tháng tuỳ mức độ.
-D2 [ezgocalciferol]. D3 [cholecalciferol]: 2000 - 5000UI/ngày X 4-6 tuần. sau đó tiếp tục dùng liều dự phòng [400UI/ngày cho trẻ 1 tuổi- điển hình là được bổ sung dưới dạng multivitamins. Khi có bệnh cấp tính hoặc có nhiễm khuẩn cấp [viêm phổi, tiêu chảy] có thể dùng 10.000UI/ngày x 10 ngày. Trong quá trình điều trị cần chú ý phát hiện các dấu hiệu ngộ độc vitamin D.
-Điều trị phối hợp: phải đảm bảo trẻ được cung cấp chế độ đầy đủ và cân đối can xi, phospho. Cho thêm các vitamin khác. Cung cấp muối Ca 500mg/ngày với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, 1-2 g/ngày với trẻ lớn.
-Chế độ ăn đủ dinh dưỡng, đặc biệt là dầu, mỡ, sữa và các chế phẩm của
sữa.
5. PHÒNG BỆNH
-Giáo dục cha mẹ về các yếu tố nguy cơ và cách phòng chống. Giáo dục cách nuôi con hợp lý, chọn thực phẩm giàu can xi, D.
-Bổ sung cho bà mẹ mang thai vitamin D 1000UI/ngày từ tháng thứ 7 hoặc uống 100.000UI-200.000UI 1 lần vào tháng thứ 7 của thai kỳ, có lời khuyên dinh dưỡng hợp lý, ra ngoài trời nhiều.
-Tắm nắng hàng ngày có thể tiến hành từ tuần thứ 2 sau đẻ, chế độ ăn đủ vitamin D, canxi.
-Bổ sung vitamin D: Uống vitamin D, liều 400UI/ngày từ tháng thứ hai cho những trẻ được bú mẹ hoàn toàn do sữa mẹ hàm lượng vitamin D thấp, trẻ
đẻ non, suy dinh dưỡng thai, trẻ phát triển nhanh, không có điều kiện tắm nắng, trẻ >1 tuổi nên bổ sung vitamin D liều 600UI/ngày. Vitamin D3 Cholecalciferol [D3], dễ hấp thu hơn vitamin D2 Ergocalciferol [D2].
-Với gia đình có tiền sử bệnh nên chẩn đoán trước sinh, có lời khuyên di truyền.
* Hai quan điểm về cách sử dụng vitamin D:
-Quan điểm 1: Dùng một liều cao tức thì: 200.000-400.000UI dựa trên cơ sở Vitamin D sẽ dự trữ trong các mô của cơ thể, sau đó được giải phóng dần theo nhu cầu của cơ thể. Nếu trẻ không được chăm sóc chu đáo hay không có điều kiện tiếp cận dịch vụ y tế, nên dùng liều cao cách nhau một thời gian. Từ 6-18 tháng cứ 6 tháng uống 1 liều 200.000UI. Từ 18-60 tháng dùng liều duy nhất vào đầu mỗi mùa đông trong năm.
-Quan điểm 2: dùng liều sinh lý hàng ngày để đảm bảo an toàn, tránh ngộ độc. Nếu trẻ được chăm sóc chu đáo thì dùng vitamin D liều hàng ngày là tốt nhất