Ngôi nhà là di sản thừa kế do mẹ bạn để lại nên phải được chia cho những người thừa kế theo pháp luật của mẹ bạn, trong đó có sáu anh chị em bạn [theo Điều 676 Bộ luật Dân sự]. Việc em trai bạn tự ý bán ngôi nhà mà không có sự đồng ý của các anh chị em khác và những người thừa kế khác của mẹ bạn [nếu có] là vi phạm quy định của pháp luật về quyền thừa kế. Tuy nhiên, theo những thông tin mà bạn cung cấp thì có thể thấy một vài điểm còn chưa rõ ràng như sau:
[i] Việc anh em bạn ủy quyền cho một người em để làm giấy tờ hợp pháp hóa nhà đất do mẹ bạn để lại có nội dung cụ thể như thế nào. Đây đúng là văn bản ủy quyền với nội dung nêu rõ: ủy quyền cho em bạn được thay mặt cho các đồng thừa kế thực hiện thủ tục theo quy định của pháp luật để đăng ký quyền sở hữu/sử dụng nhà đất [lúc này nhà đất vẫn được coi là tài sản thuộc quyền sử dụng hợp pháp của mẹ bạn và chưa được chia thừa kế]. Hay đó lại là văn bản thừa kế có nội dung phân chia di sản thừa kế và theo văn bản đó thì em bạn có quyền thực hiện các thủ tục theo quy định của pháp luật để đăng ký quyền tài sản mang tên mình.
[ii] Chưa rõ văn bản ủy quyền mà bạn nêu có nội dung như thế nào nhưng bạn cũng cần làm rõ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất quyền sở hữu nhà ở được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp mang tên ai. Sẽ có hai khả năng xảy ra:
Thứ nhất, nhà đất được đăng ký quyền sử dụng/sở hữu mang tên em bạn và Giấy chứng nhận được cấp cho em bạn. Như vậy thì đương nhiên em bạn có toàn quyền sử dụng, định đoạt đối với nhà đất đó, trong đó có quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thừa kế, tặng cho quyền sử dụng đất; thế chấp, bảo lãnh, góp vốn bằng quyền sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai và các quyền mua bán, cho thuê, thuê mua, tặng cho, đổi, thừa kế, thế chấp, cho mượn, cho ở nhờ và uỷ quyền quản lý nhà ở theo quy định của Luật Nhà ở.
Thứ hai, cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và ghi tên em trai bạn với tư cách là người đại diện cho các đồng thừa kế của mẹ bạn. Theo Điều 4 Thông tư số 17/2009/TT-BTNMT ngày 21/10/2009 quy định về Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất:Trường hợp nhiều người được thừa kế quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất mà khi cấp Giấy chứng nhận chưa phân chia thừa kế cho từng người thì cấp một Giấy chứng nhận cho người đại diện đối với toàn bộ diện tích đất, tài sản gắn liền với đất để thừa kế. Việc cử người đại diện ghi tên vào Giấy chứng nhận phải bằng văn bản thỏa thuận của những người được thừa kế đã xác định [có công chứng, chứng thực theo quy định của pháp luật]. Trên Giấy chứng nhận ghi thông tin của người đại diện theo quy định tại khoản 1 Điều này, dòng tiếp theo ghi “Là người đại diện của những người được thừa kế quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất”. Nếu Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở cấp ghi tên em bạn và ghi rõ “là người đại diện của những người được thừa kế của mẹ bạn” thì em bạn không phải là chủ sử dụng/sỏ hữu của nhà đất đó và đương nhiên không có quyền bán/chuyển nhượng nhà đất đó. Sau khi được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở ghi tên người đại diện của các thừa kế thì những người thừa kế của mẹ bạn sẽ có quyền thực hiện thủ tục phân chia di sản thừa kế đối với nhà đất đó.
[iii] Việc em bạn bán nhà được thực hiện như thế. Có tuân thủ quy định của pháp luật về điều kiện mua bán/ chuyển nhượng, về trình tự, thủ tục hay không [lập thành hợp đồng có công chứng, chứng thực].
Vậy, bạn có thể xem xét lại vấn đề của gia đình mình để xác định quyền của em bạn trong việc đăng ký quyền sử dụng/sở hữu đối với nhà đất mẹ bạn để lại như thế nào cũng như quyền của em bạn trong việc sử dụng/định đoạt nhà đất đó; đồng thời xem lại giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã cấp được ghi nhận như thế nào... Từ đó có thể xác định và đòi lại quyền, lợi ích hợp pháp của các đồng thừa kế khác theo quy định của pháp luật.
Xây nhà trên đất bố mẹ vợ, con rể có nguy cơ trắng tay
Chưa kịp sang tên sổ đỏ, bố mẹ tôi đã qua đời
Mẹ vẫn khỏe mạnh mà các anh chị đã đòi chia thừa kế
Nhưng trong bốn người thì chỉ có chú út nhà tôi có tên trong sổ hộ khẩu của gia đình cùng với bà, vì chú chưa lập gia đình, trong khi những người khác đã có gia đình và nhập hộ khẩu sang cùng nhà chồng mình hoặc mua nhà riêng. Nay chú tôi không cho mọi người bán đất mà một mực cho rằng, mảnh đất đó là của chú. Xin hỏi luật sư chú làm như vậy có đúng không? Di chúc miệng của bà tôi như vậy có được chấp nhận không? Việc chỉ có duy nhất chú đứng tên trong sổ hộ khẩu gia đình cùng với bà ảnh hưởng thế nào đến việc chia tài sản chung của gia đình?
| Chú út không chịu ký giấy chia đất cho mọi người [Ảnh minh họa] |
Bạn không nêu rõ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của mảnh đất đó được cấp cho ai, nên có các quy định sau đây để bạn tham khảo. Nếu di sản thừa kế đứng tên bà bạn thì sẽ được chia như sau.
Thứ nhất: Chia di sản thừa kế
Theo quy định tại Bộ luật dân sự, quyền thừa kế được xác định theo di chúc của người để lại di sản. Trường hợp không có di chúc hoặc di chúc không có hiệu lực thì di sản thừa kế được chia theo pháp luật.
Điều 676 BLDS 2005 quy định về những người có quyền thừa kế theo pháp luật như sau:
“1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a] Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;
b] Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c] Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.”
Bà của bạn mất không để lại di chúc di sản thừa kế sẽ được chia theo pháp luật cụ thể là chia đều cho 4 người con thuộc hàng thừa kế thứ nhất. Những người con trong gia đình nên thỏa thuận phân chia di sản thừa kế và công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế.
Như vậy, quyền thừa kế di sản không được xác định dựa vào tên người có trong sổ hộ khẩu gia đình.
Thứ hai: Về di chúc miệng của bà bạn
Di chúc có thể được lập bằng văn bản, nếu không lập được di chúc văn bản thì có thể di chúc miệng. Tuy nhiên di chúc miệng chỉ được coi là hợp pháp nếu thỏa mãn theo khoản 1 Điều 651 Bộ luật dân sự 2005 quy định: “Trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa do bệnh tật hoặc các nguyên nhân khác mà không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng.”Như vậy việc lập di chúc miệng phải trong trường hợp thực sự cấp thiết do bị bệnh tật hay các nguyên nhân khác mà không thể lập được di chúc bằng văn bản. Thứ hai, khoản 5 Điều 652 quy định: “Di chúc miệng được coi là hợp pháp, nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau đó những người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn năm ngày, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng hoặc chứng thực".
- Như vậy di chúc miệng phải có ít nhất hai người làm chứng, người làm chứng không được thuộc một trong những người sau [theo Điều 654]:
1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc;
2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc;
3. Người chưa đủ mười tám tuổi, người không có năng lực hành vi dân sự.
- Những người làm chứng ngay sau đó phải ghi chép, cùng kí tên hoặc điểm chỉ vào văn bản đó.
- Trong thời hạn 5 ngày kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng phải đi công chứng, chứng thực di chúc đó.
Căn cứ vào thông tin bạn cung cấp thì di chúc miệng mà bà bạn để lại chưa thỏa mãn các yêu cầu về tính hợp pháp của di chúc miệng. Do vậy di chúc miệng của bà bạn nếu không đáp ứng điều kiện pháp luật quy định thì sẽ không được pháp luật công nhận. Việc chỉ có duy nhất chú đứng tên trong sổ hộ khẩu gia đình cùng với bà không ảnh hưởng đến việc chia di sản thừa kế nếu di sản đứng tên bà bạn.
Tư vấn bởi Luật sư Phạm Thị Bích Hảo, Công ty luật TNHH Đức An, Thanh Xuân, Hà Nội.
Bạn đọc muốn gửi các câu hỏi thắc mắc về các vấn đề pháp luật, xin gửi về địa chỉ [Xin ghi rõ địa chỉ, số điện thoại để chúng tôi tiện liên hệ]
Ban Bạn đọc
Luật sư tư vấn miễn phí trường hợp bố mất không để lại di chúc mẹ định đoạt tài sản chung của vợ chồng nhưng các con không đồng ý thì giải quyết thế nào? cụ thể nội dung hỏi và trả lời tư vấn như sau:
Nội dung đề nghị tư vấn:
Kính chào công ty luật Minh Gia. Tôi muốn được tư vấn một vấn đề liên quan đến việc phân chia tài sản rất mong được sự hỗ trợ của quý công ty, tôi xin chân thành cám ơn. Vấn đề tôi muốn được tư vấn như sau:
Gia đình tôi có 5 anh em và có một mảnh đất thuộc quyền sở hữu của Bố Mẹ, tôi, sau khi Mẹ tôi qua đời đột ngột thì đến bây giờ Bố tôi dự tính là sẽ viết di chúc để lại toàn quyền sử dụng cho người con trai út, nhưng tất cả anh em trong gia đình không đồng ý, vậy tôi muốn biết trong trong trường hợp Bố tôi muốn cho người con út nếu không được sự đồng ý của tất cả anh em trong gia đình thì có làm thủ tục được không? Và nếu trường hợp cả 4 anh em đồng ý nhưng tôi không đồng ý thì có được không?
Kính mong được sự hỗ trợ của quy công ty, tôi xin chân thành cám ơn!
Tư vấn Phân chia di sản thừa kế khi các con không đồng ý, gọi 1900.6169
Trả lời: Cảm ơn bạn đã gửi câu hỏi tư vấn cho chúng tôi, với trường hợp của bạn chúng tôi tư vấn như sau:
Khoản 1 điều 66 Luật hôn nhân và gia đình 2014 quy định về Giải quyết tài sản của vợ chồng trong trường hợp một bên chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết như sau:
“Khi một bên vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết thì bên còn sống quản lý tài sản chung của vợ chồng, trừ trường hợp trong di chúc có chỉ định người khác quản lý di sản hoặc những người thừa kế thỏa thuận cử người khác quản lý di sản.”
Mảnh đất là tài sản chung của vợ chồng, do mẹ anh qua đời đột ngột, không để lại di chúc, nên phần tài sản chung sẽ thuộc quyền quản lý của bố anh. Tuy nhiên, bố anh không phải là người thừa kế duy nhất, cũng không có quyền tự ý định đoạt phần tài sản thuộc quyền sở hữu của mẹ anh.
Vì mảnh đất đó thuộc quyền sở hữu của cả bố và mẹ anh, nên bố anh sẽ chỉ có quyền để lại di chúc quyết định phần tài sản của mình, không phải toàn bộ mảnh đất. Do mẹ anh qua đời đột ngột, không để lại di chúc nên phần tài sản thuộc quyền sở hữu của mẹ anh phải được chia thừa kế theo pháp luật, theo hàng thừa kế.
Theo điểm a khoản 1 điều 651 Bộ luật dân sự 2015, hàng thừa kế thứ nhất bao gồm: “vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết”, có thể thấy: cả 5 anh em anh đều có quyền thừa kế đối với phần tài sản mà mẹ anh để lại.
Như vậy, trường hợp bố anh muốn để lại di chúc cho người con út toàn quyền sử dụng mảnh đất mà không được sự đồng ý của tất cả anh em trong gia đình là không đúng quy định.
Tương tự như vậy, nếu cả 4 anh em đồng ý nhưng anh không đồng ý, thì việc để lại toàn bộ quyền sở hữu mảnh đất cho người con út cũng không thực hiện được.
Khoản 2 điều 660 BLDS 2015: “Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật; nếu không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế có thể thoả thuận về việc định giá hiện vật và thoả thuận về người nhận hiện vật; nếu không thoả thuận được thì hiện vật được bán để chia.”
Theo quy định trên, con út chỉ có thể nhận được hoàn toàn quyền sở hữu mảnh đất khi: được bố trao cho quyền sở hữu phần tài sản của mình trong di chúc, xác định được giá trị tương ứng phần tài sản thuộc sở hữu của người mẹ trong mảnh đất, quy đổi ra tiền mặt và tất cả những người thuộc diện thừa kế đều nhận được phần tương ứng của mình cũng như đồng ý cho người con út nhận quyền sở hữu mảnh đất đó.
Trên đây là nội dung tư vấn của Luật Minh Gia về vấn đề bạn yêu cầu tư vấn: Phân chia di sản thừa kế khi các con không đồng ý. Nếu còn vướng mắc, chưa rõ hoặc cần hỗ trợ pháp lý khác bạn vui lòng liên hệ luật sư tư vấn trực tuyến - Số điện thoại 1900.6169 để được giải đáp, hỗ trợ kịp thời.
Trân trọng!
Luật gia: Diệp Ngân - Công ty Luật Minh Gia