Hỏi Đáp Tại sao

Tại sao bị dị ứng

Hiện nay, dị ứng thời tiết là bệnh lý rất thường gặp. Các triệu chứng dị ứng thời tiết xuất hiện quanh năm, đặc biệt là thời điểm giao mùa. Dị ứng thời tiết gây ra cảm giác khó chịu cho người bệnh. Dị ứng thời tiết thực chất là hiện tượng xảy ra đối với cơ thể chúng ta vào những thời gian chuyển mùa, do thay đổi nhiệt độ đột ngột nóng - lạnh hoặc độ ẩm ảnh hưởng đến sự phát triển của dị nguyên nấm mốc hoặc thay đổi nồng độ phấn hoa trong không khí, tác động đến hệ miễn dịch của cơ thể. Rối loạn hệ miễn dịch trong cơ thể là nguyên nhân chính dẫn đến dị ứng thời tiết. Từ đó sẽ xuất hiện các phản ứng dị ứng, sản sinh ra hàng loạt kháng thể, chất hóa học trong cơ thể nhằm chống lại các yếu tố kích thích từ môi trường bên ngoài, gây hại cơ thể. Cơ chế sản sinh histamin cũng là hoạt động quan trọng trong hệ miễn dịch cũng gây ảnh hưởng nhất định đến tình trạng dị ứng. Người bị dị ứng thời tiết khi tiếp xúc với các yếu tố bất lợi sẽ xuất hiện các triệu chứng dị ứng rất nhanh.

Dị ứng thời tiết có nguy hiểm không?

Khi cơ thể chúng ta tiếp xúc với sự thay đổi của môi trường gây ra hiện tượng dị ứng thời tiết. Mỗi cá thể khác nhau sẽ phản ứng khác nhau trước tác nhân gây dị ứng thời tiết và mức độ dị ứng cũng khác nhau sẽ dẫn đến những biểu hiện khác nhau. Đối với dị ứng thời tiết nóng, cơ thể vào thời gian này sẽ tiết ra mồ hôi nên da của chúng ta sẽ luôn trong trạng thái ẩm ướt dẫn đến tình trạng viêm nhiễm, làm bệnh dị ứng ngày càng nặng hơn. Dị ứng thời tiết lạnh nổi mẩn đỏ là hiện tượng xảy ra vào mùa đông, nhiệt độ hạ thấp làm không khí trở nên khô hơn là nguyên nhân khiến tình trạng dị ứng xảy ra. Thậm chí những lúc trời mưa hoặc có gió cũng có thể xảy ra tình trạng dị ứng thời tiết này. Dị ứng thời tiết đặc trưng bởi những dấu hiệu như dị ứng thời tiết nổi mề đay và dị ứng thời tiết nổi mẩn đỏ. Dị ứng thời tiết bao gồm dạng cấp tính và mạn tính. Nếu bệnh ở trạng thái cấp tính, sẽ kéo dài trong khoảng thời gian từ 24 giờ đến dưới 6 tuần, biểu hiện lâm sàng là những triệu chứng ngứa, gây khó chịu cho người bệnh. Nếu những dấu hiệu này không được chữa trị kịp thời và đúng cách sẽ chuyển sang giai đoạn dị ứng thời tiết mạn tính có thể gây nguy hiểm cho cơ thể với biểu hiện phù nề, nhiễm trùng da, tụt huyết áp, sốc phản vệ, trường hợp xấu nhất sẽ dẫn đến tử vong.

Biểu hiện của dị ứng thời tiết

Khi những người có cơ địa dị ứng tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng từ môi trường bên ngoài như thời tiết nóng, lạnh, phấn hoa, nước mưa... sẽ xảy ra những biểu hiện của dị ứng thời tiết như sau:

Phát ban: Ban xuất hiện trên bề mặt da với những mẩn đỏ, nhất là ở vùng tay, chân, kể cả ở mặt gọi là dị ứng thời tiết ở mặt. Những ban này làm cho cơ thể có cảm giác ngứa, khó chịu dẫn đến động tác gãi càng làm cho những nốt mẩn đỏ này lan rộng hơn và thành từng đám nổi khắp bề mặt da.

Viêm mũi dị ứng: Triệu chứng này dễ gặp ở những người bệnh có cơ địa dị ứng thời tiết. Khi mắc bệnh, bệnh nhân sẽ cảm thấy khô vùng mũi họng, ngứa ngáy vùng mũi, mắt khó chịu, hắt hơi, ngạt mũi, chảy nước mũi, mất ngủ, buồn ngủ ngày, mệt mỏi, kém tập trung... Người bệnh sẽ thường xuyên cảm thấy khó chịu vùng mũi theo từng đợt, kéo dài khoảng từ 20-30 phút. Tùy thuộc vào mức độ dị ứng nặng nhẹ khác nhau mà tần suất xuất hiện các đợt viêm mũi dị ứng cũng khác nhau.

Nổi mề đay cấp tính: Đây là triệu chứng đặc trưng và cũng là triệu chứng nguy hiểm đối với bệnh dị ứng thời tiết nổi mề đay đã ở giai đoạn nặng. Nổi mề đay cấp tính là nổi mề đay khắp cơ thể một cách đột ngột khiến cơ thể rơi vào trạng thái khó thở, tụt huyết áp nhanh, sốc phản vệ và có thể dẫn đến tử vong.

Chàm bội nhiễm: Các bệnh nhân sẽ có dấu hiệu dị ứng, nổi mẩn đỏ có thể kèm mụn nước li ti, chảy dịch vàng, có nhiều vảy gầu ở đầu, khuỷu tay, đầu gối và mặt. Mỗi đợt chàm bội nhiễm xuất hiện thường kéo dài và ảnh hưởng tới làn da của người bệnh. Để tránh ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và ngăn ngừa chàm bội nhiễm tiến triển nặng hơn, cần phải can thiệp sớm.

Khò khè, ho hoặc khó thở: Các triệu chứng thường tái diễn nhiều lần mỗi khi thay đổi thời tiết hoặc chuyển mùa, cần đi khám sàng lọc phát hiện sớm hen phế quản để kiểm soát bệnh ổn định tránh chuyển nặng gây đe dọa tính mạng, đặc biệt hay gặp ở trẻ hoặc những người được chẩn đoán hen phế quản trước đó nhưng chưa kiểm soát bệnh tốt.

Khi bị dị ứng thời tiết, nên làm gì?

Không thể chữa trị dứt điểm khi bị dị ứng thời tiết vì nó liên quan tới cơ địa và hệ miễn dịch của từng người. Đối với người bị dị ứng thời tiết, chỉ có giải pháp điều trị theo từng đợt và hạn chế tiếp xúc với yếu tố thời tiết bất lợi.

Để phòng ngừa bệnh, cách tốt nhất là hạn chế tiếp xúc với khói bụi, phấn hoa, tuyệt đối không hút thuốc lá hoặc đồ uống có cồn để tránh kích thích tình trạng dị ứng trở nên trầm trọng. Ăn đủ chất dinh dưỡng, nhiều trái cây, rau xanh, nước trà xanh và có chế độ làm việc, nghỉ ngơi hợp lý để tăng sức đề kháng của cơ thể. Khi các biện pháp giảm dị ứng không có kết quả, người bệnh nên gặp ngay bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Bệnh sẽ có những biến chứng không mong muốn nếu tình trạng dị ứng kéo dài.

Ban biên tập trang thông tin điện tử Cục Y tế dự phòng

Dị ứng là một trong những biểu hiện cực kỳ hay gặp. Mỗi người đều bị nhiều lần trong đời. Tuy rất phổ biến như vậy nhưng rất có nhiều cái nhìn và hiểu biết chưa đầy đủ về nó và có thể đưa đến những hệ quả không tốt. Cùng tham khảo bài viết này để hiểu rõ hơn về tình trạng phổ biến trên, cũng như là cách phòng ngừa xử lý phù hợp nhất có thể nhé.

1. Dị ứng là như thế nào?

Một cách nhìn tổng thể thì đây không hoàn toàn là bệnh, trừ một số bệnh lý đặc trưng như hen, chàm,…. Đây được định nghĩa là tình trạng phản ứng của cơ thể, trong khoa học y học thì được nhắc đến với khái niệm “Phản ứng quá mẫn”. Xuất hiện khi hệ miễn dịch bản thân cá thể bị kích hoạt do các kháng nguyên lạ. Kháng nguyên nôm na được hiểu là các đặc điểm nhận dạng của các chất mà cơ thể có thể nhận biết là “bạn bè” hay là “kẻ ngoại lai.

Trong trường hợp bình thường, các protein hay các chất rất đỗi vô hại như sữa bò, đạm từ tôm, cá,… sẽ được cơ thể bỏ qua. Tuy nhiên trên cơ địa dị ứng, những thành phần này có thể bị cơ thể nhận diện và đưa đến các phản ứng. Và là cơ sở để biểu hiện các triệu chứng của tình trạng này.

Có rất nhiều loại tác nhân có thể gây phản ứng phản vệ

2. Nguyên nhân của trạng thái này là gì?

Nguồn gốc của tình trạng này rất không rõ ràng và thường do nhiều yếu tố kết hợp. Gồm có:

Di truyền

Ba hay mẹ có thể di truyền có con cái sự nhạy cảm với một số chất mà bản thân mình bị.

Chủng tộc

Lúa mì, thịt, phấn hoa,… Là các đặc điểm mà sự khác biệt trong chủng tộc có mức độ dị ứng có thể khác nhau.

Tuổi

Trẻ em và người lớn có mức độ và tần suất dị ứng khác nhau với loại kháng nguyên khác nhau. Dẫn đến các biểu hiện loại bênh khác nhau, ví dụ như chàm sữa, dị ứng đậu phộng, viêm mũi dị ứng ở trẻ em,…

Một số yếu tố khác

Giới tính
Ô nhiễm không khí, môi trường.
Bệnh truyền nhiễm.
Vật liệu công nghiệp.

Nói chung, các chất ngoài cơ thể đều ít nhiều có khả năng gây dị ứng. Tuy vậy có một số chất có khả năng gây dị ứng rất cao, thậm chí là chắc chắn sẽ gây phản ứng quá mẫn như: Nọc ong, nọc rắn, … Những tình huống này có thể dẫn đến nguy hiểm nếu không được can thiệp kịp lúc.

3. Dị ứng có những loại nào?

Người ta có thể phân chia tình trạng này bằng nhiều cách khác nhau. Có thể theo mức độ từ nhẹ tới nặng và cả nguy kịch. Một số phân loại có thể dựa trên đặc điểm của chất gây nên phản ứng này [kháng nguyên].

Nói một cách đơn giản thì có rất rất nhiều nhất có thể gây nên trạng thái này. Miễn là chất ngoại lai thì vẫn có thể gây ra tuy với mức độ khác nhau. Việc phân chia các nhóm này sẽ giúp ích cho việc quản lý, nhận biết, điều trị và cả phòng ngừa.

3.1. Dị ứng thực phẩm

Các loại thực phẩm có thể gây phản ứng bao gồm nhiều thứ khác nhau. Thường là các nhất có hàm lượng protein [đạm] cao. Các loại thức ăn phổ biến bao gồm:

Các loại đậu

Thường nhất là đậu phộng, các biểu hiện triệu chứng do các loại hạt thay đổi từ nhẹ tới nặng. Tuy nhiên theo các báo cáo gần đây, tần suất dị ứng đậu phộng ở trẻ em là một con số cao và có xu hướng gia tăng. Quan trọng là, dị ứng đậu phộng có thể nặng thậm chí là nghiêm trọng với biểu hiện nặng nhất là sốc phản vệ. Cần đặc biệt chú ý khi trẻ có các dấu hiệu bất thường khi ăn loại thực phẩm này, dù chỉ là một ít.

Sữa

Là một thực phẩm nguyên nhân thường gặp, đặc biệt là ở trẻ em.

Dị ứng là một tình trạng mà cơ thể phản ứng với những thứ mà nó cho là có hại. Hệ thống miễn dịch cố gắng bảo vệ trẻ bằng cách tạo ra các kháng thể. Những kháng thể này sẽ tác động làm cơ thể giải phóng một số chất như histamin. Chất này khiến cơ thể trẻ phát ban ngoài da kèm theo ngứa. Nguy hiểm hơn, chúng kích thích gây co thắt đường thở khiến trẻ khó thở.

Hải sản

Cũng là một trong những loại thức ăn cực kỳ phổ biến gây phản ứng trên. Làm giới hạn lượng thức ăn mà họ có thể dùng.

Dị ứng hải sản là một tình trạng khá phiền toái nhưng lại rất thường gặp. Người bị dị ứng hải sản thường bị ngứa, nổi mẩn đỏ sau khi ăn. Trong một số trường hợp, dị ứng hải sản có thể nghiêm trọng đến mức đe dọa tính mạng. Bài viết này sẽ chỉ ra nguyên nhân, cách nhận biết nguy hiểm và cách phòng ngừa tình trạng dị ứng hải sản.

Các loại thức ăn khác

Lúa mì, Gà, thịt bò, thịt dê, thịt cừu, trứng gà, trứng vịt,… đều có thể gây nên tình trạng tương tự. Do đó, tốt nhất là vẫn nên hạn chế các thực phẩm đó.

3.2. Dị ứng da

Có thể hiểu đây là các bệnh lý da liễu, với biểu hiện phản ứng tại da bao gồm nhiều bệnh khác nhau: Viêm da dị ứng [Chàm tiếp xúc], côn trùng đốt, mỹ phẩm, niken,…

3.3. Dị ứng thuốc

Tình trạng này là một trong những vấn đề y khoa. Việc lạm dụng hay sử dụng thuốc chưa kiểm soát tốt có thể dẫn đến nhiều kết cục đáng tiếc, thậm chí ở tử vong. Thuốc là một tác nhân có thể gây phản ứng mạnh mẽ. Đặc biệt là các thuốc đường tiêm. Một khi đã sử dụng thuốc tiêm, nhất là tiêm tĩnh mạch nhanh thì khi có phản ứng thì có thể vào trạng thái sốc phản vệ và cần xử lý tối khẩn. Các thuốc gây tình trạng này thường là các họ của Penicillin, thuốc cản quang, aspirin, thuốc giảm đau NSAID, thậm chí là các thuốc bắc, thuốc nam,…

3.3. Dị ứng khác

Ngoài các thứ đặc biệt kể trên, còn rất nhiều thứ khác có thể gây ra trạng thái này. Bao gồm các vật liệu như găng tay cao su, đồ nhựa,… Một số tình trạng đặc biệt khác nguồn gốc do dị ứng như hen suyễn sẽ được thảo luận ở bài viết riêng.

4. Biểu hiện triệu chứng của tình trạng này là gì?

Như đã nói, các biểu hiện của dị ứng có thể thay đổi từ mức độ nhẹ đến nguy kịch. Tuy nhiên, một điều cần chú ý rằng, không phải tình trạng phản vệ này sẽ luôn ở một mức độ. Có thể nạn nhân sẽ tiến triển triệu chứng rất nhanh nếu không được chú ý. Đặc biệt là các thực phẩm nguy cơ cao nhưng lại được sử dụng số lượng nhiều hay đặc biệt hơn nữa là thuốc. Biểu hiện triệu chứng có thể khác nhau giữa các loại dị ứng.

4.1. Viêm mũi dị ứng [Sốt hoa cỏ]

Nhảy mũi, hắt xì liên tục.
Ngứa dữ dội ở mũi, mắt và trần họng.
Chảy nước mũi, nghẹt mũi.
Sưng đỏ, ngứa, đau và chảy nước mắt [viêm kết mạc]
Nổi mề đay, ngứa

4.2. Dị ứng thức ăn

Nổi mề đay.
Ngứa họng.
Sưng tấy môi, lưỡi, mắt, mặt.
Chảy nước mắt.
Khò khè.
Các biểu hiện của sốc phản vệ.

4.3. Côn trùng đốt

Sưng [phù] rộng rãi tại vị trí bị côn trùng chích
Ngứa hoặc nổi mề đay khắp cơ thể.
Ho, tức ngực, thở khò khè hoặc khó thở.
Các biểu hiện của sốc phản vệ.

4.4. Dị ứng thuốc

Ngứa, mề đay.
Sưng mặt.
Chảy nước mũi.
Khò khè, khò thở.
Đau bụng, tiêu chảy.
Các biểu hiện của sốc phản vệ.

Mề đay là biểu hiện thường gặp nhất

5. Dị ứng có nguy hiểm không?

Không bao giờ được xem thường! Đó là câu nói của các bác sĩ dành cho bạn. Tuy phổ biến là mức độ nhẹ và không ảnh hưởng nhiều đến sức khoẻ. Nhưng khả năng phản ứng nặng nề, thậm chí nguy kịch là có, thậm chí là rất nhiều. Không khó khi tìm báo cáo về các tình trạng tử vong do xử trí không kịp thời các trường hợp sốc phản vệ.

Sốc phản vệ là tình trạng nặng nhất. Nạn nhân sẽ nhanh chóng tử vong nếu không được phát hiện, chẩn đoán và can thiệp kịp thời. Nhưng khi được xử trí, có thể thấy sự hồi phục rất ngoạn mục và cá nhân đó sẽ quay lại cuộc sống hoàn toàn bình thường.

6. Xử lý như thế nào khi gặp các triệu chứng trên?

Đối với những trẻ hoặc người lớn với cơ địa dị ứng. Nhạy cảm với thành phần các loại thực phẩm và sự thay đổi thời tiết, môi trường. Hãy tham vấn bác sĩ điều trị để được hướng dẫn chẩn bị sẵn thuốc chống dị ứng và sử dụng khi có các dấu hiệu dị ứng nhẹ.

Một khi xuất hiện các dấu hiệu từ mức độ nặng hoặc triệu chứng tiến triển mỗi lúc một tăng, không đáp ứng với thuốc thông thường. Đừng chần chừ một phút giây nào mà hãy đến ngay cơ sở y tế gần nhất. Thông báo ngay cho bác sĩ điều trị / bác sĩ cấp cứu về tiền sử nhạy cảm và loại tác nhân vừa tiếp xúc trước khi xuất hiện triệu chứng.

Xử lý tình huống nhẹ nhàng như ngứa và mày đay có thể rất đơn giản. Một liều thuốc antihistamin có thể khống chế được nhưng không phải bao giờ cũng dễ dàng như vậy. Sự chủ quan có thể khiến ta phải trả giá đắt. Vì vậy, khi thuốc đã dùng mà không cho thấy dấu hiệu khả quan, đừng tìm cách gì kế tiếp mà hãy đưa bệnh nhân đi đến bệnh viên càng sớm càng tốt nhé.

7. Phòng ngừa dị ứng như thế nào?

Đầu tiên phải nói rằng, cơ địa là thứ không thay đổi được. Do ảnh hưởng bởi di truyền, chủng tộc và ngẫu nhiên trong quá trình phát triển phôi thai. Nên đặc điểm cá thể nhạy cảm sẽ không thể thay đổi được. Hoặc có thể nói rằng, người đó sẽ nhạy cảm với loại thuốc hay thực phẩm đó cả đời. Hãy tìm cách sống hoà bình với nó.

Tuyệt đối không sử dụng loại thực phẩm hoặc có thành phần đã từng gây phản ứng.
Tham khảo ý kiến bác sĩ khi muốn đổi sang sử dụng loại thức ăn khác. Đặc biệt phổ biến là trên những trẻ dị ứng sữa. Có sự dị ứng chéo giữa các loại thực phẩm, một người dị ứng loại này sẽ có nguy cơ rất cao lên đến trên 90%. Ví dụ như dị ứng sữa bò thì khả năng phản ứng với sữa dê lên 92%.
Kiểm soát tất cả các loại thuốc, thực phẩm, nước uống, vật dụng, tiền căn hen suyễn,… và báo cho bác sĩ tất cả những thứ đó khi người bệnh đi khám, nhập viện vì bất cứ lý do gì. Điều này là vô cùng quan trọng để tránh phản ứng bất lợi có thể xảy ra.
Đối với những bệnh nhân hen suyễn, các bệnh lý đặc thù khác, cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ trong cách thức phòng ngừa và cắt cơn khi cần thiết.
Không tự ý sử dụng thuốc, kể cả thuốc bắc, thuốc nam khi chưa tham vấn y tế.
Giữ gìn vệ sinh môi trường, vệ sinh chăn, gối thường xuyên.
Sử dụng nguồn thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, hợp vệ sinh.

8. Lời kết

Dị ứng là một trong những tình trạng phổ biến nhất mà ai cũng luôn phải đối mặt. Đặc biệt là trên những đối tượng có cơ địa nhạy cảm. Triệu chứng có thể thay đổi từ nhẹ như ngứa, nổi mề đay cho đến nặng nề như khó thở và nguy kịch trong tình huống sốc phản vệ. Cần lưu ý né tránh các loại tác nhân đã từng gây phản ứng và theo dõi sát các triệu chứng ở những cá nhân này để có xử trí kịp thời nhé.

Bác sĩ Đinh Gia Khánh