Vì sao ta lại có cảm giác vui, buồn, giận, chán chường, sợ hãi...? Nếu đã từng xem bộ phim hoạt hình “Những mảnh ghép cảm xúc” [Inside Out] thì ắt hẳn bạn vẫn còn nhớ 5 nhân vật “cảm xúc” trong cô bé Riley dễ thương – Vui Vẻ, Giận Dữ, Chán Ghét, Sợ Hãi và Buồn Bã. Chính 5 “mảnh ghép cảm xúc” đáng yêu này đã chi phối từng cử chỉ, hành động và tâm trạng của Riley để giúp cô bé vượt qua những khó khăn trong cuộc sống.
Thế nhưng, sự cấu thành và tác động của “cảm xúc” trên thực tế phức tạp hơn là trong bộ phim hoạt hình của Pixar. Hãy cùng Prudential tìm hiểu sâu hơn về bản chất, cũng như sự ảnh hưởng của cảm xúc đối với tinh thần và thể chất. Từ đó, bạn sẽ có thể hiểu rõ chính mình và mang đến những cảm xúc tích cực cho những người xung quanh.
Cảm xúc là một chu kỳ vô tận của các tín hiệu điện hóa tạo ra từ não, phản ánh nhận thức của chúng ta trước một sự vật hay sự việc. Các tín hiệu điện hóa này được truyền đến mọi cơ quan trên cơ thể và truyền ngược trở lại não. Quá trình này diễn ra liên tục hàng ngày, hàng giờ. Tùy thuộc vào thế giới quan của từng cá nhân, cảm xúc của mỗi người trước cùng một sự vật sự việc vẫn có thể khác nhau.
Dù tâm trạng chúng ta có phong phú ra sao thì vẫn sẽ xoay quanh 8 loại cảm xúc cơ bản: Vui vẻ, Buồn bã, Sợ hãi, Chán ghét, Giận dữ, Ngạc nhiên, Hy vọng, và Tin tưởng. Tâm trạng của chúng ta có thể nằm trọn trong một loại cảm xúc hoặc bị chi phối bởi nhiều cảm xúc khác nhau.
Để minh hoạ dễ hiểu hơn, Robert Plutchik, tiến sĩ tâm lý người Mỹ, đã vẽ ra Bánh xe cảm xúc giúp ta hình dung được vô vàn những cảm xúc khác nhau là sự kết hợp của 8 loại cảm xúc này. Các loại cảm xúc sẽ được chia thành 3 cấp độ tăng dần khi vào gần tâm, và khi hai cảm xúc gần nhau sẽ tạo ra một hỗn hợp cảm xúc mới. Ví dụ, như “Tình yêu” sẽ được tạo từ cảm xúc “Vui vẻ” và “Tin tưởng”, trong khi “Sự khinh rẻ” sẽ là kết hợp giữa “Giận dữ” và “Chán ghét”.
Bạn có thể nghĩ rằng: Cảm xúc Vui vẻ hẳn phải tốt hơn Buồn bã, bởi có ai muốn buồn bao giờ? Tuy nhiên, cảm xúc là một phạm trù trung tính và ta không thể gọi một cảm xúc là tốt hay xấu.
Ví dụ, đứng trước một điều bạn mong muốn, thì bạn sẽ vui vẻ nếu như đạt được điều bạn mong muốn, và sẽ buồn bã nếu vuột mất nó. Tuy nhiên, đặt lại vấn đề, nếu bạn không cảm thấy buồn khi vuột mất điều gì đó, thì làm sao bạn có thể cảm nhận được sự vui sướng khi đạt được điều mình muốn. Thực tế, hai cảm xúc trái ngược nhau này là hai mặt thiết yếu của một nhu cầu.
Thứ hai, mọi cảm xúc trong chúng ta đơn giản là một tín hiệu truyền tải thông điệp từ não bộ đến các cơ quan. Kể cả những cảm xúc gây khó chịu cho ta như Sợ hãi, Giận dữ hay Buồn bã cũng có chức năng riêng của chúng. Vậy chức năng của cảm xúc là gì?
Cảm xúc giúp tập trung sự chú ý và thôi thúc ta thực hiện hành động cụ thể. Mỗi cảm xúc có một mục đích khác nhau. Chẳng hạn như “Giận dữ” là tín hiệu cho thấy việc bạn muốn làm đang bị chặn lại. Cảm giác giận dữ sẽ khiến bạn chú ý đến chủ thể đang ngăn cản bạn thực hiện điều mình muốn và khuyến khích bản thân bạn phản ứng để đẩy lùi chướng ngại vật. Tuy việc giận dữ có thể có tác động tiêu cực đến bạn, nhưng cơn giận cũng có thể tạo năng lượng thôi thúc ta đối mặt với vấn đề của mình và tìm giải pháp.
Một ví dụ khác về cảm xúc “Vui vẻ”: Khi vui, ta thường hướng sự tập trung vào những cơ hội, từ đó mang đến nguồn động lực để ta thực hiện những mục tiêu đã đề ra. Không chỉ vậy, chúng ta cảm thấy vui khi cảm nhận được ý nghĩa và sự kết nối với cuộc sống, và mục đích của cảm xúc “Vui vẻ” trong hoàn cảnh này là để truyền tín hiệu tới chúng ta rằng hãy tiếp tục tìm kiếm thực hiện những điều tốt đẹp tương tự.
Để hiểu sâu hơn về thông điệp mà mỗi cảm xúc truyền tải, bạn có thể tải về tài liệu Emotoscope Feeling Chart [Tạm dịch: Biểu đồ Cảm nhận qua lăng kính cảm xúc]. Biểu đồ này hiển thị thông điệp mà mỗi sắc thái cảm xúc khác nhau của Buồn bã, Vui sướng, Giận dữ và Sợ hãi muốn truyền đạt.
Chẳng hạn, nếu một ngày bạn cảm thấy bị quá tải, hãy nhìn vào Biểu đồ để thấy rằng cảm xúc Quá tải thực ra là tín hiệu của cơ thể nhắc nhở rằng bạn cần dành thời gian sắp xếp lại thứ tự ưu tiên trong cuộc sống. Từ đó, thay vì trốn tránh, bạn học được cách lắng nghe cảm xúc và tìm giải pháp – chẳng hạn như tạo một danh sách việc cần làm với thứ tự ưu tiên từ cao đến thấp. Tuy đơn giản nhưng Biểu đồ trên sẽ giúp cuộc sống của bạn nhẹ nhàng hơn và khiến bạn thấy mọi cảm xúc của mình đều có ích.
Giống như virus, cảm xúc có thể “lây” từ người sang người. Dù bạn đang tương tác với một nhóm hay chỉ với một người, bạn đều có thể “lây” và bị “lây” cảm xúc, cả tích cực và tiêu cực. Nguyên nhân của việc này có liên quan đến quá trình tiến hóa: loài người thường tồn tại và phát triển theo nhóm. Nói cách khác, chúng ta sống theo bầy đàn và thường có khuynh hướng nắm bắt trạng thái cảm xúc của nhau.
Chẳng hạn, nếu bạn nhìn thấy sự sợ hãi trên mặt người đối diện, bạn sẽ nhanh chóng đề phòng xung quanh, vì cảm xúc sợ hãi của chính bạn đã được kích hoạt ngay khi nhìn thấy thái độ đối phương. Trên thực tế, chúng ta liên tục gửi và nhận thông điệp cảm xúc bằng nhiều phương tiện, như cách nhấn câu, biểu hiện gương mặt, tư thế và hành vi mà đôi khi không để ý. Bạn không tin ư? Hãy nói chuyện với một người lớn tuổi và để ý xem giọng điệu và cách diễn đạt của bạn có chậm đi theo nhịp của người ấy không nhé.
Thú vị hơn cả, trong thời đại 4.0 như hiện nay, cảm xúc không chỉ “lây” khi bạn trực tiếp trò chuyện cùng đối phương. Một nghiên cứu từ Facebook và trường Đại học Cornell đã chứng minh rằng lan truyền cảm xúc còn xảy ra thông qua mạng xã hội. Từ đó có thể thấy, chúng ta có sự kết nối cảm xúc với nhau rất sâu sắc.
Tuy vậy 3 khái niệm này vẫn có mối quan lệ tương quan. Vậy khác biệt nằm ở đâu? Sự khác biệt nằm ở độ dài thời gian mà mỗi khái niệm trên tác động tới chúng ta, và mức độ nhận thức của chúng ta.
Về bản chất, cảm xúc là những hợp chất hóa học được tiết ra trong não và trong cơ thể để hồi đáp cách diễn giải của bạn về một vấn đề cụ thể. Não cần ¼ giây để nhận dạng vấn đề và ¼ giây nữa để sản xuất chất hóa học cảm xúc. Mỗi cảm xúc chỉ kéo dài vài giây.
Cảm giác xuất hiện khi chúng ta có nhận thức về cảm xúc và cho phép chúng “xâm nhập” vào não. Thông thường, cảm giác là sự kết hợp của nhiều cảm xúc, và kéo dài hơn cảm xúc.
Tâm trạng sinh ra không từ một nguyên nhân duy nhất mà là kết quả của nhiều yếu tố: Tác động ngoại cảnh [thời tiết, người xung quanh,...]; thể chất [đồ ăn, chế độ tập luyện,...] và cuối cùng – trạng thái tâm lý. Tâm trạng có thể kéo dài hàng giờ hoặc vài ngày.
Các hợp chất hoá học cảm xúc – từ khi được sản sinh trong vùng dưới đồi của não [hypothalamus] đến khi được phân nhỏ và hấp thu – sẽ tồn tại trong cơ thể trong khoảng 6 giây.
Nếu lâu hơn 6 giây, có thể bản thân bạn đang chọn kéo dài cảm xúc đó, và chúng sẽ trở thành cảm giác và hiện diện lâu hơn. Điều này có thể tốt khi bạn nhận thấy được sự nguy hiểm và muốn kéo dài cảm xúc sợ hãi để có thể bắt cơ thể chạy nhanh hơn để trốn khỏi kẻ thù. Điều này cũng có thể không hay khi bạn muốn kéo dài sự giận dữ để có thể trả thù đối phương.
Thực tế, Chỉ số cảm xúc [EQ] mà ta thường nhắc đến chính là chỉ số ghi nhận khả năng nhận diện cảm xúc, đánh giá mục đích của cảm xúc đó, và quyết định có nên tái tạo lại cảm xúc đó hay không. Vì vậy, đừng quên liên tục lắng nghe và suy nghĩ kỹ về cảm xúc mình đang có, từ đó điều chỉnh lại hành vi và tâm trạng của mình để có một quyết định có lợi cho bạn nhất.
Nếu không biết cách kiểm soát cảm xúc muốn khóc, bạn có thể khiến tình hình trở nên tệ hơn với khuôn mặt đẫm nước và đôi mắt sưng húp!
Nếu bạn thuộc mẫu người dễ khóc và cảm thấy khó kiểm soát cảm xúc, rất có thể bạn đang có một số triệu chứng của các bệnh tâm lý như stress, trầm cảm, tự kỷ… Thực tế, không có liệu pháp điều trị cụ thể nào dành cho bệnh “bỗng dưng muốn khóc”. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể áp dụng cách kiểm soát cảm xúc khóc khi hiểu được những nguyên nhân khiến bạn phải chảy nước mắt.
Nguyên nhân khiến bạn chảy nước mắt
Nước mắt con người có 3 loại với những mục đích khác nhau cũng chính là nguyên nhân khiến bạn chảy nước mắt:
1. Nước mắt cơ bản: Loại nước mắt này chứa 98% là nước luôn có sẵn với mục đích đảm bảo cho bạn không bị khô mắt. Trung bình đôi mắt con người có thể sản xuất 148ml – 296ml nước/ngày.
2. Nước mắt phản xạ: Đây là loại nước mắt sản sinh để bảo vệ đôi mắt khi có vật thể lạ xâm nhập hay phản ứng với khói, bụi, hơi độc… Nếu mắt bị kích ứng, các dây thần kinh trong giác mạc sẽ truyền thông tin lên não làm chảy nước mắt phản xạ.
3. Nước mắt cảm xúc: Cảm xúc dâng trào sẽ kích thích một loại hormone hình thành nên nước mắt cảm xúc. Đây chính là loại nước mắt khiến bạn khóc không kiểm soát vì phụ thuộc vào yếu tố tâm lý.
Cách kiểm soát cảm xúc muốn khóc
Làm sao để không khóc? Bất cứ khi nào bạn rơi vào cảm xúc tiêu cực, hãy kết hợp cả liệu pháp tinh thần và thể chất để nhanh chóng thoát khỏi trạng thái khó chịu này nhé!
Cách kìm chế nước mắt bằng liệu pháp tinh thần
1. Đi ra ngoài: Nếu là người dễ khóc, bạn hãy bước ra khỏi nơi có đối tượng khiến bạn cảm thấy ức chế càng nhanh càng tốt! Bạn cần một không gian thoáng đãng để trút bỏ những cảm xúc giận dữ, buồn bã hay bực bội.
2. Nói ra điều bạn nghĩ: Một trong những lý do khiến bạn muốn khóc chính là vì không thể nào bộc lộ được những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực của mình với đối phương. Hãy học cách diễn đạt một cách rõ ràng với âm điệu bình tĩnh nhất có thể, bạn sẽ dần cảm thấy dễ chịu hơn rất nhiều đấy.
3. Phân tán sự chú ý: Bạn cần tìm cách tự phân tán sự chú ý của chính mình vào vấn đề hiện tại bằng các thú vui [nghe nhạc, xem phim, mua sắm…] hay công việc. Khi bạn càng bận rộn, những cảm xúc tiêu cực sẽ càng không có cơ hội để tấn công khiến bạn rơi nước mắt.
4. Suy nghĩ tích cực: Thay vì chìm đắm trong những ý nghĩ tiêu cực khiến bạn cảm thấy bản thân không tốt, hãy tập cách kìm nước mắt bằng cách chuyển những điều tiêu cực thành tích cực hơn:
- “Có lẽ anh ấy sẽ bình tĩnh lại và không hành động như thế nữa”
- “Mình sẽ tìm được cách giải quyết vấn đề ổn thỏa hơn…”
- “Tắm rửa rồi ngủ một giấc, sáng mai mọi chuyện sẽ đâu vào đấy”
5. Tha thứ cho chính bạn: Khi nào bạn còn dằn vặt chính bản thân mình thì bạn sẽ rất dễ xúc động. Nếu muốn rộng lượng với người khác thì bạn cần tha thứ cho sự không hoàn hảo của mình trước tiên.
Liệu pháp thể chất
1. Tập trung vào hơi thở: Hãy hít một hơi thật sâu và thở ra thật chậm để đẩy những cảm xúc tiêu muốn khóc. Bạn nên ngồi thiền để tìm lại sự bình yên và tập trung vào hơi thở khoảng tầm 5 – 10 phút, kết quả sẽ khiến bạn bất ngờ đấy!
2. Chuyển động nhanh đôi mắt: Nếu chưa thể bước ra ngoài thì bạn có thể kịp thời ngăn dòng nước mắt chảy xuống bằng cách chớp mắt hoặc thay đổi góc nhìn sang nơi khác. Chuyển động nhanh của đôi mắt có thể giúp bạn có thêm thời gian để tìm cách rời khỏi tình huống khó chịu.
3. Thư giãn các cơ mặt: Cảm xúc muốn khóc có thể khiến các cơ mặt của bạn trở nên căng thẳng. Hãy thư giãn cơ mặt bằng cách rửa mặt và massage nhẹ nhàng.
4. Làm dịu cổ họng: Cảm xúc muốn khóc cũng có ảnh hưởng đến hệ thần kinh khiến cho các cơ sau cổ họng mở ra. Bạn sẽ có cảm giác như cổ họng bị nghẹn lại. Hãy uống một ly nước, bạn sẽ cảm thấy dễ chịu hơn.
5. Tập thể dục: Các bài tập thể dục sẽ giúp cơ thể sản xuất ra endorphins – một loại hormone “vui vẻ” mang đến những cảm xúc tích cực, có tác dụng cải thiện tâm trạng và giảm đau rất tốt. Bạn có thể tập các môn đơn giản như chạy bộ, yoga, bơi lội…
Mặc dù khóc là một trạng thái bình thường trong cuộc sống hàng ngày, song nếu điều này xảy ra quá thường xuyên thì sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe tinh thần của bạn. Khi việc kiểm soát cảm xúc muốn khóc trở nên quá khó khăn thì bạn cũng không nên gồng mình kìm nén quá lâu. Nhiều nghiên cứu còn cho biết, bạn sẽ giải phóng các loại hormone gây stress khi khóc đấy!
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.