Tại sao chiến tranh giá xăng lại tăng

Giá xăng dầu  đang tăng một lần nữa, phủ bóng đen lên nền kinh tế, làm tăng lạm phát và xói mòn niềm tin của người tiêu dùng.

Theo tờ New York Times, căng thẳng địa chính trị và sự chênh lệch ngày càng tăng giữa cung và cầu đã khiến giá xăng dầu tăng lên.

Giá dầu thô đã tăng hơn 15% chỉ trong tháng Giêng, với mức giá chuẩn toàn cầu lần đầu tiên vượt qua 90 USD/thùng trong hơn bảy năm, do lo ngại về xung đột Nga - Ukraina.

Theo Hiệp hội Ôtô Mỹ [AAA], giá trung bình của xăng thông thường đang nhanh chóng đạt mức 3,40 USD/gallon, cao hơn gần 1 USD so với một năm trước.

Vào tháng 11, chính quyền Tổng thống Joe Biden cho biết sẽ giải phóng 50 triệu thùng dầu từ nguồn dự trữ chiến lược quốc gia để giảm bớt áp lực cho người tiêu dùng, nhưng động thái này không tạo ra nhiều khác biệt.

Nhiều nhà phân tích năng lượng dự đoán, giá dầu có thể sớm chạm mức 100 USD/thùng, ngay cả khi ôtô điện trở nên phổ biến hơn và đại dịch COVID-19 vẫn tiếp diễn. Exxon Mobil và các công ty dầu mỏ khác mà chỉ một năm trước đây được một số nhà phân tích Phố Wall coi là "khủng long có nguy cơ tuyệt chủng" giờ đang phát triển mạnh, thu về lợi nhuận lớn nhất trong nhiều năm.

Tại sao giá dầu đột ngột cao như vậy?

Đại dịch làm giảm giá năng lượng vào năm 2020, thậm chí khiến chỉ số giá dầu của Mỹ lần đầu tiên rơi xuống dưới 0. Tuy nhiên, giá đã tăng trở lại nhanh hơn và nhiều hơn dự kiến ​​của nhiều nhà phân tích, một phần lớn là do nguồn cung không theo kịp nhu cầu.

Các công ty dầu mỏ phương Tây, một phần chịu áp lực từ các nhà đầu tư và các nhà hoạt động môi trường, đang khoan dầu ít hơn so với trước đại dịch để kìm hãm sự gia tăng nguồn cung. Các nhà điều hành trong ngành cho biết đang cố gắng không mắc phải sai lầm tương tự trong quá khứ khi họ bơm quá nhiều dầu lúc giá cao, dẫn đến sự sụt giảm giá.

Ở những nước khác như Ecuador, Kazakhstan và Libya, thiên tai và bất ổn chính trị đã hạn chế sản lượng trong những tháng gần đây.

Louise Dickson, nhà phân tích thị trường dầu tại công ty nghiên cứu và tư vấn Rystad Energy, cho biết: “Việc ngừng hoạt động ngoài kế hoạch đã biến những gì được cho là xoay trục hướng tới thặng dư thành một khoảng cách sản xuất sâu”.

Về nhu cầu, phần lớn thế giới đang học cách đối phó với đại dịch, mọi người háo hức mua sắm và thực hiện các chuyến đi. Lo ngại phải tiếp xúc với virus lây nhiễm, nhiều người đang chọn lái xe thay vì sử dụng các phương tiện giao thông công cộng.

Nhưng yếu tố trước mắt và then chốt nhất là địa chính trị.

Ben Cahill, một thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, cho biết, căng thẳng Nga-Ukraina khiến “thị trường dầu mỏ rơi vào tình trạng nguy khốn”.

Nga sản xuất 10 triệu thùng dầu mỗi ngày. Mỹ sẽ không bị tổn hại trực tiếp một cách đáng kể nếu hoạt động xuất khẩu của Nga tạm ngừng, vì Nga chỉ xuất khoảng 700.000 thùng/ngày sang Mỹ. Số lượng tương đối khiêm tốn này có thể dễ dàng được thay thế bằng dầu từ Canada và các nước khác.

Nhưng bất kỳ sự gián đoạn nào đối với các chuyến hàng của Nga vận chuyển qua Ukraina, hoặc sự phá hoại các đường ống khác ở Bắc Âu, sẽ làm tê liệt phần lớn lục địa và làm biến dạng chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu. Đó là bởi vì, các nhà giao dịch nói, phần còn lại của thế giới không có khả năng thay thế dầu của Nga.

Ngay cả khi các chuyến hàng dầu của Nga không bị gián đoạn, Mỹ và các đồng minh có thể áp đặt các biện pháp trừng phạt hoặc kiểm soát xuất khẩu đối với các công ty Nga, hạn chế khả năng tiếp cận thiết bị của họ, điều này có thể làm giảm dần sản lượng của Nga.

Ngoài ra, việc xuất khẩu khí đốt tự nhiên của Nga sang Châu Âu bị gián đoạn có thể buộc một số công ty tiện ích phải sản xuất nhiều điện hơn bằng cách đốt dầu chứ không phải khí đốt. Điều đó sẽ làm tăng nhu cầu và giá cả trên toàn thế giới.

Mỹ và các đồng minh có thể làm gì nếu hoạt động sản xuất của Nga bị gián đoạn?

Mỹ, Nhật Bản, các nước Châu Âu và thậm chí cả Trung Quốc có thể giải phóng nhiều dầu thô hơn từ nguồn dự trữ dầu chiến lược của họ. Những động thái như vậy có thể hữu ích, đặc biệt nếu một cuộc khủng hoảng diễn ra trong thời gian ngắn. Nhưng dự trữ sẽ không đủ nếu nguồn cung dầu của Nga bị gián đoạn trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.

Các công ty dầu mỏ phương Tây từng cam kết không sản xuất quá nhiều dầu có khả năng sẽ thay đổi cách tiếp cận nếu Nga không thể hoặc không muốn cung cấp nhiều dầu như họ đã làm. Họ sẽ có những động lực tài chính lớn - từ giá dầu tăng cao - để khoan thêm dầu. Nhưng các doanh nghiệp đó sẽ mất hàng tháng để tăng cường sản xuất.

OPEC đang làm gì?

Tổng thống Joe Biden đã thúc giục Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ [OPEC] bơm thêm dầu, nhưng một số thành viên đã không đạt được hạn ngạch sản xuất hàng tháng và một số có thể không có khả năng tăng nhanh sản lượng. Các thành viên OPEC và các đồng minh, trong số đó có Nga, đã đồng ý tuân theo kế hoạch tăng sản lượng trong tháng tới ở mức tương đối khiêm tốn 400.000 thùng/ngày.

Ngoài ra, nếu nguồn cung của Nga bị giảm đột ngột, Mỹ có khả năng sẽ gây áp lực lên Saudi Arabia để tăng sản lượng độc lập. Các nhà phân tích cho rằng vương quốc này có vài triệu thùng dự phòng có thể khai thác nếu xảy ra khủng hoảng.

Bao giờ giá dầu giảm?

Giá dầu lên xuống theo chu kỳ, và có một số lý do khiến giá có thể giảm trong vài tháng tới. Đại dịch còn lâu mới kết thúc và Trung Quốc đã đóng cửa một số thành phố để ngăn chặn sự lây lan của virus, làm chậm nền kinh tế và nhu cầu năng lượng của nước này. Nga và phương Tây có thể đạt được một thỏa thuận - chính thức hoặc ngầm - để ngăn ngừa xung đột ở Ukraina.

Và Mỹ cùng các đồng minh có thể khôi phục thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015 mà cựu Tổng thống Donald Trump đã từ bỏ. Một thỏa thuận như vậy sẽ cho phép Iran bán dầu dễ dàng hơn nhiều so với hiện tại. Các nhà phân tích cho rằng Iran có thể xuất khẩu 1 triệu thùng hoặc hơn mỗi ngày nếu thỏa thuận hạt nhân được khôi phục.

Cuối cùng, giá cao có thể làm giảm nhu cầu về dầu đủ để giá dầu giảm. Ví dụ, một trong những khuyến khích tài chính chính để mua ôtô điện là điện có xu hướng rẻ hơn xăng mỗi kilomet. Doanh số bán ôtô điện đang tăng nhanh ở Châu Âu, Trung Quốc và ngày càng tăng ở Mỹ.

[Theo Lao Động]

Giá dầu thế giới đã chứng kiến một năm tăng mạnh khi nguồn cung không đáp ứng được nhu cầu trong thời điểm các nền kinh tế mở cửa trở lại.

Nguyễn Quốc Khải

Ít lâu nay nhiều người than phiền rằng giá xăng lên quá cao. Thật vậy, theo nghiên cứu của American Automobile Association [AAA], giá xăng ở Mỹ hiện nay tăng cao nhất kể từ 2014. Vào ngày 8/11/2021 giá xăng trung binh là $3.41/gallon.

[Hình: Tác giả cung cấp]

Tuy nhiên nếu làm một so sánh, giá xăng ở Mỹ tương đối thấp so với nhiều nước khác. Vào ngày 15/11/2021 giá một U.S. gallon xăng [loại octane-95] là $3.760. Trong khi đó giá xăng này tại Trung Quốc, Canada, Nhật, Pháp, Anh, và Hòa Lan lần lượt là $4.819, $4.977, $5.488, $7.087, $7.443 và $8.571. Hong Kong chịu giá xăng cao nhất thế giới $9.959. Ngay cả giá xăng ở Việt Nam là $4.086, cao hơn giá Mỹ.

Đây là tình trạng chung trên toàn thế giới, không chỉ riêng cho nước Mỹ. Kinh nghiệm trong quá khứ cũng cho thấy tình hình thế giới ảnh hưởng trực tiếp đến giá xăng. Vào năm 2012, nguy cơ chiến tranh bùng nổ ở Iran khiến cho giá xăng tăng vọt lên $3.52/gallon. Tình hình chính trị bất ổn tại Ukraine, Nigeria, và Iraq vào tháng 4, 2014 đẩy giá xăng lên tới $3.60/gallon. Khi cựu Tổng Thống Trump quyết định rút Hoa Kỳ ra khỏi thỏa hiệp hạt nhân với Iran vào tháng 5, 2018, giá xăng vọt lên đến $2.96/gallon. Ngược lại, đại dịch COVID-19 trên thế giới giúp cho giá xăng hạ xuống còn $1.77/gallon vào tháng 4, 2020.

[Hình: Tác giả cung cấp]

Không những giá xăng [gasoline] tăng trong thời gian gần đây, mà giá những sản phẩm năng lượng khác cũng tăng như dầu sưởi [heating oil], hơi đốt thiên nhiên [natural gas], điện và than. Bộ Năng lượng Hoa Kỳ tiên đoán rằng chi phí của người tiêu thụ trong mùa đông sắp tới sẽ tăng 39% cho dầu sưởi, 26% cho hơi đốt, và 6% cho điện. Giá năng lượng ảnh hưởng đến toàn thể nền kinh tế và là nguyên nhân chính gây ra tình trạng lạm phát ở Hoa Kỳ hiện nay.

Một số người đã vội vã chỉ trích chính quyền Biden làm tăng giá xăng vì thiếu thông tin hoặc vì lý do chính trị. Thậm chí, những chiếc áo thun với hàng chữ “Whoever voted Biden owes me gas money” đã được tung ra thị trường để ảnh hưởng dư luận quần chúng. Trên thực tế, tổng thống Hoa Kỳ chỉ có thẩm quyền giới hạn về giá xăng dầu. Theo New York Times, các chuyên gia về năng lượng nhận định rằng việc giá xăng dầu tăng gần đây là do các lực kinh tế và chính trị thế giới chi phối hơn là chính sách nội địa của Hoa Kỳ. Tại buổi họp báo mới đây, Jen Psaki, thư ký báo chí Nhà Trắng, cũng xác nhận như vậy và cho biết thêm rằng Tổng Thống Biden đã liên tục chống lại việc tăng thuế xăng để lấy tiền tài trợ cho dự luật phát triển hạ tầng cơ sở như một số nghị sĩ Cộng Hòa và doanh nhân Hoa Kỳ đề nghị. Chúng ta cần biết rằng một trong những trách nhiệm của Quỹ Dự Trữ Liên Bang [Federal Reserve], môt cơ quan độc lập với hành pháp, là điều hành chính sách tiền tệ và kiềm chế lạm phát.

Có ba lý do khiến giá xăng hiện nay cao. Thứ nhất, nhu cầu tiêu thụ xăng đột nhiên gia tăng. Sau một thời gian khá dài bị tù túng trong nhà vì đại dịch Covid-19, người dân Mỹ kể từ mùa hè vừa qua bắt đầu ào ra đường, đi đây đi đó khi đại dịch đã giảm bớt nhờ đa số người dân đã chích ngừa.

[Hình: Tác giả cung cấp]

Thứ hai, trong khi nhu cầu tiêu thụ xăng tăng, việc sản xuất xăng gặp một số trở ngại. Theo Bộ Năng Lượng, những cơ sở sản xuất dầu ở Vịnh Mexico chưa hoạt động lại bình thường sau cơn báo Ida vào cuối tháng 8 và lượng dầu dự trữ bị suy giảm, đặc biệt tại kho dự trữ chính của Hoa Kỳ tại Cushing, Oklahoma giảm 40% kể từ đầu năm 2021.

Lý do thứ ba là thị trường xăng dầu trên thế giới đang ở trong tình trạng khít khao. OPEC và những nước sản xuất dầu chính liên tục giới hạn việc sản xuất dầu để tránh tình trạng dư thừa như từng xảy ra trong quá khứ khiến dầu mất giá. Sau khi Tổng Thống Biden kêu gọi sản xuất thêm dầu, OPEC đã đồng ý tăng mức sản xuất khoảng 400,000 thùng mỗi ngày.

Giá dầu thô trên thị trường thế giới từ $20.97/thùng vào ngày 17/4/2020 tăng vọt lên $83.76/thùng vào 22/10/2021. Trong 4 tuần vừa qua, giá dầu thô giảm đôi chút và ở mức $76/thùng vào ngày 19/11/2021. Theo hãng tin Reuters, Hoa Kỳ đã yêu cầu những nước tiêu thụ nhiều dầu như Trung Quốc, Nhật, Nam Hàn, và Ấn Độ cùng nhau giải tỏa số dầu dự trữ để làm giảm giá dầu.

Ngoài ra, đại dịch COVID-19 trong hơn một năm qua đã làm đảo lộn việc vận chuyển hàng hóa trên toàn thế giới, không những làm chậm trễ việc chuyển vận xăng dầu mà còn ảnh hưởng đến các thứ khác. Do đó, hàng hóa kể cả xăng dầu, nước mắm trở nên khan hiếm.

Giá xăng ở California thông thường cao hơn những tiểu bang khác, ngay cả khi không có sự khan hiếm, do thuế và lệ phí môi trường. Chính quyền liên bang đánh thuế 18.4 cents / gallon. Các tiểu bang có thể đặt thêm thuế. Chính quyền California áp thêm tổng cộng 66.98 cents / gallon bao gồm gas excise tax, sales tax, underground storage tank fee, local sales tax. Ngoài ra, người tiêu thụ xăng ở California còn phải trả thêm một số lệ phí bảo vệ môi trường.

Theo báo cáo của AAA, vào ngày hôm qua, 20/11/2021, giá xăng [regular] trung bình ở Mỹ là $3.410/gallon so với giá ở California là $4.704 và Hawaii là $4.353. Giá xăng ở 48 tiểu bang còn lại và Washington-DC đều dưới $4/gallon.

Nói tóm lại, giá dầu xăng tăng gần đây là một cơ hội để chúng ta ôn lại bài học kinh tế căn bản về luật cung cầu. Giá xăng dầu tăng vì cung chưa bắt kịp cầu. Hệ thống vận chuyển hàng hóa trên thế giới sẽ được cải thiện nhiều hơn trong thời gian tới. OPEC đã bắt đầu tăng mức sản xuất dầu. Những công ty dầu ở Mỹ cũng sẽ tăng sản xuất dầu nội địa. Bộ Năng Lượng Hoa Kỳ tiên đoán rằng mức sản xuất dầu ở Mỹ sẽ là 11.1 triệu thùng mỗi ngày trong năm nay và 11.8 triệu thùng trong năm 2022. Cải thiện bang giao của Hoa Kỳ với Iran và Venezuela cũng sẽ giúp nâng số lượng dầu thô trên thế giới. Riêng Iran có thể cung cấp từ 2.5 triệu đến 3 triệu thùng dầu thô mỗi ngày. Đây là những lý do sẽ giúp cho giá xăng giảm. Tôi tiên đoán rằng giá xăng sẽ hạ xuống dưới $3/gallon trong 2022.

THAM KHẢO:

1. Ben Casselman, Clifford Krauss, “Rising oil and gas prices add to U.S. economic challenges,” New York Times, October 4, 2021.

2. Will Englund, “Fuel to power your car, heat your homr or cook your food is all more expensive and driving inflation,” Washington Post, November 10, 2021.

3. Jean Folger, “How gas prices affect the economy,” Investopedia, September 1, 2021.

AAA, “State gas price averages,” November 20, 2021.

4. Amy Graff, “San Francisco gas prices hit an all-time high. Here’s the main culpit,” SFGate, October 29, 2021.

5. Andy Kiersz, “Three reasons why gas prices are so high right now,” Business Insider, November 9, 2021.

6. Global Petrol Prices, “Gasoline prices, U.S. gallon,” November 15, 2021.