Đánh giá người khác dựa trên nhận thức về nhóm của người đó la
|
Nhận thức trong hành vi người tiêu dùng là gì? Tầm quan trọng? Hiểu được nhận thức của khách hàng trong hoạt động tiếp thị là rất quan trọng đối với khả năng tồn tại lành mạnh của bất kỳ công ty nào. Bằng cách phân tích vai trò của nhận thức trong hành vi của người tiêu dùng, có thể thực hiện các bước để kiểm soát cách khách hàng nhìn nhận về doanh nghiệp đó và cải thiện việc thu hút và giữ chân khách hàng. 1. Nhận thức trong hành vi người tiêu dùng là gì?– Nhận thức trong hành vi người tiêu dùng (Customer Perception) về một thương hiệu nào đó là cực kỳ quan trọng và nên thu hút khách hàng ở mức độ đáng kể hơn bởi vì mọi người mua hàng dựa trên cảm xúc. Nhiều như các doanh nghiệp hy vọng mọi người mua hàng vì những quyết định hợp lý, đúng đắn, thì điều đó thường không phải như vậy. Theo thuật ngữ marketing, nhận thức trong hành vi người tiêu dùng là sự đánh giá của khách hàng về giá trị của một sản phẩm hoặc dịch vụ, và khả năng đáp ứng nhu cầu và mong đợi của họ, đặc biệt là so với các sản phẩm hoặc dịch vụ khác. – Các chuyên gia tiếp thị cố gắng tác động đến nhận thức trong hành vi người tiêu dùng về một sản phẩm bằng cách mô tả các thuộc tính làm cho sản phẩm đó vượt trội so với đối thủ cạnh tranh. Các chuyên gia tiếp thị cố gắng tác động đến nhận thức trong hành vi người tiêu dùng về một sản phẩm bằng cách mô tả các thuộc tính làm cho sản phẩm đó vượt trội so với đối thủ cạnh tranh. – nhận thức trong hành vi người tiêu dùng đi xuống mức giá mà công chúng sẵn sàng trả cho một hàng hóa hoặc dịch vụ. Ngay cả một quyết định nhanh chóng được đưa ra ở lối đi trong cửa hàng cũng liên quan đến việc phân tích khả năng đáp ứng nhu cầu của sản phẩm và cung cấp sự hài lòng so với các sản phẩm khác dưới các tên thương hiệu khác nhau. Công việc của chuyên gia tiếp thị là nâng cao giá trị cảm nhận của thương hiệu mà họ đang bán. Việc định giá sản phẩm có xem xét đến nhận thức trong hành vi người tiêu dùng. Trong một số trường hợp, giá của một sản phẩm hoặc dịch vụ có thể liên quan nhiều hơn đến sức hấp dẫn về mặt cảm xúc của nó hơn là với chi phí sản xuất thực tế. – Mọi tương tác của khách hàng với thương hiệu của công ty sẽ tác động đến nhận thức của khách hàng, có nghĩa là nếu khách hàng có tương tác tích cực, chẳng hạn như nhận sản phẩm đúng thời gian và như mô tả, thì sự tin tưởng và lòng trung thành với thương hiệu sẽ tăng lên. Bằng cách tạo dựng hình ảnh về một công ty có uy tín, chi phí mua lại và giữ chân khách hàng trở nên tiết kiệm chi phí hơn vô cùng. – Ngược lại, khách hàng có quan điểm mất giá trị đối với thương hiệu khi họ có trải nghiệm tiêu cực, chẳng hạn như hàng hóa bị lỗi, tranh chấp hoàn lại tiền, không có hỗ trợ sau bán hàng, v.v. Ngoài việc ảnh hưởng đến lợi nhuận do chi phí thu về, nó cũng sẽ khiến việc thu hút khách hàng mới trở nên khó khăn hơn. Đây là lý do tại sao các công ty cần xác định các thước đo nhận thức của người tiêu dùng . Bằng cách tích hợp định nghĩa nhận thức của khách hàng vào KPI của Giám đốc sản phẩm, bạn có thể đo lường xem nỗ lực của nhóm tiếp thị có tạo ra kết quả có lợi hay không. 2. Tầm quan trọng:– Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức của khách hàng, bao gồm cả sự tương tác công khai và gián tiếp với một công ty. Thông qua những tương tác này, khách hàng phát triển ý kiến về một thương hiệu, cho dù từ quảng cáo, quảng cáo, đánh giá của khách hàng, bình luận trên mạng xã hội, v.v. – Nhận thức của người tiêu dùng bắt đầu từ lần tiếp xúc đầu tiên với một công ty và liên tục phát triển khi khách hàng tham gia qua các kênh khác nhau. Bất cứ điều gì một doanh nghiệp làm đều có tác động đến cách khách hàng cảm nhận về nó. Mọi thứ, từ cách trưng bày hàng hóa trong cửa hàng bán lẻ, màu sắc và hình dạng trong biểu trưng của bạn, quảng cáo bạn thực hiện và chiết khấu bạn cung cấp đều góp phần vào danh tiếng chung của công ty bạn. – Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến nhận thức của khách hàng, chẳng hạn như: + Kiến thức đầu tay Xem thêm: Tiêu dùng tự định là gì? Tiêu dùng tự định và tiêu dùng dẫn dụ? + Tiếp thị + Người có ảnh hưởng + Phản hồi của khách hàng – Kiến thức đầu tay: Trải nghiệm cá nhân của một người tiêu dùng khi mua và sử dụng một sản phẩm ảnh hưởng đáng kể đến nhận thức của người tiêu dùng . Khách hàng sẽ có cái nhìn tích cực về thương hiệu nếu sản phẩm, dịch vụ khách hàng, giá cả, logo, màu sắc, chiết khấu và các yếu tố khác thành công trong việc tạo ấn tượng tuyệt vời. Tuy nhiên, nếu họ không thích sự tương tác của họ với thương hiệu, nó có thể để lại một dấu ấn khó phai mờ. – Tiếp thị: Tiếp thị thường là điểm tiếp xúc đầu tiên của người tiêu dùng với bất kỳ thương hiệu cụ thể nào. Cho dù thông qua phương tiện truyền thông xã hội, quảng cáo truyền thống hay các kênh khác, việc tạo quảng cáo hấp dẫn là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đếntrải nghiệm khách hàng. Quảng cáo và khuyến mãi của một công ty sẽ hỗ trợ việc tạo ra một cái nhìn thuận lợi cho người tiêu dùng. – Người có ảnh hưởng: Những người có ảnh hưởng đang dần vượt qua bạn bè và gia đình khi muốn ảnh hưởng đến quan điểm của ai đó về sản phẩm. Vì mọi người có nhiều khả năng mua các mặt hàng hơn sau khi họ đã được người khác thử trước, nếu một người có ảnh hưởng đã đưa một sản phẩmmột đánh giá tích cực, nhiều khả năng họ sẽ dùng thử. – Phản hồi của khách hàng: Trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch mua quan trọng nào, nhiều người đã đọc Phản hồi khách hàng. Với ý nghĩ này, bạn bắt buộc phải thu thập và khuyến khích phản hồi của khách hàng. Hiểu được cách đánh giá của khách hàng có thể giúp ích hoặc cản trở công ty của bạn đi một chặng đường dài trong việc quản lý nhận thức của khách hàng. – Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức của người tiêu dùng dường như nằm ngoài tầm kiểm soát của bạn. Tuy nhiên, thực tế là mọi nhận thức đều bị ảnh hưởng bởi cách bạn tương tác với khách hàng của mình. Dưới đây là một số phương pháp để cải thiện nhận thức của khách hàng: Xem thêm: Xu hướng tiêu dùng cận biên (MPC) là gì? Ý nghĩa của Xu hướng tiêu dùng cận biên? + Chú ý đến đánh giá của khách hàng: Từ Phản hồi khách hàng là một trong những yếu tố ảnh hưởng chính đến nhận thức của khách hàng, đó phải là một trong những vấn đề đầu tiên bạn giải quyết. Vì mọi tương tác đều là cơ hội để ảnh hưởng đến nhận thức của người tiêu dùng, nên nếu bạn dành thời gian để lắng nghe và phản hồi đánh giá của người tiêu dùng, bạn có thể bắt đầu khiến người tiêu dùng cảm thấy được lắng nghe và đánh giá cao. + Nhận biết Thị trường mục tiêu là ai: Không phải tất cả mọi người sẽ muốn những gì bạn cung cấp, và bạn chắc chắn không thể làm hài lòng tất cả mọi người mọi lúc. Thay vào đó, hãy tìm hiểu xem bạn đang cố gắng tiếp cận ai và thị trường mục tiêu đó muốn gì. Điều này sẽ cho phép bạn điều chỉnh và thống nhất thông điệp thương hiệu của bạn thông qua các kênh tiếp thị khác nhau. + Công nhận và khen thưởng dịch vụ khách hàng xuất sắc: Nhận thức của khách hàng bị ảnh hưởng bởi mọi tương tác mà họ có với công ty của bạn, có nghĩa là mọi nhân viên đều tác động đến cảm xúc của họ. Để tạo được cái nhìn thuận lợi cho khách hàng, trước tiên bạn phải phát triển văn hóa lấy khách hàng làm trung tâm, giúp nhân viên có thể hành xử vì lợi ích tốt nhất của khách hàng. – Trong khi hiểu được cảm nhận của khách hàng có thể là phần đầu tiên của phương trình, thì việc quản lý nó là phần thứ hai. Các nhà tiếp thị muốn tác động đến giá trị cảm nhận của một sản phẩm xác định các thuộc tính của sản phẩm về mặt tiện ích của nó, hoặc các lợi ích và giá trị bổ sung mà khách hàng mong đợi nhận được khi sử dụng sản phẩm. Công dụng được cảm nhận của nhiều sản phẩm và dịch vụ có thể rất khác nhau ngay cả giữa các sản phẩm tương tự hoặc hầu như giống hệt nhau. – Tiện ích hình thức là sự hấp dẫn về mặt thẩm mỹ của thiết kế vật lý của một sản phẩm. Ngay cả một sản phẩm tiện dụng như chảo rán cũng có thể tăng giá trị cảm nhận vì thiết kế hấp dẫn của nó. Tiện ích công việc là giá trị gắn liền với một dịch vụ giúp tiết kiệm thời gian, công sức hoặc tiền bạc của khách hàng. Cửa hàng chi tiết xe hơi và dịch vụ giặt là mang lại giá trị tiện ích. Tiện ích thời gian đề cập đến việc dễ dàng truy cập vào một dịch vụ hoặc sản phẩm, chẳng hạn như dịch vụ 24 giờ so với 9 đến 5 giờ. – Thương hiệu của công ty có nghĩa là truyền đạt một tập hợp các kỳ vọng liên quan đến sản phẩm hoặc dịch vụ của công ty đó. Đó là lý do tại sao một thương hiệu nổi tiếng có thể đặt giá cao hơn các sản phẩm tương đương thông thường của nó. Tuy nhiên, hàng hóa xa xỉ mang nhận thức về giá trị lên một cấp độ khác cùng với sự bổ sung của uy tín. Giá trị cao nhất của hàng hóa xa xỉ không gắn liền với công dụng của chúng mà ở uy tín mà việc sở hữu và sử dụng nó đòi hỏi. Giá trị cảm nhận của một chiếc đồng hồ Rolex không dựa trên chức năng của nó mà là hình ảnh của nó như một dấu ấn của sự thành công cá nhân và gu thẩm mỹ tinh tế.
Nghĩ về cuộc đời của Chí Tài tôi thấy anh ấy có một cái tánh rất đáng học: không phán xét ai. Trên sân khấu, anh đóng những vai có tính phán xét, nhưng ngoài đời thì tất cả những ai quen anh đều nói anh rất hoà nhã, dễ mến, không chê bai ai. Càng đọc, học và suy nghĩ về vấn đề này (phán xét) tôi thấy có nhiều cái hay và xin chia sẻ cùng các bạn vài điều tôi hiểu được. Phân biệt phán xét (judgment) và đánh giá (assessment) Đọc bất cứ cuốn sách nào về tâm lí học và Phật giáo, các bạn sẽ thấy người ta xem phán xét là một hành vi xấu. Thoạt đầu, tôi rất ngạc nhiên và hoang mang, bởi vì công việc của tôi rất thường xuyên đòi hỏi phải đánh giá. Đánh giá công trình nghiên cứu của đồng nghiệp cho các tập san khoa học, đánh giá đề cương nghiên cứu cho các hội đồng cấp tài trợ nghiên cứu, đánh giá đồng nghiệp cho các chương trình fellowship, v.v. Không làm không được, vì đó là một phần của công việc. Chẳng hạn như sáng nay tôi phải đánh giá một đề cương nghiên cứu bên Tiệp Khắc, và tôi nghĩ chắc người ta sẽ không tài trợ. Vậy hoá ra tôi đã phạm phải sai lầm trong đời? Nhưng không phải như vậy. Chúng ta cần phải phân biệt giữa assessment (đánh giá) và judgment (phán xét). Đánh giá là một phát biểu mang tính mô tả về sự kiện hay sự vật trong tâm thế trung dung và khách quan; còn phán xét là một phát biểu về ý kiến cá nhân và trong tâm thế chủ quan. Đánh giá có thể xem là một cách tiếp cận khoa học, còn phán xét là dựa trên cảm tính và tự thị. Ví dụ cụ thể để dễ hiểu: như nếu ông Smith nói “Dr. Nguyen có thời gian lái xe đò ở Việt Nam và nay là chuyên gia của NASA” thì đó là một đánh giá. Nhưng nếu ông ấy nói “Thằng đó là một kẻ dốt và bất tài“, thì đó là một phán xét. Như thấy trên, đánh giá chỉ đơn thuần mô tả những gì chúng ta thấy, nghe, và cảm được, với giả định rằng những gì anh làm tôi không thể theo đuổi được. Đánh giá mang tính quan sát và khám phá. Phán xét dựa trên giả định rằng “ta đúng, người sai”. Mỗi một phát biểu về phán xét / chê bai người phát biểu giả định rằng mình biết một chút gì đó về đối tượng. Nhưng dĩ nhiên người phát biểu không thể nào biết hết về đối tượng. Khi đưa ra lời phán xét, người phát biểu đặt mình ở vị trí cao hơn, và do đó là một thái độ trịch thượng. Phán xét không có sự thông cảm, mà chỉ là một sự chỉ trích và chê bai. Người phán xét tự cho rằng mình có tài, còn đối tượng là bất tài, hay nói chung là “mình đúng và đối tượng sai”. Tóm lại, đánh giá có hàm ý tích cực, còn phán xét có hàm ý tiêu cực. Do đó, trong các hội đồng khoa học ở Úc người ta dùng chữ ‘Assessor’ (người đánh giá), chớ không phải ‘judgment’. Thành ra, chữ “judgment” trong văn cảnh của bài này phải dịch là ‘chê bai’. Thói chê bai Ở Viện tôi làm việc có một vị tôi vừa ngạc nhiên vừa nể phục trong lòng. Nhìn bề ngoài ông là một ‘ông cụ’ như mọi ông cụ khác ngoài đường, tức là đầu tóc và trang phục y như người thuộc giai cấp lao động (tiếng Úc gọi là ‘struggle people’). Sáng nào ông cũng đi bộ từ ga xe lửa đến nơi làm việc, và trên tay dường như lúc nào cũng có một trái chuối hay một trái táo, nhưng không có cặp táp cũng chẳng có gì giống như ông đi làm việc. Ông đi chậm chạp (có lẽ vì cao tuổi) và ít khi nào nói chuyện với ai. Nhưng khi tôi tìm hiểu thì mới biết ông là một trong những ‘đại thụ’ của ngành miễn dịch học, một nhà khoa học lừng danh trên thế giới, có nhiều đóng góp mang tên ông, đào tạo ra nhiều học trò cũng lừng danh. Ông được trao nhiều giải thưởng và là fellow của Viện hàn lâm. Năm nào cũng được các hiệp hội miễn dịch học mời đi nói chuyện, dù ông đã nghỉ hưu lâu rồi. Ấy vậy mà trong các buổi họp, ông là người ít có ý kiến nhứt, thật ra đa phần là không có ý kiến. Có lần tôi ngồi kế ông trong buổi seminar về chủ đề của ông, nhưng thấy ông không có bình luận, tôi mới hỏi ‘sao thầy không có ý kiến gì trong khi mọi người rất ồn ào’. Ông vỗ vai tôi rồi nói ‘Oh young man! I am an old man who has learned not to judge people.’ (tạm dịch: Ôi, anh bạn trẻ! Tôi là một ông già đã ngộ ra rằng không phán xét người khác). Khi ra ngoài cầu thang, ông nói thêm “Nếu không có gì tích cực để nói, thì tốt nhứt là im lặng”. Câu nói đó làm tôi suy nghĩ hoài. Ngoài đời, có những người có thói quen phán xét người khác. Tôi từng gặp vài người Việt hầu như không biết khen ai; họ chỉ chê bai, chỉ trích, phê phán một cách [nói theo tiếng Anh là] ‘summary’ (tức là chưa gặp, chưa nói chuyện và không biết gì người đó mà cũng chê bai)! Và, họ có vẻ rất tự hào về thói quen chê bai đó. Chẳng hạn như ông Trump, rất nhiều người chỉ căn cứ vào những tờ như New York Times, CNN hay cuốn sách của cháu ông mà phán xét ông ấy một cách rất summary: bất tài, lừa dối dư luận, sống vô luân, thậm chí … sát nhân. Diễn viên Kelsey Grammer từng nói một câu rất hay đại ý rằng “Chê bai mà không biết gì về nguời mình chê bai là một cái tội lớn nhứt” (the greatest sin is judgment without knowledge). Tôi rất ngạc nhiên với hành vi của những người như thế, và tìm sách đọc. Đọc sách tâm lí mới biết hoá ra đây là vấn đề được giới tâm lí học và tôn giáo (đặc biệt là Phật giáo) rất quan tâm, và họ tiêu ra rất nhiều thì giờ để bàn luận và nghiên cứu. Theo giới nghiên cứu, người ta có thói quen chê bai là vì 4 lí do: thiếu an toàn, sợ hãi, cô đơn, và muốn đổi thay: Thứ nhứt, chúng ta cảm thấy không an toàn, thiếu tự tin. Đây chính là lí do chánh dẫn đến hành vi phán xét người khác. Khi chúng ta cảm thấy không tự tin hay không hài lòng với chính mình, chúng ta thường có thói quen đặt gánh nặng lên người khác. Thấy người khác làm được việc, còn mình thì không, và điều này dễ dẫn đến chê bai người khác là kém cỏi. Chúng ta cảm thấy hài lòng khi làm cho người khác xấu xa, kém cỏi. Thứ hai, chúng ta sợ hãi. Thường, chúng ta sợ bị người khác bắt nạt hay đe doạ, nên chúng ta phải ra tay trước. Nhân viên hay tụ tập nhau để nói xấu sếp. Khi một người phụ nữ thấy người phụ nữ kia xinh đẹp và duyên dáng hơn, thì thường người xinh đẹp hơn sẽ bị nói xấu. Thứ ba, chúng ta cô đơn. Khi chúng ta cô đơn hay bị cô lập, chúng ta hay dùng phán xét người khác để tìm cách kết bè bạn với những người hay phán xét. Nhưng đó là kiểu kết bạn tiêu cực (tức cả đám chỉ tụ tập nói xấu và chỉ trích mà không làm gì tích cực). Thứ tư, chúng ta muốn thay đổi. Khi chúng ta ta chán với cuộc sống hiện tại và muốn có thay đổi. Trong tình huống đó, chúng ta hay phán xét cuộc sống của người khác. Chẳng hạn như nếu một đồng nghiệp được đề bạt, thì xác suất cao là sẽ có người thầm thì ‘tay đó có biết gì mà cũng được đề bạt.’ Chúng ta đang ganh tị. Thói quen chê bai có một tác động xấu là tích luỹ tạo ra một thế giới tiêu cực. Trong xã hội, có những người hình như không khen ai, mà chỉ biết chê bai. Đối với họ ai cũng xấu, ai cũng dở, ai cũng có vấn đề. Dường như họ chỉ sống nhờ chỉ trích người khác mà không nhìn lại mình. Họ là những người tích cực tạo ra một thế giới xấu, hay ít ra trong cái nhìn của họ, thế giới này chỉ toàn những người xấu. Có lẽ thế giới facebook là một thế giới tiêu cực nhiều hơn tích cực, đặc biệt là trong cộng đồng người Việt, vì ‘văn hoá’ chê bai và chỉ trích quá nặng nề. Sống tích cực: không chê bai! Trong thực tế, tất cả sự việc, dù lớn hay nhỏ, đều mời gọi phán xét và đánh giá của chúng ta. Chuyện thời tiết, chuyện chánh trị, chuyện món ăn, một chương trình tivi — ở mỗi thời điểm trong ngày — đều có cái gì đó mời gọi bạn phán xét hay đánh giá. Và, thường thì chúng ta sẵn lòng đưa ra lời phán xét mà không nhận ra hậu quả của phán xét, không nhận thức hay quan tâm đến trách nhiệm của mình. Phán xét hay chê bai người khác là một hành động tự phụ lớn lao. Có thể là tự phụ trong sự bực tức, nhưng cũng có thể là loại tự phụ không tưởng. Khi chúng ta đưa ra một lời phán xét hay chê bai người khác, chúng ta mang trên người một gánh nặng trách nhiệm để phán xét đúng. Nhưng như nói trên, phán xét nào cũng sai, bởi vì chúng ta không biết về đối tượng, chúng ta dựa giả định sai và và chúng ta chủ quan. Thành ra, không ngạc nhiên khi các chuyên gia tâm lí và nhà đạo đức học khuyên chúng ta không nên phán xét / chê bai người khác. Họ khuyên sống tích cực. Sống tích cực ở đây có nghĩa là tìm cái hay của người khác. Mỗi chúng ta đều có những nét hay và điều tốt. Nhưng phán xét thì thường chỉ muốn và nhìn vào cái điểm xấu của người khác. Cho dù tâm trí chúng ta mặc định tìm cái xấu, chúng ta vẫn có thể thay đổi cái mặc định đó để tìm điều tích cực của người khác. Nếu không tìm thấy cái hay của người khác thì tốt nhứt là im lặng (như ông cụ tôi đề cập trên). Một cách khác sống tích cực là tập trung vào cuộc sống của chúng ta. Đừng quá bận tâm với suy nghĩ và việc làm của người khác. Hãy suy nghĩ về cuộc sống của chính chúng ta và hỏi chúng ta muốn hoàn thành điều gì trong đời và hãy theo đuổi mục tiêu đó. Hãy suy nghĩ tích cực. Hãy tự theo dõi suy nghĩ của chúng ta. Thay vì chê bai người khác, chúng ta nên chú ý đến tư tưởng và hành trình suy nghĩ của chính mình, và cố gắng chuyển sang chiều hướng tích cực hơn là tiêu cực. Thay vì phán xét, chúng ta nên học cách đánh giá. Ngôn ngữ và cách nói trong đánh giá có khi đóng vai trò quan trọng. Tôi mới đọc bài trên Nature [1] có tựa đề “If you can’t be kind in peer review, be neutral” (Nếu bạn không có lòng tử tế trong bình duyệt thì ít ra cũng nên trung dung). Bài viết có một ví dụ như sau: thay vì phê bình người ta là “This project proposal didn’t bother to fulfil the requirements stated in the call.” (Đề cương này không thèm đáp ứng yêu cầu mô tả trong thông cáo). thì nên viết cho trung dung (assessment) hơn: “This project proposal didn’t fulfil the requirements stated in the call.” (Đề cương này không đáp ứng yêu cầu trong thông báo). Đọc được câu này tôi thấy hay quá, và hiểu tại sao trước đây thầy tôi hay chỉ cách viết tích cực này. Chúng ta có thể biến mỗi tình huống thành một trải nghiệm tích cực. Khi chúng ta thực hành sống tử tế (kindness toward life), chúng ta sẽ thấy thế giới rất khác. • Thay vì nói “tôi đã phí thời giờ“, thì nên nói “tôi cám ơn cho thời gian mà tôi có được“ • Thay vì nói “tôi đã thất bại“, nên nói “tôi sẽ tìm hiểu tại sao có vấn đề“ • Thay vì nói “đó là việc không hoàn hảo“, nên nói “tôi có thể làm tốt hơn lần sau“ • Thay vì nói “tôi đã trải qua một thời kì khó khăn“, nên nói “ngày mai sẽ tốt hơn“ • Thay vì nói “ông ấy là người keo kiệt“, nên nói “ông ấy cần tình thương“. Phán xét người khác là một hành động tự phụ. Đó là một sự tìm tòi trong kho tàng kiến thức cá nhân, rồi xâu chuỗi lại vài dữ kiện để đi đến một câu trả lời cho một vấn đề hay một tình huống. Thường thì câu trả lời sai, vì chúng ta không bao giờ biết hết hay hiểu hết người mình phán xét. Từ cái sai đó, người phán xét có thể làm tổn thương đến người khác [2]. Nếu chúng ta chê bai người khác và nếu người đó không biết thì có lẽ chẳng có gì xảy ra? Không hẳn vậy đâu. Sự việc lúc nào cũng quay tròn và phán xét của chúng ta sẽ gây tổn hại đến họ một cách bất ngờ. Hãy suy nghĩ cẩn thận và hỏi: chúng ta có muốn bị chê bai như chúng ta chê bai người khác. Tôi chắc chắn rằng trong quá khứ tôi đã lẫn lộn giữa đánh giá và phán xét, bởi vì lằn ranh giữa 2 hành vi này quá gần nhau, và bởi vì tôi kém hiểu biết. Nhưng từ ngày nghe vị tiền bối ở Garvan nói câu “Nếu không có gì tốt để nói thì nên im lặng” và từ ngày biết được phán xét khác với đánh giá thế nào, thì tôi tránh phán xét tối đa. Không dễ đâu, nhưng cố gắng dùng ngôn ngữ và cách viết/nói cũng có thể gieo mầm mống tích cực cho đời. Carl Jung từng nói rằng “Mọi thứ làm cho chúng ta tức tối về người khác có thể giúp chúng ta hiểu chính mình hơn” (“Everything that irritates us about others can lead us to an understanding of ourselves.”) Nghĩ về câu này tôi thấy có thể hiểu là khi chúng ta phán xét ai đó, nó ảnh hưởng đến chúng ta nhiều hơn là ảnh hưởng người đó. Nó cũng nói về chúng ta nhiều hơn là nói về người đó. Chúng ta chuyển đi một cảm nhận của chúng ta về thế giới, và do đó, nó nói lên cái thiên vị trong đầu óc mình. Thay vì phán xét, chúng ta nên quan sát và tò mò, tìm thêm thông tin và mở rộng cái khoảng cách giữa quan sát và kết luận. ____ [1] https://www.nature.com/articles/d41586-020-03394-y [2] Mới đây, trong chuyên ngành xương chúng tôi có một sự việc gây ồn ào vì liên quan đến một nhà khoa học nổi tiếng. Ông là người thuộc vào nhóm ‘elite’ trong y khoa, có những khám phá cơ bản và quan trọng, toàn công bố trên những tập san hàng đầu (như Nature, Science, Cell, và mới đây là eLife). Nhưng chỉ có một vấn đề là nhiều kết quả nghiên cứu của ông rất khó lặp lại. Thật ra, hầu hết những khám phá nổi tiếng của nhóm ông đều không được tái lập (reproducible). Mới đây, ông được mời viết một bài tổng quan, và dĩ nhiên là ông nói về nghiên cứu của ông nhiều, rồi đề ra một lí thuyết về sự tương tác giữa năng lượng và quá trình chuyển hoá xương. Một đồng nghiệp khác trẻ hơn nhưng cũng nổi tiếng viết một bài tổng quan dài gấp 2 lần bài của ông kia, và phê bình lí thuyết năng lượng kia khá nặng nề, kể cả vấn đề tái lập. Thế là hai bên cãi qua cãi lại (chỉ qua phone), nhưng đùng một cái ông cụ kia đệ đơn kiện đồng nghiệp trẻ. Tôi không biết kiện về gì (và cũng không có ý tìm hiểu), mà chỉ nghe bạn bè bàn tán với nhau và lấy sự việc làm bài học ở đời: nên tử tế với nhau và bớt phán xét. |
