Sẹo bắt đầu hình thành ở giai đoạn nào
|
Sẹo rỗ là tình trạng tổn thương da, làm cho bề mặt da xuất hiện những vết sẹo với kích thước và hình dạng không đồng đều. Đây có thể là hậu quả của quá trình phản ứng của cơ thể với các phản ứng viêm vô tình gây ra những tổn thương phá huỷ collagen ở lớp thượng bì và trung bì, từ đó hình thành nên các vết sẹo trên da. Theo một nghiên cứu vào năm 2015, tình trạng sẹo rỗ xuất hiện ở 95% những người bị mụn và khiến họ trở nên thiếu tự tin, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Sẹo rỗ có thể xuất hiện với nhiều hình thái khác nhau trên cùng một bệnh nhân. Trong bài viết này, Doctor Acnes sẽ cùng phân tích nguyên nhân hình thành sẹo rỗ, phân loại sẹo rỗ và một số lưu ý trong điều trị sẹo rỗ. Show Nguyên nhân hình thành sẹo rỗNguyên nhân chủ yếu hình thành sẹo rỗ thường là do tình trạng mụn kéo dài và không được chăm sóc kỹ hay nói cách khác là mụn là nguyên nhân hàng đầu gây nên sẹo rỗ. Tình trạng mụn viêm lâu ngày, mụn viêm nặng và xuất hiện bọc mủ tràn vào lớp hạ bị gây ra phá huỷ các tế bào da, phá vỡ các sợi collagen làm cho da trở thê gồ ghề thô ráp và hình thành sẹo rỗ. Tổn thương viêm nhiễm do mụn gây ra có thể dẫn đến sự tăng sinh quá mức các enzym collagenase. Các enzym này có khả năng phân giải collagen và làm giảm lượng collagen bên dưới bề mặt da, từ đó làm cho da trở nên gồ ghề thô ráp và hình thành sẹo. Kỹ thuật tái tạo bề mặt da sẽ lọai bỏ lớp da ngoài cùng không đồng đều và đồng thời kích thích sản xuất collagen mới thay thế, trả lại làn da bằng phẳng hơn. Tình trạng sẹo rỗ do mụn hoàn toàn có thể được khắc phục nếu can thiệp kịp thời. Ngoài nguyên nhân do mụn, bệnh thuỷ đậu cũng là nguyên nhân có thể gây nên sẹo. Thông thường, bệnh thuỷ đậu do virus varicella zoster gây ra, bệnh thường khỏi sau 3 – 4 tuần, các nốt thuỷ đậu sẽ tự khô và lành, không để lại sẹo. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp nếu không được chăm sóc cẩn thận và đúng cách hay lý do cơ địa, các nốt thuỷ đậu có thể bị bội nhiễm vi khuẩn và để lại sẹo, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Do vậy, việc ngăn ngừa và điều trị sẹo do bệnh thuỷ đậu là rất cần thiết. Ngoài hai nguyên nhân phổ biến trên, những vết thương hay nhiễm trùng trên da cũng có thể dẫn đến tình trạng viêm, nếu không được chăm sóc kịp thời và đúng phương pháp cũng sẽ để lại sẹo. Vì thế, để tránh mất thẩm mỹ và ảnh hưởng cuộc sống, bất cứ những biểu hiện bất thường nào trên da cũng cần được phát hiện, theo dõi và điều trị kịp thời. Cơ chế hình thành sẹo rỗDa được cấu tạo từ 3 lớp tế bào chính, bao gồm biểu bị, trung bì và hạ bị. Các lớp da có tác dụng giúp cơ thể chống lại các yếu tố nguy hại từ môi trường như tia UV hay vi khuẩn trên bề mặt da. Ngoài ra, các lớp biểu bì trên da còn là nơi sản xuất vitamin D nhờ ánh sáng mặt trời. Tuyến bã nhờn là tuyến ngoại tiết nằm sâu trong các nang lông, thuộc lớp trung bì của da, đóng vai trò tiết chất nhờn giúp bôi trơn và duy trì độ ẩm cho da. Tuy nhiên, đây cũng là nguyên nhân phát sinh mụn viêm do các nang lông hoặc lỗ chân lông bị tắc nghẽn bời dầu thừa, tế bào da chết và vi khuẩn. Các tổn thương do mụn ở khu vực gần bề mặt da thường nhỏ và sẽ được chữa lành nhanh chóng. Tuy vậy, đối với tình trạng mụn viêm nặng, xuất hiện tổn thương sâu, có bọc mủ và gây tổn thương nghiêm trọng, phần mụn viêm sẽ tràn vào lớp hạ bị và phá huỷ các tế bào da. Nhưng tổn thương này có thể dẫn đến sự tăng sinh quá mức các enzym collagenase, là enzym có khả năng phân giải collagen và làm giảm lượng collagen bên dưới bề mặt da. Collagen là một loại protein sợi có vai trò cung cấp sự linh hoạt và độ đàn hồi tốt cho da. Vì thế, sự thiếu hụt collagen không kịp bù đắp sẽ làm da trở nên gồ ghề thô ráp và hình thành sẹo. Tình trạng mụn viêm càng nặng và kéo dài với thời gian phục hồi càng lâu thì càng dễ để lại sẹo hơn. Mặc dù vậy, tình trạng sẹo rỗ không tồn tại vĩnh viễn mà có thể được làm đầy trở lại bằng các liệu pháp điều trị sẹo khác nhau.  Quá trình làm lành tổn thương trên da và tạo sẹoKhi da bị tổn thương do sẹo, quá trình bảo vệ da và làm lành sẽ được cơ thể kích hoạt với hàng loạt các phản ứng xảy ra. Nhìn chung, quá trình sửa chữa vết thương trên da gồm nhiều giai đoạn diễn ra liên tiếp, bao gồm kích hoạt phản ứng viêm, hình thành mô sẹo bảo vệ vết thương, tái tạo biểu mô và hệ thống mạch máu, cuối cùng hệ thống cấu trúc da sẽ được tái thiết. Ngay sau khi tổn thương trên da xuất hiện, quá trình cân bằng nội môi bắt đầu diễn ra và tiểu cầu sẽ được kích hoạt và kết tập tại vị trí bị tổn thương để chấm dứt tình trạng chảy máu. Cục máu đông từ đó cũng hình thành nhằm băng chặt vết thương và làm giá đỡ cho sự tăng sinh và phát triển của các tế bào mới. Những biến đổi bất thường của dòng máu qua vị trí bị tổn thương sẽ làm kích hoạt giải phóng các cytokin, dẫn đến sự điều hoà của bạch cầu trung tính và sau đó là các đại thực bào gây nên tình trạng viêm. Sau khoảng từ 2-3 ngày, quá trình viêm sẽ tiến triển đến giai đoạn tăng sinh. Lúc này, sợi nguyên bài sẽ được hút vào vết thương và tổng hợp thành mô sẹo, bao gồm procollagen, elastin, proteoglycans và acid hyaluronic (HA) cho phép hình thành các mạch máu mới cung cấp dinh dưỡng và oxy cho mô đang phát triển và cho phép bạch cầu xâm nhập vào vị trí vết thương. Hàng rào bảo vệ da sẽ được phục hồi chức năng nhờ sự cung cấp thành phần tế bào chính của tế bào sừng. Sau khi vết thương được làm liền, vết sẹo chuyển sang giai đoạn tái tạo cuối cùng. Khi đó, các phân tử ngoại bào sẽ được tạo ra trong giai đoạn tăng sinh nhằm tái thiết và hình thành mạng lưới liên kết ngoại bào mới (extracellular matrix – ECM). Giai đoạn tái tạo da có thể kéo dài đến một năm tuỳ thuộc vào mức độ nghiêm trọng. Tuy nhiên, mức độ tái tạo thường chỉ đạt khoảng 80% tức có nghĩa là không thể hoàn toàn đạt đến trạng thái lúc ban đầu và để lại sẹo. Sẹo rỗ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống như thế nào?Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí American Journal of Clinical Dermatology vào năm 2022, tình trạng sẹo rỗ có ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm lý xã hội của người bệnh, bao gồm cảm giác xấu hổ và tự ti về ngoại hình của mình. Nghiên cứu này đã thực hiện một cuộc khảo sát mô tả cắt ngang trên 723 người trưởng thành có sẹo rỗ trên mặt nhưng không có tổn thương đáng kể do mụn đang hoạt động gây ra. Thông qua khảo sát bằng bảng đánh giá SCARS nhắm đánh giá mức độ sẹo rỗ và chỉ số chất lượng cuộc sống về da liễu (DLQI), kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng sẹo rỗ được xem là mối quan tâm “rất lớn” hoặc “cực kỳ lớn” đối với đa phần người dân. Trong đó, những vấn đề phổ biến nhất liên quan đến nhận thức về ngoại hình bản thân và lo lắng những vết sẹo sẽ không biến mất. Điều này cho thấy, sẹo rỗ đã tác động đáng kể đến chất lượng cuộc sống, cả trên khía cạnh thể chất, chức năng lẫn tâm lý của người bệnh. Tình trạng mụn nếu không được kiểm soát, kéo dài với xu hướng trầm trọng hơn sẽ càng làm giảm đáng kể chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Do đó, việc quản lý tốt các vấn đề về mụn và sẹo rỗ là mối quan tâm của nhiều người. Phân loại sẹo rỗSẹo lõmSẹo lõm chiếm đa số với tỷ lệ khoảng 75% trong các loại sẹo rỗ và được phân thành 3 nhóm nhỏ là sẹo đáy nhọn (ice pick), sẹo đáy vuông (boxcar) và sẹo đáy tròn (rolling) dựa trên hình thái học của vết sẹo. Trong đó, sẹo đáy nhọn thường phổ biến nhất với tỷ lệ xuất hiện khoảng 60-70%, sẹo đáy vuông chiếm tỷ lệ khoảng 20-30% và sẹo đáy tròn thường ít gặp với tỷ lệ vào khoảng 15-25%.
Sẹo phì đại và sẹo lồiQuá trình sản xuất quá mức collagen tại vị trí viêm, có thể đi kèm với giảm hoạt động enzym ly giải collagen (collagenase), sẽ tạo nên những tổn thương màu hồng nổi bật, cứng chắc, gọi là sẹo phì đại (hypertrophic scars). Theo nhiều nghiên cứu, sẹo phì đại thường bắt gặp ở vùng thân hơn là trên da mặt và thường xuất hiện ở những người da màu hơn người da trắng. Tương tự sẹo phì đại, sẹo lồi (keloid scars) thường được tìm thấy ở những vị trí quanh vùng da bị tổn thương, với các nốt sần màu đỏ tía kéo dài ra khỏi ranh giới của vết thương ban đầu và có thể phình to, làm mất thẩm mỹ. Sẹo lồi có thể phát triển trong một thời gian dài và khó hồi phục một cách tự nhiên như sẹo phì đại. Sẹo rỗ là tình trạng tổn thương bề mặt da do các phản ứng viêm làm tăng cường sản xuất enzym collagenase làm suy lượng collagen làm cho làn da trở nên gồ ghề, thô ráp. Sẹo rỗ có nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ tình trạng mụn viêm kéo dài mà không được chăm sóc và điều trì phù hợp. Một bệnh nhân có thể đồng thời gặp phải tình trạng sẹo rỗ với nhiều hình thái khác nhau, gây ảnh hưởng xấu đến thẩm mỹ, tâm lý và chất lượng cuộc sống. Để ngăn ngừa sẹo rỗ từ khi xuất hiện tình trạng mụn, người bệnh cần được tư vấn và điều trị với các Bác sĩ Da liễu tại các Phòng khám chuyên khoa như Doctor Acnes để hạn chế tình trạng mụn nặng thêm hoặc kéo dài gây nên sẹo. Khi xuất hiện sẹo rỗ, bệnh nhân cần được điều trị với liệu trình phù hợp với từng hình thái sẹo để đạt hiệu quả đầy sẹo cao và tránh những tác dụng không mong muốn trong quá trình điều trị. Tài liệu tham khảo
|
