Tại sao con nhà nghèo học giỏi

(Bài viết Ý Kiến không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.)

Các tranh luận về việc trường chuyên có nên duy trì hay không, hoặc việc cải tổ như thế nào, là những vấn đề cần nghiên cứu đầy đủ và các thống kê, đánh giá trên quy mô lớn.

Tôi cho rằng cái gốc là chương trình giáo dục phổ thông cần tăng cường những nội dung cần thiết và bớt học những kiến thức hàn lâm đi, điều này đúng cho cả tất cả trường công lập chứ không riêng gì trường chuyên. Mặc dù những kiến thức chuyên sâu được học ở trường chuyên có thể không giúp ích gì mấy cho nghề nghiệp sau này (ngoại trừ nghiên cứu), nhưng môi trường học tập là rất tuyệt vời.

Thầy cô cho học sinh tự do nghiên cứu sáng tạo, ít nhắc nhở và chế tài, vì người giỏi ghét bị nhắc nhở. Học sinh được chủ động chọn lựa mục tiêu, có bạn chọn phấn đấu du học, có bạn chọn đậu đại học top đầu, có bạn chọn vào đội tuyển, thể thao, ca hát, câu lạc bộ... và nhìn chung thì mục tiêu nào cũng làm tốt.

Nếu theo khía cạnh này, chữ "chuyên" trong tên trường chỉ là định danh, còn thực sự gọi đúng là trường "chất lượng cao". Nguyên nhân làm được như vậy là do mặt bằng học sinh trường chuyên có năng lực học vấn tốt, được tuyển chọn từ cấp THCS.

Ở môi trường như vậy, em nào năng lực tư duy tốt sẵn dễ hoàn thành nhiệm vụ tốt nghiệp và đậu đại học, nên nhiều học sinh chuyên học nhàn, có thời gian văn nghệ, thể thao, sinh hoạt câu lạc bộ... là vì thế.

Những người có năng lực yếu hơn thì nhìn bạn bè mà tự cố gắng, đây chính là động cơ rất mạnh. Kiến thức có thể lạc hậu (và cần phải cải cách), nhưng môi trường giáo dục đã được tận hưởng thì lợi ích mãi mãi.

Nếu cải cách trường chuyên, mong hãy giữ môi trường "chất lượng cao" đó, vẫn tuyển chọn gắt gao lứa học sinh đó, cái cần thay đổi là phải minh bạch dữ liệu tuyển sinh và tối ưu nội dung học. Và nhất định phải tạo điều kiện cho con nhà nghèo vào học.

Đây là điều mà trường tư nhân khó làm được. Tôi xin cảm thán đôi lời về con nhà nghèo, tầng lớp bình dân nơi tôi xuất thân. Đối với học sinh nghèo, được trải nghiệm một môi trường đa dạng, trung lưu, nhiều kỹ năng mềm như trường chuyên, mà học phí công lập, là rất có lợi.

Học giỏi được hưởng học bổng. Ngoài ra, khi vào trường chuyên, tôi mới biết học giỏi không phải là tất cả, mà còn phải hoạt động giỏi. Những bạn nhà nghèo thường chỉ có mục tiêu là học giỏi, nhưng những bạn nhà giàu thì lại có các mục tiêu khác thuộc về phát triển bản thân. Việc va chạm và dung hòa với nhiều người có các mục tiêu khác mình ngay từ cấp phổ thông là "vào đời" sớm.

Vì thế, các bạn nhà nghèo nếu có năng lực thì hãy mạnh dạn vào chuyên đi. Mặc dù tên là chuyên, nhưng trường thật sự theo nghĩa "chất lượng cao" do Nhà nước tài trợ. Nếu trường chuyên có nhược điểm về chương trình học, thì có nghĩa là các trường công khác cũng có (vì đều chung một nền giáo dục phổ thông). Nhưng những ưu điểm của trường chuyên có được, thì chưa chắc các trường khác có được.

Để vào được trường chuyên, đối với con nhà nghèo là chuyện không dễ (và theo tôi thấy ngày càng ít các em nhà nghèo vượt khó đánh bại được các bạn nhà khá giả để vào trường chuyên). Đối với học sinh bình thường, học tốt 3 môn Toán Văn Anh đã mệt, nhưng để vào trường chuyên phải luyện thêm môn chuyên. Và môn chuyên đó phải tìm thầy học từ năm lớp 9. Đó là một khoản đầu tư thực sự, lý giải vì sao đa số học sinh trường chuyên có năng lực tốt và thuộc tầng lớp trung lưu (vì gia đình có thể đóng tiền học luyện thi).

Nhưng trường chuyên vẫn rộng mở cho con nhà nghèo. Thời học cấp 2, tôi không có tiền đi học thêm, chỉ đi học phụ đạo ở trường. Nhà tôi thuộc hộ cận nghèo quốc gia, đến năm 2015 mới thoát nghèo.

Tôi theo đội tuyển học sinh giỏi của trường cấp hai, mỗi tuần học đội tuyển một buổi chiều, mà học đội tuyển thì không tốn tiền. Đến trước khi thi chuyên, tôi đóng 400 ngàn theo học thầy tôi trong một tháng.

Để so sánh, các bạn cùng lớp chuyên tốn khoảng 3 triệu đồng trong tháng cuối cùng luyện thi, cốt để có một suất vào chuyên (thời giá năm 2010). Đó là một quá trình cam go nhưng xứng đáng để thụ hưởng môi trường "chất lượng cao".

Tôi không cổ vũ cho lối học nhồi nhét không biết lượng sức mình, ngày đó tôi học vì mong ước vươn tới đỉnh cao chứ ba mẹ không ép buộc. Các bạn nhà nghèo có chí hướng lớn, thì việc vào chuyên là hoàn toàn trong tầm tay. Nếu học nghiêm túc từ lớp 8, lớp 9 thì cũng chằng cần luyện thi nhiều. Nhưng nhất định phải có chí hướng lớn. Và chí hướng lớn đó đi kèm một môi trường tốt nhất định sẽ phát huy hiệu quả.

Lớp chuyên của tôi có hai bạn cũng thuộc gia cảnh khó khăn như tôi, được miễn giảm nhiều học phí trong thời gian học, và cả ba đều đậu đại học tốp đầu. Không thể nói người học trường chuyên sẽ thành công sau này, nhưng những nỗ lực không ngừng nghỉ sẽ đặt những viên gạch đầu tiên cho một công trình bền vững, ít nhất là ở giai đoạn ngồi ghế nhà trường. Các bạn nhà nghèo hãy nắm bắt cơ hội đó.

>>Chia sẻ bài viết của bạn cho trang Ý kiếntại đây.

Lâm Phan